Το ερώτημα του πού ακριβώς «κατοιούν» το μυαλό και η συνείδησή μας απασχολεί επιστήμονες και φιλοσόφους εδώ και αιώνες. Τα τελευταία χρόνια, με τη βοήθεια των νέων τεχνικών, οι ειδικοί έχουν αρχίσει να συσχετίζουν διάφορες περιοχές του εγκεφάλου με συγκεκριμένες λειτουργίες εντοπίζοντας κατά κάποιο τρόπο πού βρίσκονται τα βασικά κέντρα για τις σημαντικότερες από αυτές.
Τώρα όμως η μελέτη ενός άνδρα ο οποίος εξακολουθεί να έχει φυσιολογική συνείδηση του εαυτού του παρά το γεγονός ότι οι τρεις βασικές περιοχές που θεωρούνται απαραίτητες για κάτι τέτοιο έχουν καταστραφεί ολοκληρωτικά έρχεται να ανατρέψει τα δεδομένα αποδεικνύοντας ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι τελικά ακόμη πιο σύνθετος από ό,τι νομίζαμε.
Ρότζερ: φυσιολογικός χωρίς… μυαλό!
Ο Ρότζερ – ή «ασθενής Ρ. όπως περιγράφεται στη μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση PLoS – είναι ένας άνδρας 57 ετών ο οποίος το 1980 έχασε μεγάλο μέρος του εγκεφαλικού ιστού του εξ αιτίας σοβαρής ιογενούς εγκεφαλίτιδας. Ο ιός του έρπητα από τον οποίο είχε προσβληθεί κατέστρεψε σχεδόν ολοσχερώς τις τρεις περιοχές που θεωρείται ότι σχετίζονται με τη συνείδηση του εαυτού μας – τον νησαίο φλοιό, τον πρόσθιο φλοιό του προσαγωγίου και τον έσω προμετωπιαίο φλοιό.
Μια τέτοια καταστροφή, σύμφωνα με τις κρατούσες θεωρίες, θα έπρεπε να έχει καταστήσει τον ασθενή «μη λειτουργικό». Αυτό όμως δεν συνέβη. «Οι περισσότεροι άνθρωποι που συναντούν τον Ρότζερ δεν καταλαβαίνουν ότι έχει κάποιο πρόβλημα» ανέφερε στο σχετικό δελτίο Τύπου ο Ντέιβιντ Ράντροφ, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Αϊόβα και επικεφαλής της μελέτης. «Βλέπουν έναν φυσιολογικό μεσήλικα ο οποίος περπατάει, μιλάει, ακούει και ενεργεί με τρόπο που δεν διαφέρει από τον μέσο όρο. Σύμφωνα με τις ως τώρα έρευνες ο άνθρωπος θα έπρεπε να είναι ένα ζόμπι. Δείξαμε όμως ότι σε καμία περίπτωση δεν είναι κάτι τέτοιο».
Σε προηγούμενη μελέτη του ο καθηγητής είχε διαπιστώσει ότι εκτός από την πλήρη απώλεια της «αυτοβιογραφικής» μνήμης, οι υπόλοιπες νοητικές λειτουργίες του ασθενούς ήταν φυσιολογικές. «Ο Ρότζερ έχει φυσιολογικό δείκτη ευφυΐας, μέτριες ή και άνω του μετρίου ικανότητες προσοχής, λειτουργικής μνήμης και εκτελεστικών λειτουργίών, καθώς και πολύ καλή ικανότητα ομιλίας και λόγου» είχε γράψει σε άρθρο το 2010. «Στην πραγματικότητα τα μόνα εμφανή ελαττώματα που φαίνεται να παρουσιάζει είναι μια ολική αμνησία καθώς και σοβαρή ανοσμία και αγευσία».
Αναζητώντας τη συνείδηση
Ολα τα παραπάνω έκαναν τον κ. Ράντροφ να αμφιβάλλει για το κατά πόσον τα γενικώς αποδεκτά συμπεράσματα της πρόσφατης νευροεπιστήμης είναι απολύτως σωστά. Για τον λόγο αυτό αποφάσισε να εξετάσει ενδελεχώς την ικανότητα αυτοσυνείδησης του Ρότζερ. Αρχικά ο ίδιος και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν την έκταση των βλαβών στις εμπλεκόμενες περιοχές. Οπως είδαν η νησίδα είχε καταστραφεί κατά 90% και ο φλοιός του προσαγωγίου κατά 99% ενώ ο εγκεφαλικός ιστός που απέμενε στα «καίρια» σημεία παρουσίαζε ανωμαλίες και ήταν αποσυνδεδεμένος από τον υπόλοιπο εγκέφαλο.
Στη συνέχεια οι ερευνητές υπέβαλαν τον Ρότζερ σε μια σειρά από βασικά τεστ, όπως το να αναγνωρίζει τον εαυτό του στον καθρέφτη ή σε φωτογραφίες, και μέτρησαν την αντίδρασή του στο γαργάλημα (όσο και αν φαίνεται αστείο, αυτό αποτελεί ένα μέτρο εξέτασης της αντίληψης του εαυτού μας). Οι επιδόσεις του σε όλα ήταν πλήρως ικανοποιητικές ενώ οι επιστήμονες παρατήρησαν επίσης ότι είχε την ικανότητα να αντεπεξέρχεται σε σύνθετες κοινωνικές καταστάσεις καθώς και εμφανή αίσθηση του χιούμορ – ιδιότητες οι οποίες δείχνουν ότι είναι σε θέση να αντιληφθεί και να αντιπαραβάλλει τη σκέψη και τα συναισθήματα των άλλων με τα δικά του.
Το γεγονός ότι η αυτοσυνείδηση του Ρότζερ εμφανίστηκε να παραμένει ανέπαφη παρά την καταστροφή των θεωρούμενων απαραίτητων για αυτή την ικανότητα περιοχών υποδηλώνει, σύμφωνα με τον κ. Ράντροφ, ότι η συνείδηση δεν θα πρέπει να αναζητείται σε συγκεκριμένα κέντρα. «Οπως φαίνεται η αυτοσυνείδηση προκύπτει από πολύ πιο διάχυτες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε δίκτυα διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου» ανέφερε προσθέτοντας ότι οι γνώσεις μας έχουν πολλά κενά και ότι υπάρχουν ακόμη θεμελιώδεις μηχανισμοί τους οποίους αγνοούμε.
«Σε όλους μας αρέσουν οι απλές απαντήσεις σε σύνθετα ερωτήματα, γι’ αυτό και τείνουμε να υπεραπλουστεύουμε τις αντιλήψεις μας σχετικά με τον εγκέφαλο και το μυαλό» τόνισε ο ερευνητής.
