Λένε ότι δύο πράγματα είναι βέβαια σε αυτή τη ζωή, ο θάνατος και οι φόροι. Tο πρώτο φυγείν αδύνατον, το δεύτερο όμως δεν είναι αναπόφευκτο αν είσαι κροίσος. Το 1% του πληθυσμού που θέλει να πληρώνει 0% στην Εφορία παίρνει τα λεφτά από την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) και τρέχει εκεί όπου δεν απειλούνται η περιουσία και οι επενδύσεις του. Οι τρόποι είναι πολλοί και κάποιοι νόμιμοι: μετανάστευση σε χώρες με χαμηλούς συντελεστές, εγκατάσταση κεφαλαίων σε φορολογικούς παραδείσους, λογαριασμοί σε εξωχώριες εταιρείες. Αλλά στην ευρωζώνη της κρίσης, το νόμιμο δεν είναι πάντα και ηθικό. «Η μεγάλη έξοδος των πολύ πλουσίων, κάνει τη μεσαία τάξη και τους φτωχούς ακόμη πιο φτωχούς» λέει στο «Βήμα» ο Νίκολας Σάξον, βρετανός συγγραφέας του «Οι άνθρωποι που λήστεψαν τον κόσμο» και τακτικός αρθρογράφος στον «Guardian».
Η υπόθεση του Μπερνάρ Αρνό, που έκανε τέτοιο θόρυβο στη Γαλλία την περασμένη εβδομάδα, είναι μόνον η κορυφή του παγόβουνου. Ηδη 5.000 πάμπλουτοι αλλά όχι τόσο διάσημοι Γάλλοι έχουν μεταναστεύσει στο γειτονικό Βέλγιο για να μην πληρώσουν τον φόρο του 75% που ετοιμάζεται να επιβάλει η Σοσιαλιστική κυβέρνηση του Φρανσουά Ολάντ στα πολύ υψηλά εισοδήματα, άνω του 1 εκατ. ευρώ.
Κατά μέσον όρο, η περιουσία αυτών των φορολογικών εμιγκρέδων υπολογίζεται σε 20-30 εκατ. ευρώ. Σταγόνα στον ωκεανό, αν συγκριθεί με τα 10 τρισ. δολάρια – τέσσερις φορές το ΑΕΠ της Γαλλίας – που κρύβονται σε υπεράκτιους λογαριασμούς, πολύ μακριά από την Εφορία στο Παρίσι.
Παρόμοια κινητικότητα φυγής ανθρώπων, και κυρίως κεφαλαίων, παρατηρείται σε όλη την «κόκκινη» ζώνη του ευρώ. Η κρίση διώχνει τους κροίσους μακριά από τις προβληματικές οικονομίες και την πολιτική αβεβαιότητα. Πού τους στέλνει; Σύμφωνα με τη γαλλική «Le Figaro», «Βέρνη και Λονδίνο ανταγωνίζονται για το ποιος θα πάρει τους περισσότερους φορολογικούς εξορίστους». Και ενώ ο βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον είναι έτοιμος να τους «στρώσει το κόκκινο χαλί», οι Ελβετοί παίζουν το παιχνίδι σε πολύ χαμηλούς τόνους.
Οπως πάντα. Η Ελβετία ήταν, είναι και θα είναι ο υπ’ αριθμόν 1 προορισμός για όσους θέλουν να σιγουρέψουν τα λεφτά τους στην Ευρώπη. Χιλιάδες έχουν μπει στο λεγόμενο «σύστημα forfait» που επιτρέπει σε ξένους να μεταναστεύουν στην Ελβετία μέσω ειδικής φορολογικής μεταχείρισης.
Λιχτενστάιν, Μονακό και Ανδόρα είναι ακόμα παράδεισοι του tax free. Οι μισές βρετανικές εταιρείες έχουν την έδρα τους στο Μονακό. Πολλοί Γερμανοί έχουν φυγαδεύσει τα χρήματά τους στο Λιχτενστάιν.
Χώρες-μέλη της ΕΕ όπως το Λουξεμβούργο, το Βέλγιο και η Αυστρία ήταν γερά μέσα σε αυτό το παιχνίδι, αλλά το αβέβαιο μέλλον του ευρώ έχει αποδυναμώσει τη θέση τους.
Στη δεκαετία του 1980, 200 πολυεθνικές εταιρείες ίδρυσαν στο Βέλγιο με πρωτοβουλία της χώρας τα λεγόμενα Coordination Centers, που έδιναν στις εταιρείες δυνατότητες μειωμένης φορολόγησης. Τώρα, στην πρωτεύουσα της ΕΕ, οι πάντες γκρινιάζουν για την άδικη, χαμηλή φορολογία στις μεγάλες επιχειρήσεις.
Οι πολύ πλούσιοι δεν έχουν πατρίδα και το χρήμα πηγαίνει εκεί όπου του φέρονται καλύτερα. Αυτό είναι θέσφατο στον καπιταλισμό. Πόσω μάλλον που στον παγκοσμιοποιημένο 21ο αιώνα η τεχνολογία επιτρέπει στους μεγιστάνες να διοικούν τις επιχειρήσεις και τις επενδύσεις τους από οποιοδήποτε σημείο του κόσμου. Γιατί να μένουν κολλημένοι σε μια χώρα, όμηροι ενός φορολογικού συστήματος που δεν εξυπηρετεί πια τα συμφέροντά τους;
Κάποιοι μιλάνε για το φαινόμενο της «απόσχισης του μεγάλου πλούτου από τα έθνη-κράτη» της ΕΕ. Λένε ότι οι σύγχρονοι πλουτοκράτες μοιάζουν με τους Βρετανούς στην αποικιοκρατική Ινδία: μπορούν να ζουν σε ένα μέρος και να το εξουσιάζουν χωρίς να είναι αυτή η πατρίδα τους.
Πριν από την κρίση, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έκαναν τα στραβά μάτια για τις φορολογικές ακροβασίες των πλούσιων υπηκόων τους. Τώρα που τα κρατικά ταμεία έχουν αδειάσει, κυνηγάνε κάθε ευρώ που μπορούν να φορολογήσουν.
Εχθρός σε αυτό το μέτωπο είναι οι ελβετικές τράπεζες. Η Γερμανία, η Βρετανία και η Αυστρία έχουν συνάψει διμερείς συμφωνίες τύπου «Ρούμπικ» (σ.σ.: από τον ομώνυμο κύβο, που για να βρεθεί η λύση χρειάζονται πολύ συγκεκριμένες κινήσεις) για τη φορολόγηση αδήλωτων κεφαλαίων από τις χώρες τους, που είναι κατατεθειμένα σε ελβετικές τράπεζες. Καμία από αυτές τις συμφωνίες δεν έχει τεθεί ακόμα σε ισχύ.
«Η Ελλάδα διαπραγματεύεται μια παρόμοια συμφωνία αυτή τη στιγμή, αλλά τα μυθικά δεκάδες δισ. ευρώ των ελλήνων φοροφυγάδων δεν θα βρεθούν ποτέ. Αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών; Αρση απορρήτου; Αποκλείεται. Δεν θα εισπράξετε τίποτα από την Ελβετία» μας λέει ο Σάξον.
Για πολλούς, ακόμη και η νόμιμη φοροαποφυγή, όπως η μετανάστευση σε χώρες με πιο φιλικό φορολογικό καθεστώς, δεν είναι ηθική. «Αυτή η συμπεριφορά στερεί έσοδα από την κυβέρνηση και οδηγεί στην υπερφορολόγηση πολιτών που είναι συνεπείς. Επιπλέον προκαλεί άδικη αναδιανομή του φορολογικού βάρους από τους πλουσίους στη μεσαία τάξη και τους φτωχούς» λέει στο «Βήμα» ο Μάρτιν Σάλιβαν, οικονομολόγος και συγγραφέας δύο βιβλίων για τη φορολογική μεταρρύθμιση στην Ευρώπη. Στον αντίποδα, υπάρχουν μερικοί κροίσοι πρόθυμοι να δείξουν κοινωνική αλληλεγγύη, με φορολογικό πατριωτισμό. Ναι, ακόμη και στην πατρίδα του Αρνό.
Ανάμεσα στους Γάλλους που λένε ότι είναι δίκαιο να σηκώσουν μεγαλύτερα βάρη λόγω της τεράστιας περιουσίας τους είναι η γηραιά κληρονόμος του οίκου καλλυντικών L’Oreal Λιλιάν Μπετανκούρ, ο επικεφαλής της πετρελαϊκής Total Κριστόφ ντε Μαρζερί, ο επικεφαλής της τράπεζας Societe Generale Φρεντερίκ Ουντεά και ο επικεφαλής της αεροπορικής Air France-KLM Ζαν-Σιρίλ Σπινετά.
Ιταλοί μεγιστάνες προσφέρθηκαν επίσης να συνεισφέρουν για να κλείσει κάπως η μαύρη τρύπα στον προϋπολογισμό του
Μάριο Μόντι. Σε αυτούς συγκαταλέγονται ο
Μάρκο Τρονκέτι Προβέρα της Pirelli, ο
Ντιέγκο Ντέλα Βάλε της Tod’s και ο
Πάολο Σκαρόνι της Eni.
Τζον Κρίστενσεν
«Τέτοια ανισότητα έχουμε να δούμε από τη Γαλλική Επανάσταση» «Η κρίση του ευρώ προκάλεσε μαζική έξοδο του μεγάλου πλούτου από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Το αποτέλεσμα είναι τρομακτικό: η κοινωνική ανισότητα έχει φτάσει σε επίπεδα που έχει να τα δει η Ευρώπη από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο
Τζον Κρίστενσεν, διευθυντής του Δικτύου Φορολογικής Δικαιοσύνης (TJN) στη Βρετανία.
«Φοροαποφυγή και φοροδιαφυγή έχουν πάρει επικές διαστάσεις. Υπολογίζουμε ότι κοστίζει 3,1 δισ. δολάρια τον χρόνο σε χαμένα φορολογικά έσοδα για τα κράτη.
»Οι οικονομίες μας υποφέρουν γιατί ο πλούτος έχει συγκεντρωθεί στα χέρια μιας μικροσκοπικής ελίτ, η οποία αρνείται να αναλάβει τις ευθύνες της απέναντι στην κοινωνία. Το βάρος για να κλείσουν οι τρύπες στα ελλείμματα πέφτει στις πλάτες των χαμηλών εισοδημάτων που βλέπουν τους φόρους να αυξάνονται και το κοινωνικό κράτος να συρρικνώνεται.
»Τα χαμένα φορολογικά έσοδα είναι βάσει των υπολογισμών μας τεράστια. Είναι τόσο μεγάλα που θα έκαναν σημαντική διαφορά στα δημοσιονομικά πολλών χωρών.
»Υπολογίζουµε ότι τουλάχιστον 21-32 τρισ. δολάρια (15,4-24,7 τρισ. ευρώ) ιδιωτικού πλούτου κρύβονται σε φορολογικούς παραδείσους, χωρίς να έχουν δηλωθεί για να φορολογηθούν. Μερικές χώρες είναι πιο ευάλωτες σε αυτό, ανάµεσά τους και η Ελλάδα.
»Μπορεί να σας εκπλήξει αυτό, αλλά ο μεγαλύτερος παίκτης στο παγκόσμιο σύστημα των φορολογικών παραδείσων είναι η χώρα μου, η Βρετανία. Είναι φορολογικός παράδεισος από μόνη της. Πολλοί Ελληνες μη μόνιμοι κάτοικοι Βρετανίας («non-domiciled») γλιτώνουν φόρους λόγω ειδικών προνομίων, ενώ διαχειρίζεται το 50% του παγκόσμιου συστήματος των offshore εταιρειών.
Το πρόβληµα για τη θέσπιση κανόνων από την ΕΕ είναι οι σφοδρές αντιδράσεις των κρατών-µελών που είναι και τα ίδια φορολογικοί παράδεισοι» λέει.
Σύµφωνα µε τον κατάλογο που έδωσε στη δημοσιότητα το TJN τον Ιούλιο, η Ελβετία βρίσκεται στην πρώτη θέση, το Λουξεµβούργο στην 3η, η Γερµανία στην 9η, η Βρετανία στη 13η, το Βέλγιο στη 15η, η Αυστρία στη 17η και η Κύπρος στην 20ή θέση. Για τον Κρίστενσεν μόνη πραγματική λύση είναι η διαφάνεια. «Η ίδια η ύπαρξη της παγκόσμιας βιομηχανίας των offshore και το αφορολόγητο καθεστώς των τεράστιων ποσών που επενδύονται εκεί από τους πλούσιους πελάτες του, βασίζονται στη μυστικότητα» μας λέει.
Τσουκ
Ο ελβετικός παράδεισος των «Σκρουτζ»
Είναι το ουρί του φορολογικού παραδείσου. Στο μικρό καντόνι Τσουκ, στην Ελβετία, έχουν την έδρα τους διεθνείς κολοσσοί – ανάμεσά τους η Siemens, η Amgen, η Glencore International, η Transocean, η Xstrata, η Burger King Holdings και η Adidas. Ο λόγος; Ο φορολογικός συντελεστής για τις επιχειρήσεις είναι κατά 50% χαμηλότερος από τον ελβετικό μέσον όρο. Κυμαίνεται από 8,8% ως 15%, την ώρα που είναι 30% σε Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία και Ιταλία και 40% σε ΗΠΑ και Ιαπωνία.
Το κλίμα είναι τόσο φιλικό που κάθε χρόνο περί τις 800 νέες εταιρείες ανοίγουν ή μεταφέρουν την έδρα τους στο Τσουκ. Στην πρωτεύουσα του καντονιού, την πόλη του Τσουκ, ζουν 26.000 κάτοικοι, ανάμεσα σε 30.000 καταγεγραμμένες εταιρείες.
Μια ολόκληρη «λεγεώνα των ξένων κροίσων» έχει μόνιμο τόπο κατοικίας αυτό το ασφαλές και πολυτελές καταφύγιο. Ο ανώτερος συντελεστής φορολογίας εισοδήματος στο Τσουκ είναι 22,9%, όταν στην Ελβετία είναι κατά μέσο όρο 45,5%, στη Βρετανία 50% και στις ΗΠΑ 35%. Δεν είναι περίεργο που ένας στους 10 μόνιμους κατοίκους είναι εκατομμυριούχος.
Και οι κανονικοί πολίτες; Μάλλον έχουν πέσει θύματα της επιτυχίας. Η μεσαία τάξη έχει συμπιεστεί μέχρις εξαφανίσεως, το κόστος της ζωής έχει γίνει απαγορευτικό και οι τιμές των ακινήτων έχουν αυξηθεί κατά 72% την τελευταία 10ετία. Λέγεται ότι για να συμφέρει να ζει κάποιος στο Τσουκ πρέπει να βγάζει τουλάχιστον μισό εκατομμύριο ελβετικά φράγκα τον χρόνο.
Μπερνάρ Αρνό
Ο «πλούσιος μαλ…» της Louis Vuitton
«Στα τσακίδια, πλούσιε μαλ…!». Με αυτό το καταιγιστικό πρωτοσέλιδο «στόλισε» η Αριστερή «Liberation» τον Μπερνάρ Αρνό. Ο 64χρονος μεγιστάνας του ομίλου ειδών πολυτελείας Louis Vuitton (LVMH) ζήτησε να πάρει βελγική υπηκοότητα για να αποφύγει φόρους σε μια περιουσία 40 δισ. δολαρίων. Είναι από τα θύματα του «συνδρόμου Ολάντ», του φορολογικού συντελεστή 75% που θέλει να επιβάλει ο Σοσιαλιστής πρόεδρος της Γαλλίας στα προσωπικά εισοδήματα άνω του 1 εκατ. ευρώ.
Γιούργκεν Φίτσεν
Ο κ. Deutsche Bank φεύγει για την Ασία
Δεν πέρασαν 100 ημέρες από τότε που πήρε το τιμόνι της Deutsche Bank στα χέρια του και ο Γιούργκεν Φίτσεν ανακοίνωσε νέο στρατηγικό σχέδιο για τη μεταφορά επενδύσεων μακριά από την επικίνδυνη ζώνη του ευρωπαϊκού Νότου. Ο 64χρονος «Μίστερ DB» είπε ότι τα κεφάλαια φεύγουν από την Ιταλία και την Ισπανία με προορισμό αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας, του Ειρηνικού, αλλά και της Λατινικής Αμερικής. Με περιουσιακά στοιχεία 2,2 τρισ. ευρώ, η DB είναι μία από τις μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου.
Ρίτσαρντ Μπράνσον
Virgin α λα ελβετικά
Ο τουρμπο-καπιταλιστής του Virgin Group κατάφερε πλήγμα στην οικονομική ανάκαμψη της Βρετανίας με τα σχέδια μετακόμισης μέρους της αυτοκρατορίας του στην Ελβετία λόγω χαμηλότερης φορολογίας. Με προσωπική περιουσία 4,2 δισ. δολαρίων, ο 62χρονος σερ Ρίτσαρντ Μπράνσον ελέγχει 400 επιχειρήσεις σε 30 χώρες. Από τα τελευταία του αποκτήματα είναι η βρετανική τράπεζα Northern Rock. Συμφώνησε να την εξαγοράσει με 1,2 δισ. δολάρια.
Τζοβάνι Φερέρο
Σοκολατάκια εναντίον Εφορίας
Κληρονόμος του ιταλού «βασιλιά της σοκολάτας», ο Τζοβάνι Φερέρο ακολουθεί μακρά οικογενειακή παράδοση φοροαποφυγής: έδρα του ομίλου είναι το Λουξεμβούργο, δική του μόνιμη κατοικία το Μόντε Κάρλο. Διοικεί έναν κολοσσό αξίας 19 δισ. δολ. με μάρκες όπως η Nutella, τα σοκολατάκια Ferrero Rocher, τα αβγά Kinder και οι καραμέλες Tic Tac. Οι Φερέρο είναι πιο πλούσιοι από τον Μπερλουσκόνι. Εχουν 38 εταιρείες, 18 εργοστάσια και απασχολούν 21.500 εργαζομένους.
Αμάνθιο Ορτέγκα
Zara online εκτός Ισπανίας
Με τζίρο 7 δισ. ευρώ τον χρόνο, ο ισπανικός κολοσσός φτηνών ρούχων και αξεσουάρ μετέφερε μεγάλο μέρος του ομίλου στην Ιρλανδία, αν και διέψευσε ότι το έκανε για φορολογικούς λόγους. Το online εμπόριο του Zara διευθύνεται πλέον από το Δουβλίνο, μέσω μιας εταιρείας ονόματι ITX E-Commerce Ireland Ltd. Ο συντελεστής φορολογίας για τις επιχειρήσεις στην Ιρλανδία είναι 12,5%. Στην Ισπανία, όπου έχει την έδρα της η εταιρεία, ο φόρος ανέρχεται σε 24%.
Ινγκβαρ Κάμπραντ
Και μυστικό «ίδρυμα Ιkea»
Ενα καλά κρυμμένο μυστικό είχε ο 86χρονος ιδρυτής του Ikea. Πέρυσι, στο κρατικό κανάλι SVT της Σουηδίας, ντοκυμαντέρ αποκάλυψε ότι ο Ινγκβαρ Κάμπραντ ήλεγχε, χωρίς να το ξέρει σχεδόν κανένας, τον παγκόσμιο γίγαντα των επίπλων και απέφευγε τους φόρους μέσω του ιδρύματος Interogo με έδρα το Λιχτενστάιν. Η προσωπική περιουσία του Κάμπραντ ανέρχεται σε 28,9 δισ. ευρώ. Το Ikea, με έδρα την Ολλανδία, έχει τζίρο 23,5 δισ. ευρώ.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
