Βιβλία

ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΧΙΤΣΕΝΣ (επιμέλεια)
Η ΒΙΒΛΟΣ ΤΟΥ ΑΘΕΟΥ
Εκδόσεις Polaris – 2012
σελ. 616, τιμή 27,50 ευρώ

«Ο Κουν ευχαριστεί τον Θεό γιατί γλίτωσε από την επιλογή… Δεν βλέπει στη διπλανή κουκέτα τον Μπέμπο, τον Ελληνα που είναι είκοσι δύο χρόνων και μεθαύριο θα πάει στον θάλαμο αερίων και το ξέρει και μένει ξαπλωμένος με το βλέμμα στη λάμπα χωρίς να λέει τίποτε, χωρίς να σκέφτεται πλέον τίποτε;.. Εάν ήμουν Θεός, θα έφτυνα στη Γη την προσευχή του Κουν».

Πρίμο Λέβι, Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος, 1959

Στην έρημο ένας απλός καμηλιέρης βλέπει στο smart κινητό του το βιντεοκλίπ μιας γελοίας ταινίας που σατιρίζει αισχρά τον Προφήτη και… ξεκινάει για το κάψιμο ενός προξενείου των απίστων. Τα τηλεοπτικά κανάλια του κόσμου όλου σπεύδουν να δείξουν αυτόν και τους ομοϊδεάτες του να αποδεικνύουν την αφοσίωσή τους στις Γραφές επιδιδόμενοι στο «θεάρεστο» έργο τους. Αλλά κανένα κανάλι δεν θα δείξει τον αστρονόμο που κοιτάζει τους γαλαξίες να απομακρύνονται μεταξύ τους και αναρωτιέται τι σόι θεϊκό σχέδιο είναι αυτό που προδιαγράφει τον τελικό θάνατο του Σύμπαντος, άσχετα με το αν κατοικείται από πιστούς ή από απίστους…

Το βέβαιο είναι ότι ζούμε σε μια εποχή που όλες οι σταθερές γκρεμίζονται, που όλοι οι άνθρωποι νιώθουν την ψυχική ανάγκη να γραπωθούν από κάπου, να κρατήσουν την ελπίδα ζωντανή. Αρα η προβολή των επιχειρημάτων της αθεΐας ή του αγνωστικισμού μοιάζει κατ’ ελάχιστον «άκομψη και ανεπίκαιρη» και κατά το μέγιστον «σοκ και ύβρις». Ακόμη κι αν είναι κανείς αρκετά ψύχραιμος ώστε να μην υποτάξει την κρίση του στα άκρα, δεν μπορεί να μην αναρωτηθεί «προς τι η ανακίνηση τέτοιων ατέρμονων συζητήσεων;».

Ο βρετανός συγγραφέας και δημοσιογράφος Κρίστοφερ Χίτσενς όμως είχε ξεκαθαρίσει μέσα του ότι το να μη μιλήσει για τα όσα βασάνισαν διαχρονικά τη σκέψη των διανοητών της ανθρωπότητας θα ήταν ασυγχώρητη δειλία και παράδοση των επόμενων γενεών σε νέες «θεόπνευστες» αιματοχυσίες. Τη θέση του αυτή την υπερασπίστηκε το 2007 με ένα βιβλίο του, το Ο Θεός δεν είναι μεγάλος (στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Scripta, 2008), που έγινε αμέσως ευπώλητο στις ΗΠΑ, φθάνοντας τα 500.000 αντίτυπα.

Το βιβλίο που πήρα στα χέρια μου μόλις μία εβδομάδα μετά την έκδοσή του στα ελληνικά είναι άλλο. Εκδόθηκε στα αγγλικά την ίδια χρονιά και δεν έχει ως συγγραφέα τον Χίτσενς: εκείνος είναι απλώς ο εισηγητής και επιμελητής 45 κειμένων πασίγνωστων αμφισβητιών, από τον Λουκρήτιο, τον Σπινόζα και τον Μαρξ ως τον Δαρβίνο, τον Ντόκινς και τον Σαλμάν Ρούσντι. Ακόμη περισσότερο, ο τίτλος που του δόθηκε στα ελληνικά (Η Βίβλος του άθεου) είναι… «κλεμμένος» καθ’ ότι αντιστοιχεί σε εκείνον του βιβλίου The Atheist’s Bible που εξέδωσε επίσης το 2007 μια συνταξιούχος κοσμήτωρ του Πανεπιστημίου Columbia, η Joan Konner. Ακόμη και αυτός ο αρχικός τίτλος του βιβλίου (The Portable Atheist – O φορητός άθεος) αποδείχθηκε εξίσου ατυχής, καθ’ ότι οι 528 σελίδες του στα αγγλικά ή οι 618 σελίδες του στα ελληνικά δεν το κάνουν «βιβλίο τσέπης». Υπάρχει λοιπόν κάτι το «ευτυχές» στο συγκεκριμένο βιβλίο και λόγος να μας απασχολεί; Το πόρισμά μου έπειτα από την ανάγνωσή του είναι λακωνικά περιεκτικό: «Συγκλονιστικό!».

Δεν έχει να κάνει με το αν συμφωνώ ή όχι με τα επιχειρήματα που αναδεικνύουν σε αυτό οι 45 αμφισβητίες των θρησκειών. Εχει να κάνει αφενός με το ότι οι σκέψεις τους ερεθίζουν πρωτόγνωρα τη φαιά ουσία του καταθλιμμένου μας εγκεφάλου και αφετέρου με το ότι η αποσιώπησή τους και η προκατειλημμένη απόρριψη όποιου «κοιτάζει» τον κόσμο γύρω του χωρίς τα γυαλιά της τάδε ή της δείνα θρησκείας είναι μια φασιστική αντιμετώπιση των διανοητικά «ανυπότακτων». Το αν η αντίληψή μας για τον Θεό τον ανάγει σε «υπέρτατο τύραννο» – κατά πώς λέει ο Χίτσενς – επαφίεται στον κάθε αναγνώστη ξεχωριστά να το αποφασίσει. Αλλά το να μην ανοίξει αυτό το βιβλίο προκειμένου να διατηρήσει την ψυχική του ηρεμία, μολονότι είναι στην εποχή μας κατανοητό, δεν παύει να είναι δειλία.

Ασχετα λοιπόν με το πώς θα κρίνετε όσα διαβάσετε σε αυτή την «αντι-Βίβλο», θεωρώ προσωπικά ότι είναι μια κατάθεση που αξίζει να ακουστεί. Ο ένας λόγος που το αξίζει είναι το ότι απαιτεί τεράστια γενναιότητα να απαρνηθεί κανείς την παρηγορία τής μετά θάνατον ζωής. Ιστορικά η υπέρβαση του θανάτου υπήρξε το ψυχολογικό ελατήριο της διάδοσης των θρησκειών. Η πνευματιστική υπέρβαση όμως δεν παύει να αντίκειται στη λογική, το θεμέλιο του μέγιστου διανοητικού οικοδομήματος του ανθρώπινου πολιτισμού, την επιστήμη. Αυτή η αντιπαράθεση είναι που μάλλον θα μας συντροφεύει ωσότου ο τελευταίος πλανήτης του τελευταίου γαλαξία κρυώσει άχρι θανάτου… Αλλά εδώ ακριβώς βρίσκεται ο δεύτερος λόγος που αξίζει να ακουστεί η άλλη άποψη: το να στομώνουμε τη φωνή της λογικής ακούγοντας μόνο τις «φωνές των Προφητών» βλέπουμε ολοένα και περισσότερο ότι δεν εγγυάται ένα καλύτερο ταξίδι!

Είναι χρήσιμο επίσης να γνωρίζουμε το ότι ο Χίτσενς παρέμεινε γενναίος ως το τέλος: προτού υποκύψει στον καρκίνο του οισοφάγου, στις 15 Δεκεμβρίου 2011, έγραψε το κύκνειο άσμα του, τη Θνητότητα (Mortality, 2012), ένα βιβλίο στο οποίο αντιμετωπίζει ολομόναχος – «χωρίς Θεό» – το αίνιγμα του θανάτου. Από σεβασμό, λοιπόν, σε έναν από τους λίγους γενναίους της εποχής μας, σας προσκαλώ να διαβάσετε με προσοχή την παρούσα Βίβλο του άθεου. Αν χρειάζεστε μια άμεση εισαγωγή σε αυτήν, μπορείτε να την ακούσετε από τον ίδιο τον Χίτσενς στα αγγλικά: www.youtube.com/watch?v=7nIRJVmZ4K8