ΤΟ ΒΗΜΑ – LE MONDE
του Tahar Ben Jelloun*
Το ισλάμ είναι τόσο ευάλωτο, τόσο εύθραυστο, που απειλείται από όλες τις πλευρές; Ενα μυθιστόρημα, μια γελοιογραφία, μια πολύ κακή ταινία μπορούν να υποσκάψουν τις αξίες του; Κατ’ αρχήν, όχι. Αλλά για ποιο ισλάμ μιλάμε; Θέτουμε το ερώτημα λόγω της έντασης και των βίαιων αντιδράσεων σε ορισμένες αραβικές και μουσουλμανικές χώρες.
Νεκροί, τραυματίες, πυρκαγιές, κραυγές μίσους, έλλειψη κατανόησης, εν ολίγοις μια ανάγκη για εκδίκηση που δεν εκπλήσσει παρά μόνο όσους αρνούνται να παραδεχτούν ότι ορισμένα μουσουλμανικά κράτη ενθαρρύνουν αυτά τα πάθη που κρατούν απασχολημένους τους λαούς επειδή δεν έχουν εκσυγχρονιστεί και εκδημοκρατιστεί. Τους κάνουν να ξεχνούν το ουσιώδες: την εγκαθίδρυση ενός κράτους δικαίου που θα ευνοήσει την ανάδυση του ατόμου. Ομως η ανάδυση του ατόμου ισοδυναμεί με ρήξη από την ομάδα, δικαίωμα στην ελευθερία, ανοιχτή πόρτα στην κριτική σκέψη. Ακριβώς ό,τι δεν μπορούν να ανεχθούν τα ισλαμικά κράτη.
Το σήμα έδωσε ο αγιατολάχ Χομεϊνί το 1989 με τον φετβά εναντίον του Σαλμάν Ρούσντι που είχε δημοσιεύσει το μυθιστόρημα «Σατανικοί στίχοι». Θυμόμαστε τις διαδηλώσεις στο Πακιστάν που είχαν προκαλέσει αρκετούς νεκρούς. Και εκεί που νομίζαμε ότι το Ιράν είχε λίγο-πολύ εγκαταλείψει τον φετβά, να που η αποζημίωση όποιου δολοφονήσει τον Σαλμάν Ρούσντι μόλις αυξήθηκε φθάνοντας τα 3,3 εκατ. δολάρια.
Βιβλία επικριτικά για το ισλάμ υπάρχουν. Το δοκίμιο του Μαξίμ Ροντενσόν «Μωάμεθ» (εκδ. Seuil, 1961) είναι μια ανάλυση της ζωής του προφήτη. Το βιβλίο αυτό δεν προκάλεσε αναταραχή. Και ας θέτει ερωτήματα που δεν αρέσουν σε πολλούς πιστούς μουσουλμάνους.
Αυτό που σοκάρισε τους Ιρανούς στους «Σατανικούς στίχους» είναι ότι ένας μουσουλμάνος τόλμησε να αναφερθεί σε στίχους που έπρεπε πάση θυσία να αγνοήσει. Ενας μουσουλμάνος ανήκει πρώτα απ’ όλα στο έθνος («ούμα»), στο σόι, στην οικογένεια. Δεν έχει το δικαίωμα να ξεφύγει ούτε, κυρίως, να ασκήσει την παραμικρή κριτική στο δόγμα και στο ιερό βιβλίο. Ο Σαλμάν Ρούσντι είναι μουσουλμάνος από γεννησιμιού του. Τον θεωρούν λοιπόν προδότη που πρέπει να τιμωρηθεί γιατί διέπραξε βλασφημία.
Η έννοια αυτή του ότι κάποιος ανήκει απόλυτα στην κοινότητα δημιουργεί σύγχυση ανάμεσα στην κοσμικότητα, στον αθεϊσμό και στην αποστασία. Οποιος αγγίζει το δόγμα θεωρείται αναλώσιμος. Είτε πρόκειται για γελοιογράφο είτε για κάποιον τρελό που μισεί το ισλάμ είτε για εφημερίδα είτε για ταινία ο φονταμενταλιστής μουσουλμάνος αισθάνεται ότι έχει το καθήκον να αντιδράσει και να δηλώσει με κάθε τρόπο την οργή του. Προσθέστε σε αυτά τα αντανακλαστικά τις σκοτεινές χειραγωγήσεις ορισμένων κρατών ή υπηρεσιών και θα πάρετε το απεχθές θέαμα ενός υπερβολικού και θανατηφόρου φανατισμού.
Μετά την περίφημη «αραβική άνοιξη» ο παραδοσιακός ισλαμισμός είδε να τον προσπερνούν από τα δεξιά πιο ριζοσπαστικά κινήματα (οι σαλαφιστές). Ο σαλαφισμός είναι μια κυριολεκτική θεολογία που αρνείται κάθε λογική ανάγνωση των ιερών κειμένων. Είναι ένα εξτρεμιστικό ρεύμα το οποίο υποστηρίζεται από τη Σαουδική Αραβία και προσπαθεί να ριζώσει στις μουσουλμανικές χώρες. Αρνείται τη δημοκρατία και το Σύνταγμα διότι μόνον ο Θεός νομοθετεί.
Οι εντονότατες αντιδράσεις που ταρακουνούν πολλές χώρες σήμερα έχουν ως αποτέλεσμα να καθυστερήσουν και να κάνουν πιο περίπλοκο το τέλος του Μπασάρ αλ-Ασαντ. Αν διατηρηθεί, δεν θα είναι επειδή τον υποστηρίζει η Ρωσία. Και αυτή βεβαίως μετράει, αλλά η ισλαμιστική απειλή για το μέλλον της Συρίας θα αποτελέσει τον κύριο λόγο.
Γνωρίζουμε ότι ταξιαρχίες που συντάχθηκαν με τους αντάρτες, όπως η Αχράρ αλ-Σαμ, δεν κρύβουν ότι ανήκουν στο σαλαφιστικό κίνημα. Παρά το γεγονός ότι όλοι καταγγέλλουν τη βαρβαρότητα του Ασαντ, ορισμένοι μουρμουρίζουν ότι, αν φύγει, θα κινδυνεύσει η χριστιανική μειονότητα.
Το ευάλωτο στοιχείο του ισλάμ δεν είναι ούτε το πνεύμα ούτε οι αξίες του, αλλά οι λαοί που κρατούνται στην άγνοια και χειραγωγούνται στον τομέα της πίστης. Οσοι προσπάθησαν να διαβάσουν το Κοράνι με τη λογική απέτυχαν. Ο παραλογισμός, η απολυτότητα και ο φανατισμός κερδίζουν έδαφος.
* Ο Tahar Ben Jelloun είναι συγγραφέας του «L’Etincelle. Révoltes dans les pays arabes» (σε ελεύθερη μετάφραση: «Η σπίθα. Εξεγέρσεις στα αραβικά κράτη»)
