Ψάξε, ψάξε, δεν θα το βρεις

Πού είναι ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου; Πού να βρίσκεται η χαμένη Ατλαντίδα; Ποια ήταν η Ιθάκη του Οδυσσέα; Γιατί δεν έχει αναγνωσθεί ακόμη ο Δίσκος της Φαιστού; Μερικά μυστικά παραμένουν πεισματικά κρυμμένα. Οσο κι αν αρχαιολόγοι, ιστορικοί και άλλοι επιστήμονες, ακόμη όμως και ερασιτέχνες ερευνητές, αναζητούν απαντήσεις, αυτές δεν έρχονται. Είναι σαν να υπάρχουν κάπου, αλλά να είναι απαγορευμένες για τους θνητούς, παρά τις προσπάθειές τους να τις φέρουν στο φως.

Και όσο ο χρόνος μακραίνει, πρόσωπα και καταστάσεις μυθοποιούνται και ερμηνείες συσσωρεύονται, άλλες σοβαρές και άλλες διάτρητες επιστημονικώς. Προσφέρουν ωστόσο στον εμπνευστή τους τη δημοσιότητα, έστω και στιγμιαία, έστω κι αν ακολουθείται από τη χλεύη των ειδικών. Χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι τραγικά λάθη δεν έχουν διαπράξει και σοβαροί επιστήμονες, είτε παρερμηνεύοντας ευρήματα και στοιχεία είτε απλώς από τη μέθη της επιτυχίας.

Ο Σπυρίδων Μαρινάτος ανακάλυψε το Ακρωτήρι της Θήρας, τη χαμένη στην ηφαιστειακή στάχτη πόλη της Προϊστορικής εποχής κυνηγώντας τη χαμένη Ατλαντίδα του Πλάτωνα, με την οποία άλλωστε την ταύτισε αμέσως. Ο προσφάτως εκλιπών αρχαιολόγος Γιάννης Σακελλαράκης με το τεράστιο ανασκαφικό έργο στη Μινωική Κρήτη έλεγε ότι κάθε εβδομάδα έφθανε στο γραφείο του μια διαφορετική ερμηνεία του Δίσκου της Φαιστού και μάλιστα από διάφορα μέρη του κόσμου.

Ο «πόλεμος» μεταξύ Ιθάκης και Κεφαλλονιάς καλά κρατεί όσον αφορά την ομηρική πατρίδα του Οδυσσέα, δεδομένου ότι πειστικά αρχαιολογικά ευρήματα δεν υπάρχουν. (Παρόμοια διαμάχη είχε ξεσπάσει παλαιότερα με τη Λευκάδα, η οποία επίσης διεκδικούσε τον Οδυσσέα και την Ιθάκη του.) Οσο για τον εντοπισμό του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, υστερία έχει προκαλέσει εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα, κυρίως ανάμεσα σε ερασιτέχνες, που διατυπώνουν αναπόδεικτες θεωρίες. Αλλωστε το κυνήγι της χίμαιρας που φέρνει την πολυπόθητη δόξα έχει παρασύρει πολλούς, ακόμη και σε ηθελημένη πλάνη. Με απώτερο σκοπό βεβαίως την πλάνη των άλλων.

Στην Κρήτη, στην Κύπρο, στον Ατλαντικό ωκεανό, ακόμη και στο Μεξικό έχει «τοποθετηθεί» η χαμένη Ατλαντίδα, ενώ υπάρχουν πάντα οι ορθολογιστές που επιμένουν ότι δεν είναι άλλη από τη Θήρα. Μεγάλος είναι και ο αριθμός των βιβλίων που έχουν γραφεί για το θέμα, ενώ το Διαδίκτυο βρίθει ανάλογων καταθέσεων. Παρ’ όλα αυτά, το πλούσιο νησί, που αναφέρεται στους πλατωνικούς Διαλόγους (Τίμαιος και Κριτίας), κρύπτεται επιμόνως. Οσο για την επιστημονική άποψη ότι οι αναφορές του Πλάτωνα ήταν παραβολικές και μόνο, δεν είναι ικανή να πείσει τους ευφάνταστους, οι οποίοι αρνούνται να αποδεχθούν μια τόσο πεζή ερμηνεία. Πού είναι οι σεισμοί και οι πλημμύρες, πού ο καταποντισμός της νήσου μέσα «σε μία μόνο ημέρα και νύχτα ατυχίας»;

Κανένας τάφος κανενός ηγεμόνα ή θρησκευτικού ηγέτη δεν έχει αναζητηθεί με τόση ένταση και πάθος όσο αυτός του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αν και πάντα με μηδενικά αποτελέσματα. Στη Μέμφιδα, στη Σίουα της Αιγύπτου, στις Αιγές της Μακεδονίας και φυσικά σε διάφορα σημεία της Αλεξάνδρειας, από το μουσουλμανικό τέμενος του Νάμπι Ντανιάλ ως τα υπόγεια ενός καφενείου της πόλης και από το αρχαίο λιμάνι της ως το υπόγειο σύστημα υδροδότησης και αποχέτευσης της ελληνορωμαϊκής εποχής, τον ψάχνουν επιστήμονες και μη. Γιατί δεν είναι μόνο οι αρχαιολόγοι, είναι και ερευνητές πάσης φύσεως, εργάτες, υπάλληλοι, μία νοσοκόμα, ακόμη και μέντιουμ.

Ο πλέον γραφικός υπήρξε ένας σερβιτόρος της Αλεξάνδρειας, ο Στέλιος Κουμούτσος, ο οποίος επί 40 χρόνια ισχυριζόταν ότι κατείχε μυστικό χάρτη με τη θέση του τάφου. Πριν από μερικά χρόνια εξάλλου μια ελληνίδα αρχαιολόγος δήλωνε απολύτως βέβαιη ότι τον είχε βρει στην όαση της Σίουα, για να αποδειχθεί όμως σύντομα – έχοντας προλάβει ωστόσο η είδηση να κάνει τον γύρο του κόσμου – ότι τα ευρήματά της δεν είχαν καμία χρονολογική σχέση με την εποχή του θανάτου του στρατηλάτη.

Τελευταία σοβαρή κατάθεση, χωρίς απόδειξη όμως ακόμη, ήταν εκείνη του γάλλου ανασκαφέα της Αλεξάνδρειας Ζαν Υβ Αμπερέρ, ο οποίος θεωρεί πλέον πιθανή θέση του τάφου τον χώρο των Λατινικών νεκροταφείων: «Πρέπει να αναζητήσουμε τον Αλέξανδρο κοντά στον χώρο όπου ο ιδρυτής και πρώτος διευθυντής του Ελληνορωμαϊκού Μουσείου, Τζιουζέπε Μπότι, τάφηκε μέσα σε μια αρχαία σαρκοφάγο από γρανίτη του Ασουάν και που απέχει λίγες δεκάδες μέτρα από τον απέριττο τάφο στον οποίο αναπαύεται ο ποιητής Καβάφης, συγκινητικό σύμβολο της δισχιλιόχρονης ελληνικότητας της Αλεξάνδρειας».

Από την άλλη, ο Αλεξανδρινός την καταγωγή ιστορικός ερευνητής κ. Χάρης Τζάλας πιστεύει ότι ο τάφος δεν θα βρεθεί ποτέ. «Πιστεύω ότι το μνημείο καταστράφηκε κατά τους χριστιανικούς διωγμούς στα τέλη του 4ου ή αρχές του 5ου μ.Χ. αιώνα» λέει. Το ζήτημα είναι όμως ότι ο Μέγας Αλέξανδρος 2.300 χρόνια μετά τον θάνατό του εξακολουθεί να ακτινοβολεί τη δύναμη και τον πλούτο που τον συνόδευαν στην αρχαιότητα. Μυστήριο εξάλλου αποτελεί και η θέση και ενός άλλου τάφου, στην Αθήνα αυτή τη φορά. Πρόκειται για τον τάφο του σπουδαίου άνδρα Περικλή, που είναι γνωστό μεν ότι βρίσκεται στον Κεραμεικό, το Δημόσιο Σήμα της πόλης, αλλά δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμη.

Αγνωστο πού βρίσκονται τα παλάτια του Οδυσσέα, του Μενελάου, ακόμη και εκείνα του Νέστορα, αφού σήμερα αμφισβητείται η ταύτισή τους με τον ομηρικό βασιλιά της Πύλου. Στις αρχές του 20ού αιώνα ο γερμανός αρχιτέκτονας και αρχαιολόγος Βίλελμ Ντέρπφελντ, συνεργάτης του Ερρίκου Σλήμαν, διατύπωσε την άποψη για την ταύτιση της προϊστορικής Ιθάκης με τη Λευκάδα, κάτι όμως που δεν αποδείχθηκε από τις ανασκαφές που ο ίδιος διεξήγαγε στην περιοχή Στενό κοντά στο Νυδρί, καθώς τα ευρήματα είναι πρωιμότερα της εποχής του Ομήρου.

Η αναζήτηση της ομηρικής Ιθάκης εξάλλου δεν είναι σημερινό θέμα καθώς απασχολεί από τον 19ο αιώνα τους ιστορικούς, με την άποψή τους πολλές φορές να συγκλίνει ότι επρόκειτο για την Κεφαλλονιά. Τελευταίως μάλιστα βρετανική διεπιστημονική ομάδα υπό τον ερασιτέχνη αρχαιολόγο Ρόμπερτ Μπλιτστόουν έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το ανάκτορο του Οδυσσέα και της Πηνελόπης βρισκόταν στη χερσόνησο Παλλική της Κεφαλλονιάς. Αντιθέτως, δύο έλληνες αρχαιολόγοι, ο κ. Θανάσης Παπαδόπουλος και η κυρία Λίτσα Κοντορλή-Παπαδοπούλου, ισχυρίζονται ότι το ανακάλυψαν στην Ιθάκη, κάτι ωστόσο που δεν έχει γίνει αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα. Ανάλογη δήλωση, όσον αφορά όμως το παλάτι του Μενελάου, είχε κάνει προ καιρού ο αρχαιολόγος κ. Θεόδωρος Σπυρόπουλος, ο οποίος θεωρεί ότι το εντόπισε στην Πελάνα, ένα χωριό της Σπάρτης – και πάλι, όμως, χωρίς να διαθέτει πειστικά στοιχεία. Στην προκειμένη περίπτωση, ωστόσο, σοβαρή υποψηφιότητα θέτει μια άλλη θέση, επίσης πλησίον της Σπάρτης, στον Αγιο Βασίλειο Ξηροκάμπου, όπου οι εν εξελίξει ανασκαφές της αρχαιολόγου κυρίας Αδαμαντίας Βασιλογάμβρου έχουν φέρει στο φως πινακίδες της Γραμμικής Β γραφής (πρώτη φορά στη Λακωνία), καθώς και μυκηναϊκές τοιχογραφίες, ενώ έχουν ήδη επισημανθεί μεγάλα κτίρια! Είναι σαφές, δηλαδή, ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα διοικητικό ανακτορικό κέντρο, που μένει όμως να αποδειχθεί αν πρόκειται για τα παλάτια του Μενελάου.

Μυστήριο για δυνατούς λύτες
Χρονολογείται τον 18ο π.Χ. αιώνα. Περιέχει μια γραφή που δεν έχει διαβαστεί ακόμη. Και επιπλέον, θεωρείται το πρώτο δείγμα τυπογραφίας. Πρόκειται για τον περίφημο Δίσκο της Φαιστού, η ανάγνωση του οποίου έχει αποβεί ως τώρα άκαρπη. Πρόκειται χωρίς αμφιβολία για ένα μοναδικό αντικείμενο καθώς το κείμενο είχε τυπωθεί πάνω σε νωπό πηλό με κινητές σφραγίδες, που κινήθηκαν σπειροειδώς από την περιφέρεια προς το κέντρο. Η γλώσσα του όμως είναι άγνωστη. Το μόνο που ξέρουν οι μελετητές είναι αυτό που βλέπουν: 241 ιερογλυφικά σημεία (122 στη μία πλευρά και 119 στη δεύτερη), 45 διαφορετικών τύπων, διαταγμένα σε 61 ομάδες χωρισμένες μεταξύ τους με κάθετες γραμμές, που ενδεχομένως αποτελούν λέξεις ή φράσεις.

Ως χετιτικά, πρωτοϊωνικά, αιολικά, βασκικά (!), κολχικά και σημιτικά έχουν ερμηνευθεί μεταξύ άλλων τα σύμβολα του δίσκου δημιουργώντας, όπως είναι φανερό, τεράστια σύγχυση. Η φαντασία επιστημόνων και ερασιτεχνών οργιάζει όσον αφορά το περιεχόμενο του κειμένου αλλά και τη χρηστικότητα του δίσκου. Πρόκειται για έναν ύμνο στη θεότητα; (Κάτι στο οποίο συνηγορεί η επανάληψη ορισμένων σημείων ή φράσεων ως επωδός.) Μήπως είναι γεωμετρικό θεώρημα ή ένα ημερολόγιο; ‘Η τελικά δεν είναι τίποτε άλλο από ένα παιχνίδι;

Κάθε πρόταση ερμηνείας δίνει και επιχειρήματα – κάποιοι εξάλλου διαβάζουν κανονικές φράσεις -, πλην όμως ουδεμία έχει γίνει αποδεκτή. Δεν λείπουν άλλωστε και ορισμένοι μελετητές που έχουν διατυπώσει την άποψη ότι πρόκειται για εισαγόμενο αντικείμενο, ενώ πριν από μερικά χρόνια, στην επέτειο των 100 χρόνων από την ανακάλυψή του το 1908, κάποιος άλλος ισχυρίστηκε ότι ο δίσκος είναι πλαστός.