Συνωμοσίες, παρακρατικές οργανώσεις, πολιτικές δολοφονίες και πραξικοπήματα δεν αποτελούν άγνωστα φαινόμενα στην ιστορία της Τουρκίας. Η σε εξέλιξη νεκροψία των λειψάνων του Τουργκούτ Οζάλ, 19 χρόνια μετά τον θάνατό του, επισήμως «από καρδιακή προσβολή», το επιβεβαιώνει. Τμήμα της ιατροδικαστικής έρευνας που διέρρευσε στην εφημερίδα «Zaman» δείχνει ότι εντοπίστηκε «κοκτέιλ» τεσσάρων θανατηφόρων δηλητηριωδών και ραδιενεργών ουσιών. Οι φήμες περί δολοφονίας του, οι οποίες κυκλοφορούσαν επί σχεδόν δύο δεκαετίες, αναζωπυρώθηκαν. Και τα σενάρια για το ποιος μπορεί να τον ήθελε νεκρό οργιάζουν. Ενα είναι σίγουρο, ότι ο μεταρρυθμιστής πρόεδρος της Τουρκίας είχε πολλούς εχθρούς: από το κεμαλικό παρακράτος που έβλεπε με φρίκη το προσεκτικό άνοιγμά του στους Κούρδους μέχρι κάποιους μεγαλοσχήμονες πολιτικούς που έσπευσαν να καλύψουν το κενό, ή μέχρι και διεθνή ενεργειακά λόμπι που ενοχλήθηκαν γιατί θέλησε να σπάσει το δυτικό μονοπώλιο στους υδρογονάνθρακες της κεντρικής Ασίας.
Εποχή «Εργκένεκον»
Ο θάνατος του Οζάλ, στις 17 Απριλίου 1993, ύστερα από μια περίοδο καρδιακών προβλημάτων και σωματικής κατάπτωσης, ήρθε σε κρίσιμη εποχή. Ο εν μέρει κουρδικής καταγωγής 65χρονος τούρκος πολιτικός προωθούσε μια ένωση των τουρκμενικών κρατών της κεντρικής Ασίας και του «ενεργειακού Ελντοράντο» Αζερμπαϊτζάν. Αλλά, κυρίως, επιχειρούσε μια σημαντική προσέγγιση με το παράνομο ΡΚΚ και τον πανίσχυρο τότε ηγέτη του, τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν, πετυχαίνοντας μάλιστα μια εύθραυστη εκεχειρία. Πολλοί αναλυτές θεωρούν την ενέργεια αυτή ενδεχόμενο κίνητρο δολοφονίας για την «Εργκένεκον», την αρχικά νατοϊκής εμπνεύσεως αλλά τελικά παρακρατική, υπερεθνικιστική μυστική οργάνωση που συστέγαζε στρατιωτικούς, αστυνομικούς, «πρόθυμους» Κούρδους και κοινούς εγκληματίες.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ενώ το ΡΚΚ κυριαρχούσε στα βουνά της νοτιοανατολικής Τουρκίας, σημειώθηκαν πολλές δολοφονίες κούρδων αυτονομιστών και τούρκων συμπαθούντων τους, οι οποίες αποδίδονται στο λεγόμενο «βαθύ κράτος». Η κορύφωση ήρθε το 1993, έτος θανάτου του Οζάλ, οπότε και δολοφονήθηκαν, χωρίς ποτέ να συλληφθεί κανένας, 510 άτομα.
Ο… ζωηρός πρόεδρος
Μετά τη δικτατορία του στρατηγού Εβρέν (1980 – 1983), ο Οζάλ, που την υπηρέτησε από κυβερνητικά πόστα, κυριάρχησε ως πρωθυπουργός από το 1983 ως το 1989. Ομως στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ήρθε αντιμέτωπος με αρκετές πολιτικές προκλήσεις δημιουργώντας εχθρούς και μέσα στο ίδιο του το Κόμμα της Μητέρας Πατρίδας. Πέρα από τα οικονομικά προβλήματα που κλιμακώνονταν, οργίαζαν φήμες σε βάρος του για διαφθορά και οικογενειοκρατία. Με τη δημοτικότητά του να κατρακυλάει, μηχανεύτηκε την εκλογή του στην προεδρία μετατρέποντας ένα συμβολικό αξίωμα στο κατ’ εξοχήν πολιτικό πόστο της χώρας.
Κατηγορήθηκε ότι επέβαλε τη θέλησή του στην κυβέρνηση του Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, ο οποίος εξελέγη στην πρωθυπουργία το 1991 και έκτοτε άνοιξε «πόλεμο» μαζί του. Ισως όχι άδικα για κάποιους, μια και ο Οζάλ υιοθετούσε μεταξύ άλλων αμφιλεγόμενες πολιτικές, όπως η γεμάτη ενθουσιασμό στήριξη της αμερικανικής στρατιωτικής επέμβασης το 1990-1991 εναντίον του Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ.
Το αν όλα αυτά ήταν αρκετά για να αποφασίσουν κρυφά κάποιοι να τον στείλουν πρόωρα στον άλλο κόσμο ταΐζοντάς τον στρυχνίνη, αμερίκιο, πολώνιο και DDT, παραμένει ανοιχτό ζήτημα.

4 σενάρια


Πετρέλαιο και αέριο

Ο τούρκος δημοσιογράφος Φατίχ Μπαϊχάν ισχυρίζεται ότι ο Οζάλ δολοφονήθηκε από ενεργειακά λόμπι επειδή υπέγραψε πολλές συμφωνίες (με Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία, Καζακστάν, Κιργιστάν, Ουζμπεκιστάν και Τουρκμενιστάν) θέλοντας να σπάσει το μονοπώλιο πετρελαίου και φυσικού αερίου της Δύσης στην περιοχή.
Κούρδοι και Ελλάδα
Το άνοιγμα στην κυβέρνηση του Ανδρέα Γ. Παπανδρέου με την επίσκεψη Οζάλ στην Ελλάδα το 1988 αλλά κυρίως η πρόθεσή του να δρομολογήσει λύσεις για το κουρδικό ζήτημα ενδέχεται να τον έκαναν στόχο των υπερεθνικιστών στρατιωτικών, σε μια εποχή ωμής πολιτικής βίας και μετωπικών συγκρούσεων με το PKK.
Τουρκμενική ομοσπονδία
Η χήρα του Οζάλ επιμένει ότι στόχος των πιθανών δολοφόνων ήταν να γκρεμιστεί ένα εθνικιστικό όνειρο του συζύγου της, η δημιουργία «τουρκμενικής ομοσπονδίας» υπό την ηγεμονία της Αγκυρας, καθώς η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης οδήγησε στην ίδρυση ανεξάρτητων κρατών με τουρκμενικούς πληθυσμούς.
Πολιτικοί αντίπαλοι
Αν και παραμένει αμφίβολο κατά πόσον οι αντιπαραθέσεις του Οζάλ ακόμη και με μέλη του ίδιου του κόμματος θα έφταναν να οπλίσουν το χέρι ενός δολοφόνου, είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Οζάλ χάρασσε δική του πολιτική, ενοχλώντας το παλαιοκομματικό κατεστημένο της Αγκυρας.

Μπετούλ Ακαγιά Ντεμιρμπάς, πολιτική συντάκτρια της εφημερίδας «Zaman»
«Μάλλον τον πρόλαβε το “βαθύ κράτος”»
H πολιτική συντάκτρια της εφημερίδας «Zaman» Μπετούλ Ακαγιά Ντεμιρμπάς μιλάει στο «Βήμα» από την Αγκυρα και εξηγεί γιατί δεν τη σόκαρε το ενδεχόμενο να δολοφονήθηκε ο πρώην πρόεδρος.
Αν πράγματι δηλητηριάστηκε ο Οζάλ, ποιος θα μπορούσε να βρίσκεται πίσω από μια τόσο καλοστημένη επιχείρηση;
«Οι κυριότερες υποψίες βαραίνουν την «Εργκένεκον», μια τρομοκρατική οργάνωση που κατηγορείται ότι προσπαθούσε να ρίξει την κυβέρνηση και αποτελεί το λεγόμενο «βαθύ κράτος». Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, η «Εργκένεκον» σκηνοθέτησε ένα «άτυπο» πραξικόπημα την εποχή του θανάτου του. Το 1993 που πέθανε ο Οζάλ ήταν μια διαβόητη χρονιά, διότι συνέβησαν πολλά μυστηριώδη και ακόμη άλυτα εγκλήματα, κυρίως δολοφονίες πολιτικών, δημοσιογράφων και υψηλόβαθμων στρατιωτικών. Καθώς εκείνη την εποχή ο Οζάλ ήταν πολύ κοντά στην επίλυση του κουρδικού ζητήματος και στην εξουδετέρωση του κουρδικού κόμματος ΡΚΚ και μαχόταν παράλληλα ενάντια σε αυτή την εγκληματική οργάνωση, είναι πιθανό εκείνη να «χτύπησε» πρώτη δολοφονώντας τον».
Μετά τον θάνατό του, υπήρχε κάποιος που να ωφελήθηκε έμμεσα ή άμεσα;
«Ο στενός κύκλος του Οζάλ υποστήριζε πάντοτε ότι δύο άτομα ωφελήθηκαν από τον θάνατό του: ο πρώην πρόεδρος Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ και ο πρώην πρωθυπουργός Μεσούτ Γιλμάζ. Αν ο Οζάλ δεν είχε πεθάνει, ο Ντεμιρέλ δεν θα είχε εκλεγεί πρόεδρος ούτε ο Γιλμάζ πρωθυπουργός. Με άλλα λόγια, ο θάνατος του Οζάλ άλλαξε άρδην το πολιτικό σκηνικό της Τουρκίας. Επίσης, αν και η οικογένειά του υποστήριζε επί χρόνια ότι είχαν βάσιμες υπόνοιες ότι ο Οζάλ είχε δηλητηριαστεί, οι εκκλήσεις της στις Αρχές για περαιτέρω έρευνες έπεφταν στο κενό. Ενα πολύ σημαντικό στοιχείο είναι ότι ο Ντεμιρέλ δήλωσε πρόσφατα στον Τύπο ότι οποιοιδήποτε ισχυρισμοί ότι ο Οζάλ δολοφονήθηκε είναι «σκέτες ανοησίες» και ότι «θα πρέπει να αποδειχτούν»».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ