Αν η γεωγραφική θέση είναι πεπρωμένο, τις χώρες της πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ τις έχουν καταδικάσει, τρεις αιώνες τώρα, τα σύνορα με τη Ρωσία. Φιλικές ή εχθρικές, οι σχέσεις είναι μοιραίες, θεμέλιο του δόγματος Πούτιν για κυριαρχία στο «εγγύς εξωτερικό». Οπως οι τσάροι και οι Σοβιετικοί στο παρελθόν, θέλει κι αυτός να επιβάλει την ηγεμονία της Μόσχας, με σφαίρες επιρροής από τη Βαλτική ως τη Μαύρη Θάλασσα και την Κασπία. Με στρατό, διπλωματία, κεφάλαια και πετρέλαιο, η πρώην υπερδύναμη σφραγίζει πάλι τα σύνορά της στην Ευρασία, για να εξουδετερώσει απειλές από τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Ουκρανία και Γεωργία είναι τα απαραίτητα έθνη στη σκακιέρα. Το Κίεβο αμφιταλαντεύεται, αλλά η Γεωργία μόλις έκανε στροφή. Οι εκλογές, πριν από λίγες ημέρες, ήταν νίκη για τον Πούτιν, που έχει τώρα έναν «δικό του άνθρωπο» και στην Τιφλίδα.
«Πιόνι της Δύσης» τον ανέβαζαν, «εγκάθετο των ΗΠΑ» τον κατέβαζαν. Ο,τι κι αν ήταν, ο Μιχαήλ Σαακασβίλι έχασε. Η νέα κυβέρνηση της Γεωργίας έχει στραμμένο το βλέμμα στη Μόσχα. Αλλο ένα κομμάτι στο παζλ μπαίνει εκεί που το θέλει ο Πούτιν. Είναι μια εκδίκηση που τρώγεται κρύα, έπειτα από 20 έτη. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης αντέστρεψε μια διαδικασία που είχε αρχίσει τον 17ο αιώνα, με τη γέννηση της ρωσικής αυτοκρατορίας. Τελικός στόχος ήταν η ενσωμάτωση της Ανατολικής Ευρώπης, της Κεντρικής Ασίας, του Καυκάσου και της Σιβηρίας. Πυρήνας ο άξονας Αγίας Πετρούπολης – Μόσχας και κέντρο βάρους η Ρωσία, η Λευκορωσία και η Ουκρανία. Εχει ο Πούτιν ανάλογο όραμα;
«Υποθέτω ότι κάποιος θα μπορούσε να χαρακτηρίσει αυτές τις προσπάθειες για τον έλεγχο των γεγονότων στο «εγγύς εξωτερικό» ως νεοϊμπεριαλισμό. Αλλά προσοχή: η λογική του ιμπεριαλισμού προϋποθέτει μία μητρόπολη και υποτελείς σατραπείες. Αν μη τι άλλο, και παρά τις επιθυμίες της Ρωσίας, τα πρώην σοβιετικά κράτη έχουν αποδείξει ότι θέλουν ανεξαρτησία στον χειρισμό των οικονομικών συμφερόντων και της πολιτικής ασφάλείας τους» λέει μιλώντας προς «Το Βήμα» η Κάρολ Σέιβετζ του Προγράμματος Μελετών Ασφαλείας στο ΜΙΤ. Και προσθέτει: «Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν είναι ευάλωτα στις ρωσικές πιέσεις. Η Μόσχα μπορεί να κάνει οικονομικούς εκβιασμούς και στην πιο ακραία περίπτωση πόλεμο, όπως είδαμε στη Γεωργία το 2008».
Φαίνεται ότι στον 21ο αιώνα η Ρωσία ούτε θέλει ούτε μπορεί να καταλάβει τα εδάφη στην περιφέρειά της. Της φτάνει να ασκεί αυστηρό έλεγχο στις συμμαχίες, στους ενεργειακούς πόρους και στις εσωτερικές υποθέσεις των κρατών της πρώην ΕΣΣΔ. Από τα 14 κράτη που διακήρυξαν την ανεξαρτησία τους μετά το 1991, η Ουκρανία είναι η πιο αναγκαία, από οικονομική και γεωγραφική άποψη, για την εθνική ασφάλεια της Ρωσίας. Για τον Πούτιν, η Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004 ήταν ένας ζωντανός εφιάλτης. Πίσω από τις διαδηλώσεις της αντιπολίτευσης έβλεπε το μακρύ χέρι της Ουάσιγκτον, που επιχειρούσε να εγκαταστήσει μια φιλοδυτική κυβέρνηση, μιας υποψήφιας χώρας προς ένταξη στο ΝΑΤΟ, με στόχο την περικύκλωση και τη μόνιμη αποδυνάμωση της Ρωσίας. Και όμως, έξι χρόνια αργότερα, στις εκλογές του 2010, ο κόσμος μαύρισε στις κάλπες τα φιλοδυτικά κόμματα. Η απομάκρυνση από τη ρωσική σφαίρα επιρροής και η στροφή προς τη Δύση σημαδεύτηκαν από διαδοχικές συγκρούσεις με τη Μόσχα για το φυσικό αέριο, την είσοδο στο ΝΑΤΟ και την τύχη του ρωσικού στόλου της Κριμαίας. Για άλλη μία φορά, η Ρωσία επιβλήθηκε στον φυσικό της χώρο.
Το πιο μεγαλόπνοο σχέδιο του Πούτιν είναι, μακράν, η λεγόμενη Ευρασιατική Ενωση, ένας κοινός οικονομικός χώρος που θα μοιάζει κάποια στιγμή στο μέλλον με αυτόν της ΕΕ. Αν γίνει ποτέ πραγματικότητα θα δημιουργήσει την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, την πρώτη σε ενεργειακά αποθέματα, την πρώτη σε πυρηνική στρατιωτική ισχύ και μία από τις πρώτες σε συμβατική στρατιωτική δύναμη. Θα καταλαμβάνει σχεδόν όλα τα εδάφη της πρώην Σοβιετικής Ενωσης και το ένα έκτο της χερσαίας επιφάνειας του πλανήτη. Με τόσο ορυκτό πλούτο και πρώτες ύλες, μια τέτοια Ενωση θα μπορούσε να μετατραπεί, μέσα σε περιβάλλον ανοιχτής οικονομίας, σε «σοβιετική αυτοκρατορία από την πίσω πόρτα», και να γίνει το αντίπαλον δέος για τις ΗΠΑ και την Κίνα.
Ως προς τον πληθυσμό, η εσωτερική αγορά θα είχε περί τα 300 εκατομμύρια καταναλωτές. Ως προς τη γεωστρατηγική, θα έδινε στη Ρωσία τον έλεγχο στους παγκόσμιους δρόμους της ενέργειας. Προς το παρόν, επείγον είναι ο έλεγχος του φυσικού αερίου της Κεντρικής Ασίας, γιατί υπάρχει πρόβλημα με την παραγωγή της Ρωσίας. Λόγω έλλειψης επενδύσεων, η Gazprom προειδοποιεί ότι σχετικά σύντομα οι προμήθειες ρωσικού αερίου πιθανότατα δεν θα είναι αρκετές για τις ανάγκες της ίδιας της ρωσικής αγοράς.
Σωσίβιο; Οι διαθέσιμες μεγάλες ποσότητες από την Κασπία. Τουρκμενιστάν, Καζακστάν, Ουζμπεκιστάν και Αζερμπαϊτζάν είναι οι προνομιακοί εταίροι. Οι διάφοροι αγωγοί που προγραμματίζονται (North Stream, South Stream, Blue Stream, προς την Κίνα κτλ.) δεν θα είναι βιώσιμοι παρά μόνον αν η Ρωσία εξασφαλίσει τις απαραίτητες ποσότητες από αυτά τα κράτη. Επειτα είναι το ρωσικό σχέδιο «Αρκτική 2020». Προβλέπει 44 δισ. δολάρια για εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου και αποστολή στρατιωτικής δύναμης. Η Μόσχα κλείνει θέση στην περιοχή όπου θα γίνει τις επόμενες δεκαετίες το μεγάλο παιχνίδι για την παγκόσμια ενέργεια.
Πετρέλαιο έχει βεβαίως και το Ιράκ, που μόλις την περασμένη εβδομάδα υπέγραψε συμφωνία για την αγορά ενός γιγαντιαίου «πακέτου» ρωσικών όπλων αξίας 4,2 δισ. δολαρίων. Ετσι η Ρωσία γίνεται ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής όπλων του Ιράκ μετά τις ΗΠΑ. Στο Πεντάγωνο ήδη ανησυχούν μήπως «χάσουν τον απόλυτο έλεγχο της χώρας» για την οποία πολεμάνε από το 2003.
Παγκόσμια οικονομία
«Η Ρωσία είναι ακόμη μια εγωιστική δύναμη»
«Στη Δύση, πολλοί λένε ότι ο Πούτιν επιδιώκει νεο-αυτοκρατορικούς ή νεο-σοβιετικούς σκοπούς. Αν και η ιμπεριαλιστική νοσταλγία παίζει ρόλο στη διαμόρφωση της ρωσικής πολιτικής σκέψης, πιστεύω ότι έχει δοθεί δυσανάλογη έμφαση σε αυτό» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Αντρέι Κρίκοβιτς, του Davis Center Ρωσικών και Ευρασιατικών Μελετών στο Χάρβαρντ.
«Η ηγεσία της Ρωσίας σκέφτεται με παγκόσμιους όρους, αλλά αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι θέλει να ξαναφορέσει τον μανδύα μιας υπερδύναμης, όπως ήταν η ΕΣΣΔ. Θα έλεγα ότι οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Πούτιν είναι μάλλον εύλογοι και ορθολογικοί. Οικονομική και πολιτική επικυριαρχία στις πρώην σοβιετικές χώρες είναι στοιχείο ζωτικής σημασίας για τη στρατηγική της Ρωσίας. Και δεν είναι ασυμβίβαστη ούτε με τον εκσυγχρονισμό της εθνικής οικονομίας ούτε με την επιδίωξη ευημερίας για τον ρωσικό λαό» εξηγεί ο Κρίκοβιτς.
Και τονίζει: «Η Ρωσία κοιτάζει άλλες πλούσιες και ισχυρές χώρες (Κίνα, ΗΠΑ, τα ηγετικά κράτη της ΕΕ) και βλέπει ότι επιδιώκουν περιφερειακή οικονομική ενοποίηση, για να κυριαρχήσουν σε μεγάλες αγορές.
Μια τέτοια ένωση με τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες δεν θα είναι εύκολη, γιατί από πολλές απόψεις η Ρωσία είναι ακόμη μια εγωιστική δύναμη. Στις οικονομικές σχέσεις με τα άλλα μετα-σοβιετικά κράτη θέλει να έχει, πάντα, το πάνω χέρι. Για παράδειγμα, έκοψε την παροχή φυσικού αερίου προς την Ουκρανία πριν από λίγα χρόνια, όχι μόνο για να πάρει καλύτερη τιμή αλλά και σε επίδειξη δύναμης προς τα πρώην σοβιετικά κράτη της Ευρώπης».
Το πραγματικό ερώτημα είναι κατά πόσον έχει την ισχύ και τις δυνατότητες να επιτύχει τους στόχους της –ιδίως αν λάβουμε υπ’ όψιν το γεγονός ότι είναι απολυταρχική χώρα, με μια οικονομία που εξαρτάται σχεδόν απολύτως ακόμη από τους φυσικούς πόρους.
«Θα χρειαστεί μια εκ βάθρων πολιτική και οικονομική μεταμόρφωση, τα αμέσως επόμενα χρόνια, αν πρόκειται να αποκτήσει το είδος της οικονομικής και «ήπιας» ισχύος, για να παίξει τον περιφερειακό και παγκόσμιο ρόλο που οραματίζεται. Το πιθανότερο είναι ότι πετρέλαιο και φυσικό αέριο θα εξακολουθήσουν να είναι σημαντικά εργαλεία εξωτερικής πολιτικής» μας λέει ο Κρίκοβιτς. Και καταλήγει : «Από αυτή την άποψη, η εξερεύνηση και εκμετάλλευση των μεγάλων κοιτασμάτων της Αρκτικής θα είναι ζωτικής σημασίας για την εσωτερική οικονομία και για τη συνεχιζόμενη κυριαρχία της Ρωσίας στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας».
Κάχα Καλάτζε
Και ένας μπακ στην υπηρεσία του Κρεμλίνου
Επαιζε στην άμυνα, αλλά αυτή τη φορά ο Γεωργιανός Κάχα Καλάτζε έβαλε γκολ από τη σέντρα. Ο πρώην αστέρας της Μίλαν έγινε, εν μιά νυκτί, υπουργός Περιφερειακής Ανάπτυξης και δεύτερος αντιπρόεδρος στη νέα κυβέρνηση της Γεωργίας. Ηταν μια προσωπική επιλογή του εκκεντρικού μεγιστάνα πρωθυπουργού Μπιτζίνα Ιβανισβίλι.
Εκτός από ιδιωτικής χρήσεως ζωολογικό κήπο, με πιγκουίνους, ο Ιβανισβίλι έχει και φίλαθλο πνεύμα. Εξ ου και έσπευσε να εμπιστευθεί χαρτοφυλάκιο σε έναν άσο των γηπέδων, που ξεκίνησε από αριστερό μπακ αλλά πολιτικά είναι δεξιός και, ως προς τις διεθνείς συμμαχίες της νέας κυβέρνησης της Τιφλίδας, βρίσκεται στην υπηρεσία του Κρεμλίνου. Ο 34χρονος Καλάτζε έχει αποσυρθεί από την ενεργό δράση, αλλά είναι πάντα διάσημος και πολύ δημοφιλής στην πατρίδα του. Το 2001 πέρασε ένα οικογενειακό δράμα. Αγνωστοι απήγαγαν τον μικρότερο αδελφό του, που τελικά βρέθηκε νεκρός τέσσερα χρόνια αργότερα.
Πρόθυμοι και χρήσιμοι: έξι σύμμαχοι-κλειδιά του νέου «Τσάρου»
ΓΕΩΡΓΙΑ
Ο νέος «πιστός» κροίσος
Μαζί του τελείωσε η πρόσφατη αντιρωσική περίοδος στην ιστορία της Γεωργίας. Με περιουσία 6,4 δισ. δολαρίων, και τη ρετσινιά ότι είναι πράκτορας της Μόσχας, ο 56χρονος Μπιτζίνα Ιβανισβίλι εξελέγη πρωθυπουργός, σαρώνοντας το κόμμα του Μιχαήλ Σαακασβίλι. Ο φιλοαμερικανός ηγέτης της Επανάστασης των Ρόδων οδήγησε τη χώρα σε ταπεινωτική ήττα στον πόλεμο με τους Ρώσους το 2008, με αποτέλεσμα να χαθούν Αμπχαζία και Νότια Οσετία.
ΟΥΚΡΑΝΙΑ
Φίλος από τα παλιά
Η εκλογή του Βίκτορ Γιανουκόβιτς στην προεδρία άνοιξε νέα εποχή στις σχέσεις τής Ουκρανίας με τη Ρωσία. Από το 2010, όταν ξεθώριασε η Πορτοκαλί Επανάσταση, η Μόσχα προωθεί κοινοπραξία φυσικού αερίου για συνδιαχείριση των ουκρανικών αγωγών. Με αντάλλαγμα φθηνή ενέργεια, το Κίεβο αναμένεται να δεχτεί τον ελλιμενισμό του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας στη Σεβαστούπολη και μετά την προγραμματισμένη αποχώρηση, το 2017.
ΛΕΥΚΟΡΩΣΙΑ
Δικτάτορας, αλλά απαραίτητος
Τι κι αν λένε ότι είναι «ο τελευταίος δικτάτορας στην Ευρώπη»; Για τον Πούτιν ο Αλεξάντρ Λουκασένκο είναι ο πιο πιστός και χρήσιμος σύμμαχος. Χάρη στην de facto επανένωση με τη Λευκορωσία η Ρωσία θα βρεθεί πάλι στα σύνορα του ΝΑΤΟ, προχωρώντας προς δυσμάς. Θα μπορεί έτσι να θέσει άμεσα εντός ακτίνας πυροβολικού και μαχητικών αεροσκαφών της τη νατοϊκή εγκατάσταση της αντιπυραυλικής ασπίδας στο πολωνικό έδαφος.
ΚΑΖΑΚΣΤΑΝ
S-300 και κοσμοδρόμιο
Από τους πρώτους που υπέγραψαν την τελωνειακή ένωση με τη Ρωσία, το Καζακστάν του Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγεφ κάνει ευρεία χρήση ρωσικών εξοπλισμών. Θα αποκτήσει κοινό περιφερειακό σύστημα αεράμυνας, παρόμοιο με αυτό μεταξύ Ρωσίας και Λευκορωσίας και θα προμηθευτεί ρωσικούς πυραύλους S-300 για την προστασία της κοινής αμυντικής περιοχής. Η Ρωσία νοικιάζει το κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ για 115 εκατ. δολ. τον χρόνο.
ΑΖΕΡΜΠΑΪΤΖΑΝ
Πετρέλαιο και γεωστρατηγική
Πλούσιο σε κοιτάσματα πετρελαίου, το Αζερμπαϊτζάν έχει την πλέον στρατηγική θέση στις προσβάσεις προς την Τουρκία και το Ιράν. Βάση ραντάρ έχει δημιουργηθεί από το 1985. Μέρος της αντιπυραυλικής άμυνας της τότε ΕΣΣΔ καλύπτει περιοχή διαμέτρου 6.000 χλμ. (Ιράν -Τουρκία – Ινδία – Μέση Ανατολή και Αυστραλία). Για μετατροπή της σε στρατιωτική βάση των Ρώσων, ο πρόεδρος Ιλχάμ Αλίεφ ζητεί 300 εκατ. δολ. ετησίως.
ΑΡΜΕΝΙΑ
Σύμμαχος ως το 2044
Οποιος αμφέβαλλε ότι η Ρωσία κάνει κουμάντο στον Νότιο Καύκασο πείστηκε από την αμυντική συμφωνία με την Αρμενία. Ο πρόεδρος Σερζ Σαρκισιάν δέχθηκε να παραταθεί η διάρκεια της παρουσίας ρωσικών δυνάμεων από 25 σε 49 χρόνια, ως το 2044. Οι συμφωνίες για συγκοινωνίες, επικοινωνίες, υποδομές, παιδεία και ενέργεια, ανέρχονται συνολικά σε 2,75 δισ. δολάρια. Περιλαμβάνεται σχέδιο κατασκευής πυρηνικού εργοστασίου από τη Rusatom.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
