Η κρίση προσφέρει στην Ευρώπη μια ιστορική ευκαιρία

Πριν 2.500 χρόνια, ο έλληνας φιλόσοφος Ηράκλειτος είχε χαρακτηρίσει τον πόλεμο ως «τον πατέρα όλων των πραγμάτων». Θα μπορούσε άνετα να προσθέσει πως, με τη σειρά της, η κρίση είναι η «μητέρα όλων των πραγμάτων».

Όπως ακριβώς και σε έναν πόλεμο, έτσι και σε μια οικονομική κρίση, διαταράσσεται το στάτους κβο των πραγμάτων, όπερ και σημαίνει πως ανοίγει ένα παράθυρο ευκαιρίας για μια αλλαγή, που υπό φυσιολογικές συνθήκες και σε κανονικούς καιρούς, δεν θα ήταν εφικτή. Γιατί, προκειμένου να ξεπεραστεί μια κρίση, απαιτείται να γίνουν πράγματα που πριν λίγο καιρό δεν θα τα διανοούμασταν καν.

Κάτι τέτοιο συνέβη στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελευταία τρία χρόνια, με την οικονομική ύφεση όχι απλώς να συνταράσσει τα θεμέλια της Ε.Ε., αλλά να παίρνει διαστάσεις που απειλούνε μέχρι και τις ζωές των ανθρώπων που ζουν εντός αυτής.

Πλέον μιλάμε για μια πολύ διαφορετική Ε.Ε. σε σχέση με αυτήν του 2009: η ένωση έχει χωριστεί σε μια εμπροσθοφυλακή κρατών-μελών που απαρτίζουν την ευρωζώνη και στην οπισθοφυλακή, που αποτελείται από χώρες που παραμένουν εκτός αυτής. Η δικαιολογία γι’ αυτό δεν είναι από κακές προθέσεις, αλλά από την πίεση που εκπορεύεται από την ίδια την κρίση. Αν θέλουμε να επιβιώσει το ευρώ, τότε κάποια κράτη της ευρωζώνης πρέπει να ενεργήσουν και κάποια άλλα να παραμείνουν «στο ψυγείο».

Η Γερμανία, η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης, παίζει έναν περίεργο ρόλο σε αυτή τη κρίση. Είναι η πρώτη φορά από το 1949 που η χώρα είναι τόσο ισχυρή, αλλά παρόλο που αποτελεί τον ηγέτη της Ε.Ε., δεν μοιάζει διατεθειμένη ούτε ικανή να ηγηθεί. Για το λόγο αυτό, πολλές από τις αλλαγές που έλαβαν χώρα στην Ευρώπη, συνέβησαν παρά την εναντίωση της γερμανικής πλευράς. Η γερμανική κυβέρνηση αναγκάστηκε πολλάκις να κάνει μια πολιτική στροφή 180 μοιρών, με αποτέλεσμα η Γερμανία, καίτοι οικονομικά ισχυρή, να καταντήσει θεσμικά πιο αδύναμη, όπως φάνηκε κι από την μειωμένη της επιρροή στο εκτελεστικό συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ).

Τρανό παράδειγμα, το γεγονός ότι η γερμανική κεντρική τράπεζα (Bundesbank) είχε διακόψει τις εργασίες της στις 6 Σεπτεμβρίου, τη μέρα που η ΕΚΤ υιοθέτησε το πρόγραμμα των «ανοιχτών νομισματικών συναλλαγών» (outright monetary transactions)», μια οικονομική πολιτική απεριόριστων αγορών ομολόγων που αποσκοπεί στη χαλιναγώγηση του κόστους δανεισμού των κρατών που πλήττονται περισσότερο από την κρίση. Ο μόνος που έφερε αντίρρηση για το συγκεκριμένο πρόγραμμα ήταν ο πρόεδρος της Βundesbank, Γενς Βάιντμαν, ενώ ο «νεκροθάφτης» δεν ήταν ο πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, αλλά η ίδια η γερμανίδα καγκελάριος, Ανγκελα Μέρκελ!

Η ευρωζώνη είναι στα πρόθυρα μιας τραπεζικής ένωσης, με την δημοσιονομική να ακολουθεί. Αλλά ακόμη και με μόνη την τραπεζική ένωση, η πίεση θα εντείνεται για μια ευρύτερη πολιτική ενοποίηση. Με 27 κράτη-μέλη (28 αν συνυπολογίσουμε και την επικείμενη προσθήκη της Κροατίας), δεν θα είναι δυνατόν να γίνουν αναθεωρήσεις στις συνθήκες στην Ε.Ε., όχι μόνο επειδή το Ηνωμένο Βασίλειο συνεχίζει να αντιστέκεται στην ευρωπαϊκή του ενσωμάτωση, αλλά επειδή θα χρειαστεί να γίνουν δημόσια δημοψηφίσματα σε πολλά κράτη-μέλη. Αυτό σημαίνει πως θα χρειαστεί να γίνουν ενδο-κυβερνητικές συμφωνίες με αποτέλεσμα η ευρωζώνη να μετατραπεί σταδιακά σε μια ενδο-κυβερνητική συνομοσπονδία κρατών. Η προοπτική αυτή υπόσχεται να είναι συναρπαστική, από τη στιγμή που προσφέρει κάποιες αναπάντεχες δυνατότητες για πολιτική ενοποίηση.

Εντέλει, φαίνεται πως επικράτησε ο πρώην Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, επειδή η ευρωζώνη σήμερα ηγείται από μια ντε φάκτο οικονομική διακυβέρνηση που αποτελείται από τους επικεφαλής των κυβερνήσεων των κρατών-μελών της και τους υπουργούς Οικονομικών τους. Οι υπέρμαχοι της ευρωπαϊκής συνομοσπονδίας πρέπει να χαίρονται γι’ αυτό, καθότι αυτοί οι επικεφαλής των κυβερνήσεων των κρατών-μελών της θα χάνουν σταδιακά το δυαδικό τους ρόλο ως διοικητές και νομοθέτες της Ε.Ε. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα είναι ανήμπορο λόγω έλλειψης δημοσιονομικής κυριαρχίας, να γεμίσει το κενό που θα δημιουργηθεί, κάτι που θα μπορούν να κάνουν μόνο οι εθνικές κυβερνήσεις, αλλά γι’ αυτό θα χρειαστούν μια κοινή πλατφόρμα εντός της ευρωζώνης: ένα είδος Ευρωπαϊκού Επιμελητηρίου, διαμέσου του οποίου θα μπορούν να ελέγχουν την διακυβέρνηση στην ευρωπαϊκή οικονομία. Αυτή η προοπτική αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία, καθώς μεσοπρόθεσμα, μπορεί να δημιουργηθεί ένα Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με δυο επιμελητήρια.

Η παρούσα κρίση προσφέρει στην Ευρώπη μια σπουδαία ευκαιρία, αφού έχει διαμορφώσει μια μελλοντική ατζέντα για τα επόμενα χρόνια: τραπεζική ένωση, δημοσιονομική και πολιτική ενοποίηση. Αυτό που λείπει είναι μια στρατηγική οικονομικής ανάπτυξης για τις χώρες που βρίσκονται σε κρίση. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, είναι αναπόφευκτο να συμβεί με τα κράτη της Νότιας Ευρώπης. Οι ευρωπαίοι πολίτες έχουν κάθε λόγο να είναι αισιόδοξοι αν καταφέρουν κι αναγνωρίσουν την ευκαιρία που δημιούργησε η κρίση αυτή, αποφασίσουν να την «πιάσουν απ’ τα μαλλιά» κι ενεργήσουν με τόλμη.