Η σκηνή διαδραματίζεται το 1984 σε ένα ταξί ακινητοποιημένο, λόγω κυκλοφοριακής συμφόρησης, σε κάποιον υπέργειο αυτοκινητόδρομο του Τόκιο. Η πελάτισσα βιάζεται να προλάβει ένα σημαντικό ραντεβού, όμως ο οδηγός τής εξηγεί ότι δεν θα φθάσει στην ώρα της. Το ραδιόφωνο του ταξί παίζει ένα σπάνιο κομμάτι κλασικής μουσικής, τη «Συμφωνιέτα» του Γιάνατσεκ. Η πελάτισσα, ονόματι Αογιάμε, δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει το ραντεβού. Πρόκειται όμως για «φονικό» ραντεβού, αφού η όμορφη γυναίκα είναι κατά συρροή δολοφόνος και σε ένα ξενοδοχείο πρόκειται να συναντήσει κάποιο από τα θύματά της. Η Αογιάμε βρίσκεται στην υπηρεσία μιας γυναίκας, της Κυρίας, κατ’ εντολήν της οποίας δολοφονεί άτομα που κακοποιούν τις γυναίκες τους ή μικρά κορίτσια. Τα θύματα, όλα τους υπεράνω πάσης υποψίας, λόγω κοινωνικής θέσης μένουν ατιμώρητα, αφού δεν υπάρχει περίπτωση να τιμωρηθούν από το επίσημο κράτος. Γι’ αυτό και το «έργο» τούτο το αναλαμβάνει η οργάνωση της Κυρίας.
Ο ταξιτζής εξηγεί στην πελάτισσά του ότι ο μόνος τρόπος να μη χάσει το ραντεβού της είναι να περάσει ανάμεσα στα ακινητοποιημένα αυτοκίνητα, από την πλησιέστερη σκάλα κινδύνου να κατεβεί στον αυτοκινητόδρομο που περνάει από κάτω και από εκεί να πάρει το τρένο για τον προορισμό της. Και αυτό κάνει η Αογιάμε, ενώ μέσα της ηχεί η παρατήρηση του ταξιτζή: «Τα φαινόμενα απατούν. Η πραγματικότητα είναι μόνο μία».
Η φράση αυτή, στο ογκωδέστατο μυθιστόρημα 1Q84 του Χαρούκι Μουρακάμι, ο οποίος –για πολλοστή φορά –ήταν και εφέτος φαβορί για το βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας, αποκτά υποστασιακό περιεχόμενο καθώς ο αναγνώστης, από την αρχή ακόμη, εισέρχεται σε μια αφήγηση που κυριολεκτικά τον αφήνει έκθαμβο. Και είναι απολύτως μελετημένη. Μολονότι όταν εκδοθεί και ο τρίτος τόμος (οι δύο πρώτοι θα κυκλοφορήσουν την επόμενη εβδομάδα) θα ξεπερνά στα ελληνικά τις 1.200 σελίδες, δεν μοιάζει να περισσεύει απολύτως τίποτε στο μυθιστόρημα αυτό. Ο,τι χρησιμοποιεί ο Μουρακάμι δεν εξυπηρετεί απλώς την αφήγηση αλλά αποκτά συμβολική σημασία. Στο ταξί, για παράδειγμα, ακούγεται κλασική μουσική επειδή η αφήγηση έχει τα χαρακτηριστικά της μουσικής αντίστιξης. Αλλά στο 1Q84 υπάρχουν αναφορές, εκτός από την κλασική μουσική, και σε άλλα είδη, όπως η ροκ και η τζαζ.
Η Αογιάμε καταφέρνει να φθάσει εγκαίρως στο ραντεβού της και να εκτελέσει το υποψήφιο θύμα της βυθίζοντας σε κάποιο σημείο του αυχένα του μια βελόνα η οποία εισέρχεται στον εγκέφαλο, έτσι ώστε ο θάνατος να θεωρηθεί αποτέλεσμα καρδιακής ανακοπής.
Επειτα από κάθε δολοφονία η Αογιάμε επιδίδεται σε έντονη σεξουαλική ζωή επιλέγοντας συντρόφους τυχαία, συνήθως στα μπαρ μεγάλων ξενοδοχείων. Ενα βράδυ συναντά την Αγιούμε, μια αστυνομικό η οποία επιλέγει επίσης ερωτικούς συντρόφους της μιας βραδιάς. Οι δύο γυναίκες θα συνδεθούν με μια ιδιότυπη φιλία, αλλά η Αγιούμε θα έχει τραγικό τέλος.
Αρχηγός και Μεγάλος Αδελφός
Ο ιδιοφυής Μουρακάμι αναπτύσσει το μυθιστόρημά του σε δύο επίπεδα. Στο πρώτο έχουμε την ιστορία της Αογιάμε η οποία κατ’ επάγγελμα είναι γυμνάστρια. Στο δεύτερο έχουμε την ιστορία του Τένγκο, καθηγητή Μαθηματικών και επίδοξου συγγραφέα. Τα κεφάλαια εναλλάσσονται, από τον Τένγκο στην Αογιάμε και αντίστροφα. Κάποια στιγμή οι παράλληλες ιστορίες θα συγκλίνουν γιατί και τους δύο πρωταγωνιστές τούς συνδέει ένας παλαιότερος βαθύς δεσμός τον οποίο δεν είναι σωστό να αποκαλύψουμε.
Ο τίτλος 1Q84 παραπέμπει στο 1984 του Οργουελ, γιατί το λατινικό γράμμα Q προφέρεται «κιού» στα αγγλικά, αλλά «κιού» στα γιαπωνέζικα σημαίνει εννιά. Το παιχνίδι δεν είναι απλώς γλωσσικό. Ο Μεγάλος Αδελφός στο μυθιστόρημα του Οργουελ παίρνει εδώ τη μορφή του Αρχηγού, ηγέτη μιας θρησκευτικής οργάνωσης που αιχμαλωτίζει τον νου και τη συνείδηση των μελών της, που ζουν σε μια κλειστή κοινότητα, για την οποία πολύ λίγα είναι γνωστά στον υπόλοιπο κόσμο.
Ο Τένγκο συνδέεται με τον Κομάτσου, έναν πασίγνωστο και κυνικό επιμελητή εκδόσεων. Του ζητεί να γράψει ξανά το βιβλίο μιας νεαρής 17 ετών με τίτλο «Η Χρυσαλλίδα του αέρα», το οποίο είναι εξαιρετικά πρωτότυπο αλλά άτεχνο, και η απάτη να μείνει μυστική ανάμεσα στους δυο τους και τη συγγραφέα. Φυσικά, τα κέρδη από τις αναμενόμενες πωλήσεις θα μοιραστούν στα τρία. Η νεαρή λέγεται Φουκαέρι και πάσχει από δυσλεξία. Εχει περάσει όμως για ένα διάστημα από τη θρησκευτική κοινότητα του Αρχηγού.
Ο Κομάτσου πείθει τον Τένγκο, ο τελευταίος γράφει ξανά το βιβλίο της Φουκαέρι, το οποίο κερδίζει ένα σημαντικό βραβείο και οι πωλήσεις του ξεπερνούν σε χρόνο μηδέν ακόμη και τις τολμηρότερες προβλέψεις. Το μυστικό όμως παύει να είναι μυστικό ύστερα από ένα διάστημα. Και από εδώ και πέρα οι εξελίξεις μοιάζει να ξεφεύγουν από τον έλεγχο των πρωταγωνιστών τους. Η Φουκαέρι δεν ενδιαφέρεται για την τύχη του βιβλίου της. Μολονότι το περιεχόμενο της «Χρυσαλλίδας του αέρα» αναφέρεται στις εμπειρίες της από τη θρησκευτική κοινότητα, δεν το έχει γράψει η ίδια αλλά η κόρη ενός επιστήμονα ο οποίος φροντίζει –και προστατεύει –τη Φουκαέρι.
Ο Τένγκο εισέρχεται σε μια περίοδο οδυνηρής αυτογνωσίας. Η σχέση του με τη Φουκαέρι του αποκαλύπτει τον βαθύτερο εαυτό του, ενώ γίνεται στόχος της οργάνωσης του Αρχηγού. Ο Αρχηγός είναι μια αινιγματική φιγούρα. Θα τον δολοφονήσει η Αογιάμε η οποία θα πρέπει να κρυφτεί για ένα διάστημα, ώσπου να καταφέρει η οργάνωση της Κυρίας να την πάρει με ασφάλεια από το κρησφύγετό της και κατόπιν να την υποβάλει σε πλαστική χειρουργική επέμβαση και να αλλάξει το πρόσωπό της –άρα ταυτότητα και ζωή.
Το κεφάλαιο όπου η Αογιάμε συναντά τον Αρχηγό και τα όσα διαμείβονται μεταξύ τους περιέχει μερικές από τις συγκλονιστικότερες σελίδες του μυθιστορήματος. Κοντά στο κρησφύγετο της Αογιάμε βρίσκεται και το σπίτι όπου έχει καταφύγει ο Τένγκο. Κανένας από τους δύο όμως δεν το γνωρίζει. Το διαισθάνεται εν τούτοις η Φουκαέρι. Ξέρουμε γιατί θέλουν και οι δύο να συναντηθούν –κάτι που θα συμβεί στον τρίτο τόμο.
Ο κόσμος και το είδωλό του
Το 1Q84 είναι ένα μυθιστόρημα με πλήθος διαστρωματώσεων. Πρόκειται ταυτοχρόνως για ρομάντζο και για ψυχολογικό θρίλερ. Επιπλέον, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα τεράστιο πολιτισμικό και κοινωνικό σχόλιο που περιέχει και μια οξύτατη κριτική της ιαπωνικής κοινωνίας. Οσον αφορά την τοπογραφία, τις συνήθειες και τη συμπεριφορά των πρωταγωνιστών του, ενώ είναι έργο απολύτως ρεαλιστικό, ο συγγραφέας το έχει πλουτίσει με πλήθος φανταστικά στοιχεία και υπερβατικές αναφορές.
Χαρακτηριστικό του ταλέντου του είναι το ότι ο Μουρακάμι περιγράφει με απίστευτες λεπτομέρειες τόπους, πρόσωπα και πράγματα χωρίς να κουράζει τον αναγνώστη. Οταν λ.χ. περιγράφει τη διαδικασία του μαγειρέματος, μια συνταγή, τα διάφορα κουζινικά και άλλα συναφή αισθάνεσαι σαν να βρίσκεσαι ο ίδιος στην κουζίνα. Ομως ο κόσμος που περιγράφεται δεν είναι ο πραγματικός, αλλά το είδωλό του. Και το είδωλο αυτό παρουσιάζεται διπολικό (σαν τα δύο φεγγάρια που βλέπει στον ουρανό η Αογιάμε). Την ίδια στιγμή μοιάζει να κατευθύνεται στο σημείο μηδέν, όπου οι ήρωες θα συναντήσουν το τέλος του, δηλαδή όχι την εξαφάνιση αλλά τον σκοπό της ύπαρξής του.
Τα πολιτισμικά σχόλια του Μουρακάμι, που τα συναντά κανείς και σε προηγούμενα έργα του, οδήγησαν διάφορους ευφάνταστους κριτικούς στη Δύση να τον χαρακτηρίσουν μεταμοντέρνο. Ομως τα σχόλια αυτά συνιστούν οργανικά τμήματα της αφήγησης και φωτίζουν τον ψυχισμό των ηρώων του –δεν είναι επομένως ούτε ευτράπελες αναφορές (μολονότι το υποδόριο χιούμορ του Μουρακάμι δεν δυσκολεύεται ο αναγνώστης να το αντιληφθεί) ούτε και έχουν γραφτεί με την τεχνική του παστίς.
Τα ερωτήματα, για παράδειγμα, που προκύπτουν όσον αφορά το ποια είναι τα λεγόμενα Ανθρωπάκια (μικροσκοπικά πλάσματα που βγαίνουν από το στόμα της κατσίκας) ή γιατί η Αογιάμε βλέπει δύο φεγγάρια στον ουρανό, ή ακόμη γιατί, ενώ σκοτώνει, δεν την αντιμετωπίζει ο αναγνώστης ως κατά συρροή δολοφόνο, απαντώνται στον τελευταίο τόμο αυτού του εξαίρετου μυθιστορήματος, η υπόθεση του οποίου εκτυλίσσεται μέσα σε έναν χρόνο, από τον Απρίλιο ως τον Δεκέμβριο του 1984.
Ο πρώτος τόμος καλύπτει την περίοδο από τον Απρίλιο ως τον Ιούνιο, ο δεύτερος από τον Ιούλιο ως τον Σεπτέμβριο και ο τρίτος από τον Οκτώβριο ως τον Δεκέμβριο. Στον τελευταίο τόμο –που θα εκδοθεί σύντομα, υποθέτουμε –θα απαντηθούν και όσα ερωτήματα μένουν μετέωρα στους δύο προηγούμενους. Ως τότε υπομονή.
Επί του προκειμένου, οι εκδόσεις Ψυχογιός –σε αντίθεση με την αγγλόφωνη έκδοση, που περιέχει σε έναν τόμο όλο το έργο –τήρησαν την εκδοτική διαδικασία που τηρήθηκε και στο πρωτότυπο. Εκδίδουν το έργο σε τρεις χωριστούς τόμους. Η ωραία μετάφραση της Μαρίας Αργυράκη έχει γίνει απευθείας από το ιαπωνικό πρωτότυπο.
Οι δύο πρώτοι τόμοι του «1Q84» θα κυκλοφορήσουν την επόμενη Πέμπτη.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
