Τον Δεκέμβριο του 2008, ενώ η Αθήνα καιγόταν από τα επεισόδια που ξεκίνησαν μετά τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου στα Εξάρχεια, ο σκηνοθέτης Αντώνης Μποσκοΐτης ανήκε στην ομάδα που μαζί με τους φοιτητές της Νομικής διοργάνωσε μια μεγάλη συναυλία κατά της αστυνομικής βίας στα Προπύλαια. Εκεί, ανάμεσα σε 18άρηδες και 20άρηδες, ο Μποσκοΐτης, 35 χρόνων τότε, είδε να κυκλοφορούν ποιήματα της Κατερίνας Γώγου.
Ακόμα και σήμερα στίχοι της Γώγου εξακολουθούν να είναι γραμμένοι στους τοίχους: «Στο μυαλό είναι ο στόχος… το νου σου… Ε!». «Είναι απίστευτο το πώς τα ποιήματα αυτής της γυναίκας που πέθανε το 1993 παραμένουν τόσο δημοφιλή στη νεολαία» λέει ο σκηνοθέτης. «Μαζί με το ποίημα του Μάνου Χατζιδάκι «Τα παιδιά με τα μαύρα μαντήλια», που αναπαράχθηκε από όλα τα μέσα και το Διαδίκτυο, ήταν και τα ποιήματα της Γώγου. Οι νέοι ανακαλύπτουν και αγαπούν την ποίησή της. Κάτι βρίσκουν σ’ αυτήν. Κάτι τους αγγίζει».
Από τα επεισόδια των Εξαρχείων ο Μποσκοΐτης αντιλήφθηκε ότι είχε έρθει η ώρα να ασχοληθεί με ένα ντοκυμαντέρ για την Κατερίνα Γώγου, ιδέα που σκεφτόταν από το 2006. Είχε ήδη γυρίσει ένα μικρού μήκους πορτρέτο της Φλέρυς Νταντωνάκη (2002) και ένα μεγάλου μήκους ντοκυμαντέρ, το «Ζωντανοί στο Κύτταρο» (2005), homage στην ελληνική ροκ της δεκαετίας του ’70. Το «Κατερίνα Γώγου – Για την αποκατάσταση του μαύρου» ολοκληρώθηκε πριν από λίγο καιρό.
Ο Αντώνης Μποσκοΐτης ανακάλυψε την «καταραμένη», αδιανόητα σκληρή ποίηση της Κατερίνας Γώγου στα 18 του. Την ίδια τη συνάντησε για πρώτη και τελευταία φορά στη ζωή του λίγους μήνες πριν από τον θάνατό της, το καλοκαίρι του 1993, στο καφενείο της Βάσως στην πλατεία Εξαρχείων. «Δεν είχα ξαναδεί γυναίκα να πίνει μονοκοπανιά ένα τεράστιο ποτήρι ούζο! Βρισκόταν στην απόλυτη παρακμή» λέει, προσθέτοντας πως ούτε καν κατάλαβε ότι ήταν η Γώγου – του το είπε η παρέα του αργότερα: «Η Κατερίνα Γώγου, η ηθοποιός από τις παλιές ταινίες». Και η ποιήτρια.
Η εικόνα της τον σόκαρε. Αρχισε να αναζητεί πληροφορίες και κατάλαβε πώς είχε προκύψει η ψυχολογική και σωματική καταρράκωσή της. Ναρκωτικά, αλκοολισμός, ψυχιατρεία, μια κόρη τοξικομανής…
Γέννημα θρέμμα των Εξαρχείων, η Κατερίνα Γώγου έγινε γνωστή ως κοριτσόπουλο του ελληνικού κινηματογράφου παίζοντας δευτεραγωνιστικούς ρόλους ταινιών της δεκαετίας του 1960. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ανέκαθεν ήταν μελαγχολικό πλάσμα, αποτραβηγμένο, αμέτοχο στις πλάκες μεταξύ των ηθοποιών. Ωστόσο, το πραγματικά δημιουργικό πρόσωπο της Κατερίνας Γώγου αναδύθηκε μετά τη Μεταπολίτευση και μέσα από την απαγγελία των ποιημάτων της σε μουσική Κυριάκου Σφέτσα στην «Παραγγελιά», ταινία του συζύγου της Παύλου Τάσιου ο οποίος την είχε σκηνοθετήσει και στο «Βαρύ πεπόνι», την πρώτη, ίσως, ρεαλιστική απεικόνιση της μεταπολιτευτικής ελληνικής κοινωνίας.
«Πολλοί προσπάθησαν να ταυτίσουν τη Γώγου με τους «μπιτ» ποιητές» λέει ο Μποσκοΐτης. «Η αλήθεια είναι ότι στη συλλογή της «Τρία κλικ αριστερά» η Γώγου έχει την προφορικότητα του «Ουρλιαχτού» του Αλεν Γκίσνμπεργκ. Ηταν το πρώτο επίσημο δείγμα «μπιτ» ποίησης στην Ελλάδα και μάλιστα με τρομερή εμπορική απήχηση, ανεξαρτήτως του ότι η ίδια η Γώγου δεν ήταν σύμφωνη με αυτό το κύμα. Δεν θεωρούσε τον εαυτό της μπίτνικ. Ισως επειδή εκείνη την εποχή ανήκε σε κάποια αναρχοαριστερίστικα κινήματα, την ενδιέφερε περισσότερο ο πολιτικοποιημένος λόγος». Γράφει στο ποίημα «Μοναξιά» της συλλογής «Ιδιώνυμο»: «Εχει το χρώμα των Πακιστανών η μοναξιά/ και μετριέται πιάτο-πιάτο/ μαζί με τα κομμάτια τους/ στον πάτο του φωταγωγού». Τι άλλο αν όχι εικόνες του 2012 μας φέρνει στον νου ο στίχος του 1978;
Παρόντες και απόντες
Σημαντικό βοήθημα για την υλοποίηση του ντοκυμαντέρ υπήρξε η εμπεριστατωμένη βιογραφία για τη Γώγου «Ερωτας θανάτου» της Αγάπης Βιργινίας Σπυράτου. Η Σπυράτου μάλιστα αποκαλύπτει ότι η Γώγου στα δεκατρία της αρνήθηκε να υποβληθεί σε ιατρική εξέταση που επέβαλε ο πατέρας της για να δει αν παρέμενε παρθένα. Ενας άλλος σκηνοθέτης, ο Γιώργος Κορδέλας, σύντροφος της Γώγου για ένα φεγγάρι, χάρισε στον Μποσκοΐτη πρωτογενές υλικό που είχε τραβήξει σε Super 8 και μιλά για τον τρόπο που έγραφε αλλά και «μιλούσε» τα ποιήματά της (ενώ τα έγραφε).
Ο ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης αναδεικνύει τη σημασία της ποίησης της Γώγου υπενθυμίζοντας ότι αντιμετωπιζόταν με απαξία στη δεκαετία του ’70. Οπως ο Βαλαωρίτης έτσι και η μουσικός Λένα Πλάτωνος παραλληλίζει τη Γώγου με τον Κώστα Καρυωτάκη. Δικές τους ιστορίες λένε ο μουσικός Βασίλης Παπακωνσταντίνου και ο ηθοποιός Αντώνης Καφετζόπουλος. Κάποιοι που δεν μιλούν απαγγέλλουν ποιήματα, είτε της ίδιας είτε δικά τους γραμμένα γι’ αυτήν: η Ολια Λαζαρίδου, η transsexual Εύα Κουμαριανού, η Μαρία Λαγγουρέλη, ο σκηνοθέτης Αντρέας Θωμόπουλος (μοιράστηκε μαζί της ένα βραβείο σεναρίου για την «Οστρια» στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης), ο ηθοποιός/ σκηνοθέτης Νίκος Καλογερόπουλος.
Απόντες ωστόσο είναι ο Τάσιος και η Μυρτώ, η κόρη που απέκτησε με τη Γώγου. Ο Τάσιος πέθανε προτού αρχίσουν τα γυρίσματα, η Μυρτώ ζει μονίμως στην Ιταλία και δεν μπορούσε να συμμετάσχει. Η σχέση της με τη Γώγου σε συνάρτηση με τα ναρκωτικά κρατά ιδιαίτερη θέση στην ταινία με αναφορές, μεταξύ άλλων, από τον ακτιβιστή Γιάννη Φελέκη, τον Γιώργο Γαρμπή, εκδότη των αναρχικών εκδόσεων Ελεύθερος Τύπος, αλλά και από την ηθοποιό Μάρω Κοντού με την οποία η Γώγου είχε συμπαίξει στο «Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα».
Η αλήθεια του πορνογραφικού λόγου
Το 67λεπτο ντοκυμαντέρ θα είχε ολοκληρωθεί νωρίτερα αν δεν είχε προκύψει ένα άλλο ντοκυμαντέρ του Μποσκοΐτη για τον Νίκο Κούνδουρο, το οποίο ενδέχεται να προβληθεί στο Φεστιβάλ Ελληνικών Ταινιών του Εδιμβούργου. Κατά βάθος ο Α. Μποσκοΐτης χαίρεται για την καθυστέρηση του «Κατερίνα Γώγου». «Μου έλεγε ένας φίλος ότι πριν από δέκα χρόνια ήταν απαγορευτικό για έναν ηθοποιό να δώσει εξετάσεις στο Εθνικό με ποίημα της Γώγου» μας είπε. «Σήμερα η Γώγου σχεδόν επιβάλλεται, ζητούν τα ποιήματά της που είναι σαν πεζογραφικοί μονόλογοι». Το κυριότερο όμως για τον σκηνοθέτη είναι ότι τα ποιήματά της πλέον αποτελούν «μια αντιφασιστική κίνηση σε ένα κράτος τεράτων όπου επικρατούν ο ρατσισμός και όλα τα φοβικά σύνδρομα – η πλήρης απαξίωση και αποκτήνωση της πολιτικής ζωής. Ο λόγος της Γώγου είναι σχεδόν πορνογραφικός, αλλά είναι η αλήθεια. Ποιος δεν μπορεί να πει σήμερα ότι η Ελλάδα δεν είναι ένα μπορντέλο; Οταν βιώνεις τον φυλετικό ρατσισμό μέσα στο λεωφορείο και όταν βλέπεις νέα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, να μη χάνουν την ευκαιρία να εκδηλώσουν φασιστοειδή ιδεώδη, δεν μπορείς παρά να ανακαλύψεις τη σημασία αυτών των ποιημάτων. Σε μια εποχή που κόσμος χορεύει τον χορό του Ζαλόγγου πέφτοντας από τα μπαλκόνια του, ακόμα και τα πιο σκληρά ποιήματα της Γώγου απηχούν την πραγματικότητα».
Το 67λεπτο ντοκυμαντέρ θα είχε ολοκληρωθεί νωρίτερα αν δεν είχε προκύψει ένα άλλο ντοκυμαντέρ του Μποσκοΐτη για τον Νίκο Κούνδουρο, το οποίο ενδέχεται να προβληθεί στο Φεστιβάλ Ελληνικών Ταινιών του Εδιμβούργου. Κατά βάθος ο Α. Μποσκοΐτης χαίρεται για την καθυστέρηση του «Κατερίνα Γώγου». «Μου έλεγε ένας φίλος ότι πριν από δέκα χρόνια ήταν απαγορευτικό για έναν ηθοποιό να δώσει εξετάσεις στο Εθνικό με ποίημα της Γώγου» μας είπε. «Σήμερα η Γώγου σχεδόν επιβάλλεται, ζητούν τα ποιήματά της που είναι σαν πεζογραφικοί μονόλογοι». Το κυριότερο όμως για τον σκηνοθέτη είναι ότι τα ποιήματά της πλέον αποτελούν «μια αντιφασιστική κίνηση σε ένα κράτος τεράτων όπου επικρατούν ο ρατσισμός και όλα τα φοβικά σύνδρομα – η πλήρης απαξίωση και αποκτήνωση της πολιτικής ζωής. Ο λόγος της Γώγου είναι σχεδόν πορνογραφικός, αλλά είναι η αλήθεια. Ποιος δεν μπορεί να πει σήμερα ότι η Ελλάδα δεν είναι ένα μπορντέλο; Οταν βιώνεις τον φυλετικό ρατσισμό μέσα στο λεωφορείο και όταν βλέπεις νέα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, να μη χάνουν την ευκαιρία να εκδηλώσουν φασιστοειδή ιδεώδη, δεν μπορείς παρά να ανακαλύψεις τη σημασία αυτών των ποιημάτων. Σε μια εποχή που κόσμος χορεύει τον χορό του Ζαλόγγου πέφτοντας από τα μπαλκόνια του, ακόμα και τα πιο σκληρά ποιήματα της Γώγου απηχούν την πραγματικότητα».
πότε & πού:
Το ντοκυμαντέρ «Κατερίνα Γώγου – Για την αποκατάσταση του μαύρου» θα κάνει την πανελλήνια πρεμιέρα του τον Σεπτέμβριο στο φεστιβάλ Νύχτες Πρεμιέρας Cosmote.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
