Σαν να μην άλλαξε τίποτε από το 2008. Οπως και για τη βαθιά κρίση της παγκόσμιας οικονομίας, έτσι και στην περίπτωση των βασικών διατροφικών αγαθών οι προειδοποιήσεις των διεθνών οργανισμών ηχούν απαράλλακτες και μοιάζουν να απευθύνονται σε ώτα μη ακουόντων. «Τριαντά επτά χώρες παγκοσμίως απειλούνται με επισιτιστική κρίση» σημείωνε πριν από τέσσερα χρόνια ο Παγκόσμιος Οργανισμός Επισιτισμού και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO). Τον ίδιο κίνδυνο επισείει και η τελευταία ανακοίνωσή του επικαλούμενη την καταστροφική ξηρασία που πλήττει τα δύο τρίτα των καλλιεργούμενων εδαφών στις ΗΠΑ. Ωστόσο η αύξηση της θερμοκρασίας στον πλανήτη δεν είναι το μόνο κοινό στοιχείο της επαπειλούμενης κρίσης με εκείνη του 2008. Οπως παραδέχεται ο ευρωπαίος επίτροπος Αγορών Μισέλ Μπαρνιέ, τα τρόφιμα εξακολουθούν – όπως και πριν από το 2008 – να αποτελούν ένα λαμπρό πεδίο κερδοφορίας των κερδοσκοπικών κεφαλαίων. Κερδοφορία που μεταφράζεται σε πείνα και δυστυχία κυρίως για όσους η οικονομική ένδεια δεν αποτελεί παροδικό φαινόμενο στη ζωή τους.

Πριν από περίπου έναν χρόνο η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποιούσε ότι οι τιμές των βασικών διατροφικών προϊόντων «βρίσκονται σε συνεχή ανοδική πορεία αγγίζοντας επικίνδυνα επίπεδα, τα οποία θα συνιστούσαν απειλή ιδιαίτερα για τα πιο φτωχά τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού». Παρά τις διακυμάνσεις στους μήνες που μεσολάβησαν, η αξία του σιταριού, του καλαμποκιού, της σόγιας και της ελαιοκράμβης (από την οποία εξάγεται μεγάλο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής σπορέλαιου) ακολούθησε άνοδο στα χρηματιστήρια του Σικάγου και του Παρισιού, καταλήγοντας σε « επίπεδα-φωτιάς» τον τελευταίο μήνα.

Υπαίτια εμφανίζεται η χειρότερη ξηρασία των τελευταίων δεκαετιών στις Ηνωμένες Πολιτείες, η οποία έπληξε τα δύο τρίτα των καλλιεργούμενων εκτάσεων καταστρέφοντας μεγάλο μέρος της σοδειάς. Σχεδόν το 15% της σοδειάς καλαμποκιού θεωρείται ήδη χαμένο με βάση τα στοιχεία του υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ, ενώ και η παραγωγή σόγιας εκτιμάται ότι θα είναι μειωμένη κατά 12% σε σχέση με τα περσινά επίπεδα. Τα στατιστικά στοιχεία της αμερικανικής μετεωρολογικής υπηρεσίας δείχνουν πράγματι ότι πρόκειται για καταστροφή «άνευ προηγουμένου», καθώς ο περασμένος Ιούλιος ήταν ο πιο θερμός από το 1895, ενώ η ανομβρία ήταν η χειρότερη μετά το 1956.
Οι δυσμενείς κλιματικές συνθήκες δεν κατέστρεψαν μόνο τις καλλιέργειες των ΗΠΑ (της μεγαλύτερης παραγωγού αγροτικών προϊόντων) αλλά και αυτές της Ρωσίας. Το αμερικανικό υπουργείο Γεωργίας εκτιμά ότι η παγκόσμια παραγωγή σίτου θα περιοριστεί εφέτος κατά 2,5 εκατ. τόνους κυρίως λόγω της ξηρασίας που έπληξε τις ρωσικές καλλιέργειες. Η αντίστοιχη παραγωγή της περιόδου 2012-2013 θα περιοριστεί σε 43 εκατ. τόνους, σύμφωνα με τη Μόσχα, δηλαδή θα είναι μειωμένη κατά 6 εκατ. τόνους σε σχέση με την τελευταία πρόβλεψη της κυβέρνησης.
Η συμπεριφορά των αγορών διαμορφώθηκε βέβαια από τις απογοητευτικές ειδήσεις αλλά και από τις υψηλές προσδοκίες που είχαν «καλλιεργηθεί» το αμέσως προηγούμενο διάστημα. Μόλις πριν από δύο μήνες οι αμερικανοί αγρότες προέβλεπαν ρεκόρ 60ετίας τουλάχιστον για τις σοδειές καλαμποκιού.
Ετσι η τιμή προθεσμιακών συμβολαίων καλαμποκιού, η οποία είχε σημειώσει άνοδο 60% το προηγούμενο δίμηνο, κατέγραψε νέα άνοδο στο χρηματιστήριο του Σικάγου, αγγίζοντας τα 8,5 δολάρια (ανά βαρέλι). Ανοδο 20% κατέγραψε και η τιμή των συμβολαίων σίτου, συμπαρασύροντας τα υπόλοιπα τρόφιμα. Σύμφωνα με τον γενικό δείκτη τροφίμων του FAO οι τιμές διαπραγμάτευσης στις αγορές κατέγραψαν άνοδο της τάξεως του 6% τον περασμένο μήνα. Αύξηση παρουσίασε και η τιμή της ζάχαρης, ενώ το ρύζι ήταν το μόνο από τα δημητριακά που παρέμεινε στάσιμο τον Ιούλιο. Μείωση της σοδειάς κατά 12% προβλέπουν οι ΗΠΑ και για τη σόγια, ενώ το πρακτορείο Reuters εκτιμά ότι τα αποθέματά της θα μειωθούν στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 30 ετών.
Πρόσθετη ανησυχία προκαλούν οι προβλέψεις για τις σοδειές σιτηρών σε σημαντικές χώρες παραγωγής στην Ευρώπη όπως η Ρουμανία και η Ουγγαρία. Αντίθετα, οι αμερικανικές εκτιμήσεις κάνουν λόγο για «αισιόδοξα μηνύματα» από την Κίνα, το Μεξικό και τη Νότια Αφρική, οι οποίες μπορούν να εξισορροπήσουν την πτώση των υπόλοιπων χωρών, αυξάνοντας τη δική τους παραγωγή.
Οπως είναι φυσικό, η αλυσίδα των ανατιμήσεων δεν πρόκειται να σταματήσει στους παραγωγούς και στα χρηματιστήρια συμβολαίων τροφίμων. Ηδη μεγάλες βιομηχανίες όπως η Nestle και η Kraft έχουν προειδοποιήσει ότι η αύξηση των πρώτων υλών θα μετακυλιστεί στους τελικούς αποδέκτες, δηλαδή τους αγοραστές αυτών των προϊόντων.
Ολα αυτά βεβαίως ξυπνούν μνήμες από το κοντινό παρελθόν. Τη διετία 2007-2008 παράλληλα με τη χρηματοπιστωτική κρίση ξέσπασε και η επισιτιστική, η οποία έπληξε τουλάχιστον 30 χώρες, εκ των οποίων μερικές «έτυχε» να είναι και οι πιο εξαθλιωμένες, όπως η Αϊτή, η Μπουρκίνα Φάσο, ο Νίγηρας και το Μπανγκλαντές. Η απειλή της (επέκτασης της) φτώχειας και του υποσιτισμού προκάλεσε κοινωνικές εκρήξεις. Οι διεθνείς οργανισμοί και οι ισχυρότεροι ηγέτες του κόσμου έδειξαν ανησυχία και υποσχέθηκαν άμεση αντιμετώπιση. Ωστόσο ο υποσιτιζόμενος πληθυσμός αγγίζει πλέον το 1 δισεκατομμύριο, ενώ το 13% των κατοίκων του πλανήτη κατατάσσεται σε αυτούς που ακολουθούν (υποχρεωτικά και όχι από επιλογή) κακή διατροφή στερούμενοι βασικά διατροφικά είδη. Οι ειδικοί διαβεβαιώνουν και σήμερα ότι «τα χειρότερα είναι πίσω μας», ότι τα παγκόσμια αποθέματα επαρκούν για να αντιμετωπιστεί η ζήτηση και ότι η κακή σίτιση και ο υποσιτισμός στον λεγόμενο «αναπτυσσόμενο κόσμο» περιορίζονται με αργό, πλην όμως σταθερό ρυθμό.
Κι όμως, οι αιτίες που προκάλεσαν την τελευταία κρίση κάθε άλλο παρά έχουν εξαλειφθεί. Η μισή αμερικανική σοδειά καλαμποκιού δεν διοχετεύεται για την παραγωγή αλευριού ή παραγώγων τροφίμων αλλά για βιοκαύσιμα. Ακόμη και αν η τρέχουσα άνοδος των τιμών δεν μετεξελιχθεί σε κρίση, η απαισιόδοξη πρόβλεψη του Τόμας Μάλθους ότι μια γενικευμένη επισιτιστική κρίση είναι αναπόφευκτη μοιάζει να επιβεβαιώνεται.

Εκτακτη σύνοδος του G20
Ο πρόεδρος Ομπάμα υποσχέθηκε ενισχύσεις στους αγρότες
Το ενδεχόμενο να συγκληθεί έκτακτη σύνοδος των χωρών του G20 εξετάζουν Ηνωμένες Πολιτείες και Γαλλία προκειμένου να αντιμετωπιστεί έγκαιρα ο κίνδυνος μιας νέας επισιτιστικής κρίσης.
Ο γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ δήλωσε ότι έχει δώσει εντολή στον αρμόδιο υπουργό της κυβέρνησης Στεφάν λε Φολ προκειμένου να προετοιμαστεί για πιθανή συνεδρίαση της ομάδας των ισχυρότερων οικονομιών του πλανήτη οι οποίες αντιμετωπίζουν άλλωστε και τον μεγαλύτερο κίνδυνο λόγω του πληθυσμιακού τους μεγέθους.
Από την πλευρά του ο αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα επισκέφθηκε την Πολιτεία της Αϊόβα όπου η ξηρασία κατέστρεψε μεγάλο μέρος της σοδειάς καλαμποκιού. Η συγκεκριμένη όπως και άλλες κεντροδυτικές Πολιτείες εξαρτώνται κατά βάση από τον πρωτογενή τομέα παραγωγής. Ευλογα λοιπόν ο Ομπάμα έσπευσε να υποσχεθεί ενισχύσεις στους πληγέντες καλλιεργητές ενώ έδωσε εντολή στο υπουργείο Γεωργίας για την αγορά κρέατος αξίας 170 εκατ. δολαρίων (138 εκατ. ευρώ) που θα διατεθούν σε τράπεζες τροφίμων και άλλους μηχανισμούς αρωγής. Ασφαλώς αυτός δεν ήταν ο μόνος λόγος της επίσκεψης του αμερικανού ηγέτη στην Αϊόβα, η οποία συγκαταλέγεται στις «swing states», δηλαδή στις κρίσιμες εκλογικές περιφέρειες που ταλαντεύονται ανάμεσα στους Δημοκρατικούς και στους Ρεπουμπλικανούς. Οπως σημειώνει εύστοχα (αν και κυνικά) ο αμερικανικός Τύπος, η απροσδόκητη ξηρασία άνοιξε έστω και άτυπα την περίοδο των προεκλογικών υποσχέσεων (εν όψει των εκλογών του Νοεμβρίου) για τον αμερικανό πρόεδρο. Αλλωστε το ενδεχόμενο αύξησης των αγροτικών ενισχύσεων – μέσω του νέου νομοσχεδίου που θέλει να περάσει από το Κογκρέσο η κυβέρνηση – δίνει και στους Ρεπουμπλικανούς τη δυνατότητα να κατηγορήσουν για ακόμη μία φορά τους Δημοκρατικούς ότι «σπαταλούν αλόγιστα τα χρήματα των ομοσπονδιακών ταμείων».

Απαισιόδοξα σενάρια
  • Εκτός από τους «φανατικά» αισιόδοξους, οι περισσότεροι επιστήμονες δεν έχουν καμία αμφιβολία: ο πλανήτης διάγει πλέον μια νέα κλιματική περίοδο που φέρνει ραγδαίες και κυρίως όχι ευχάριστες αλλαγές. Ξηρασίες σαν αυτή που γνώρισαν τον Ιούλιο οι κεντροδυτικές Πολιτείες των ΗΠΑ αλλά και οι παρευξείνιες περιοχές της Ρωσίας και της Ουκρανίας δεν θα προκαλούν έκπληξη στο κοντινό μέλλον.
  • Η μέση θερμοκρασία στον πλανήτη αναμένεται να αυξηθεί από 1,5 ως 6 βαθμούς της κλίμακας Κελσίου (ανάλογα με το μοντέλο που χρησιμοποιεί κάθε μετεωρολογική υπηρεσία).
  • Πρόκειται για σενάρια που προκαλούν βέβαια τρόμο αν αναλογιστεί κανείς ότι η σημερινή θερμοκρασία στην ατμόσφαιρα απέχει μόλις 5 βαθμούς από αυτή που βρισκόταν προ 400.000 ετών. Οταν, δηλαδή, οι πρόγονοί μας μπορούσαν να φθάσουν με τα πόδια από τη (σημερινή) Ευρώπη στην απέναντι πλευρά του (παγωμένου τότε) Ατλαντικού Ωκεανού. Η λεκάνη της Μεσογείου, ο αμερικανικός Νότος και η Αυστραλία αποτελούν, σύμφωνα με αυτές τις προβλέψεις, τις πρώτες περιοχές που θα πληγούν από την αύξηση της θερμοκρασίας, την ξηρασία, τη διάβρωση και εν γένει την υποβάθμιση της ποιότητας των καλλιεργούμενων εδαφών.
Η βιομηχανία κρέατος «καίει» τον πλανήτη
Η εντατικοποιημένη κτηνοτροφία ανεβάζει τις τιμές των τροφίμων και προκαλεί ερημοποίηση
Η επισιτιστική κρίση πλανάται ως απειλή σε ολόκληρο τον πλανήτη όχι μόνο λόγω των κλιματικών συνθηκών και της κερδοσκοπίας των διεθνών αγορών, όπου τα επενδυτικά ταμεία και οι πολυεθνικές των τροφίμων τζογάρουν καθημερινά δισεκατομμύρια δολάρια.
Η ραγδαία αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού ως το 2050 (όπως προβλέπουν οι μελέτες του ΟΗΕ) προκαλεί αυτομάτως το αμείλικτο ερώτημα: Θα υπάρχουν ως τότε επαρκείς πόροι και τρόφιμα για να χορτάσουν τα 9 δισεκατομμύρια των κατοίκων της Γης; Οι πολυπληθέστερες χώρες που αντιμετωπίζουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο αναζητούν εναγωνίως νέες καλλιεργήσιμες εκτάσεις για να ανταποκριθούν στην αυξανόμενη ζήτηση τροφής.
Ενας ακήρυκτος πόλεμος βρίσκεται σε εξέλιξη, καθώς την ίδια στιγμή κάποιες άλλες βιομηχανίες επιδιώκουν την εκμετάλλευση των ίδιων γαιών για την παραγωγή βιοκαυσίμων. Ωστόσο η αντιπαράθεση δεν είναι διπλή.
O τρίτος παράγοντας αποσταθεροποίησης μιας ούτως ή άλλως εύθραυστης ισορροπίας όπως η παραγωγή τροφίμων είναι η ακόρεστη σε πρώτες ύλες και ενέργεια βιομηχανία κρέατος.
Ο Οργανισμός Τροφίμων των Ηνωμένων Εθνών (FAO) σημειώνει σε έκθεσή του ότι «η ταχύτατη ανάπτυξη του τομέα της κτηνοτροφίας οξύνει τις αντιθέσεις στην παραγωγή τροφίμων, οδηγεί σε διαρκή άνοδο τις τιμές των σιτηρών και συνιστά μηχανισμό αποσταθεροποίησης της διατροφικής ασφάλειας».
«Η βιομηχανία τροφίμων καταβροχθίζει τον πλανήτη» έγραφε σε πρόσφατο άρθρο της η «Monde Diplomatique» επικαλούμενη τα στατιστικά στοιχεία που δικαιολογούν απολύτως τον τίτλο. Η αναλογία παραγωγής δημητριακών για εκτροφή βοοειδών είναι αποκαλυπτική: απαιτούνται κατ’ ελάχιστο επτά κιλά σιτηρά για εννέα κιλά βοδινό κρέας, ενώ το χοιρινό κρέας απαιτεί σχεδόν τη μισή ποσότητα. Το 2009 σχεδόν το ήμισυ της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής σίτου, κριθαριού και καλαμποκιού μετατράπηκε σε ζωοτροφή, ενώ μόνο οι βιομηχανίες παραγωγής κρέατος χρειάστηκαν 742 εκατ. τόνους σιτηρά.
Περισσότερο από το 80% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων του πλανήτη καλύπτεται αυτή τη στιγμή είτε από καλλιέργειες για ζωοτροφές είτε από εγκαταστάσεις κτηνοτροφικών μονάδων.
Αυτό που καθιστά όμως την παραγωγή κρέατος «ασύμφορη» ως προς τις ανάγκες καλλιέργειας ζωοτροφών είναι το ότι τα σιτηρά παράγονται αποκλειστικά για αυτόν τον σκοπό. Τεράστιες καλλιέργειες φυτεύονται, αρδεύονται και συλλέγονται αποκλειστικά ως ζωοτροφές αφαιρώντας από το παγκόσμιο ισοζύγιο παραγωγής τροφίμων εργατικά χέρια, φυσικούς πόρους και ενέργεια ενώ αφήνουν πίσω τους ένα πολύ βαρύ «οικολογικό αποτύπωμα».
Οι οικολογικές επιπτώσεις της παραγωγής κρέατος είναι δυσανάλογα μεγαλύτερες της συμβολής τους στην παγκόσμια οικονομία.
«Οπως κάθε τομέας παραγωγής έτσι και η παραγωγή κρέατος ενέχει ένα περιβαλλοντικό κόστος. Ενώ όμως ο συγκεκριμένος τομέας αντιστοιχεί μόλις στο 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ, οι ρύποι που εκλύονται αντιστοιχούν στο 18% των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου» τονίζει η έκθεση του FAO.
Επιπλέον η εντατική κτηνοτροφία καταστρέφει την πανίδα ιδιαίτερα στις πιο «ευαίσθητες» περιοχές του πλανήτη, όπως η Σαχάρα και η Κεντρική Ασία, επιδεινώνοντας το φαινόμενο της ερημοποίησης που προκαλεί η ξηρασία. Σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής όπως η Μποτσουάνα η κατανάλωση νερού για την κτηνοτροφία αγγίζει το 25% του συνόλου, σύμφωνα με τον διεθνή οργανισμό.
Αλλά η διαρκώς επεκτεινόμενη εκτροφή ζώων δεν είναι επιβλαβής μόνο για τη διατροφική αλυσίδα και το περιβάλλον. «Η κατανάλωση κόκκινου κρέατος και αλλαντικών βρίσκεται πίσω από την αύξηση των καρδιαγγειακών παθήσεων, της παχυσαρκίας, του διαβήτη και του καρκίνου» προειδοποιεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ