Αν σας φαίνεται ότι ο ορθολογισµός γύρω σας πάει περίπατο και αναρωτιέστε αν ένας νέος Μεσαίωνας είναι καθ’ οδόν, ίσως δεν έχετε άδικο (Αµερικανοί ειδικοί ήδη µιλούν για αυτό. Τυχαίο;) Το αντίδοτο στην άγνοια είναι µια δόση ∆ιαφωτισµού: κριτική σκέψη, σκεπτικισµός, πληροφόρηση.
Το πνεύµα του ∆ιαφωτισµού
Κάποιες σταθερές παραµένουν βασικές γιατί αποτελούν θεµελιώδη αιτήµατα της ανθρώπινης κατάστασης.
«Εχε το θάρρος να χρησιµοποιείς τον δικό σου νου! (…) Το αξίωµα να σκέφτεσαι από µόνος σου είναι ∆ιαφωτισµός». Ο γερµανός φιλόσοφος Ιµάνουελ Καντ συνόψιζε το 1784 το βασικό πρόταγµα του ∆ιαφωτισµού: τα πάντα υποβάλλονται σε κριτική. Αυτό είναι και όλο το πλαίσιο που συστεγάζει προσωπικότητες όπως ο Βολταίρος, συγγραφέας χιλιάδων σελίδων για την προάσπιση των ατοµικών ελευθεριών, ιδιαίτερα εκείνης του λόγου, ο Κοντορσέ, υπέρµαχος των ιδεών της προόδου, της φιλελεύθερης οικονοµίας, της δηµόσιας δωρεάν παιδείας, του συνταγµατισµού και της ισότητας των δικαιωµάτων χωρίς εξαιρέσεις φυλής ή φύλου, ο Σπινόζα, πρωτεργάτης του αυστηρού ορθολογισµού και κριτικός της ηθικής. Αξιώνοντας την κριτική, φυσικά, δεν σηµαίνει ότι θέτεις τον εαυτό σου στο απυρόβλητο: ο µεταµοντερνισµός των ηµερών µας δίκαια έθεσε εν αµφιβόλω πτυχές του κινήµατος που αφορούσαν ζητήµατα φυλής, φύλου και κυριαρχίας. Οπως υποστηρίζει, όµως, ο βρετανός ιστορικός Τζόναθαν Ισραελ, οι επιµέρους αστοχίες δεν αναιρούν την καινοτοµία: το ρήγµα του «ριζοσπαστικού ∆ιαφωτισµού» του Σπινόζα, µε έµφαση στον σκεπτικισµό περί θρησκείας και τη δηµοκρατική διακυβέρνηση, οδηγεί στο σήµερα. Οι βασικές του αξίες (ορθός λόγος, δηµοκρατία, αυτονοµία, ανθρωπισµός, οικουµενικότητα), όπως τις υπενθυµίζει ο πολιτογραφηµένος γάλλος φιλόσοφος Τσβετάν Τοντόροφ στο βιβλίο του «Προς υπεράσπιση του ∆ιαφωτισµού» (εκδ. Θύραθεν), παραµένουν επίκαιρες ως αιτήµατα σε έναν κόσµο όπου ο συνδυασµός υψηλής τεχνολογίας και οξείας οικονοµικής κρίσης συσκοτίζει τα πάλαι ποτέ αυτονόητα. -Μ.Κ.
Ο Μεσαίωνας ξανάρχεται
Πολυπολικός κόσµος ή χάος και αναρχία; Ο Πάραγκ Κάνα βλέπει καλές και κακές όψεις ενός αντιφατικού µέλλοντος.
Ο Πάραγκ Κάνα πιστεύει πως ο νέος Μεσαίωνας είναι προ των πυλών. Η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι η νέα Αγία Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία, µια χαλαρή οµοσπονδία κρατών. Οι Ηνωµένες Πολιτείες είναι το νέο Βυζάντιο, µια υπερδύναµη σε υποχώρηση, ικανή να επιβιώσει πέραν των πραγµατικών υλικών δυνατοτήτων της χάρη στη διπλωµατία της. Η Κίνα και η Ινδία επανέρχονται στον προθάλαµο των ισχυρών χάρη στις εύρωστες πλέον οικονοµίες τους. Στον 21ο, όπως και στον 13o ή 14ο αιώνα, ο κόσµος είναι πολυπολικός.
∆ιεθνολόγος, συγγραφέας, συνεργάτης του «Guardian» και των «New York Times», ο 35χρονος Ινδοαµερικανός αρθρογραφεί εδώ και περίπου τέσσερα χρόνια επί του ζητήµατος, άλλοτε µε έµφαση στα αισιόδοξα, άλλοτε στα απαισιόδοξα επιµέρους στοιχεία του. Τα παραπάνω, ας πούµε, προέρχονται από το θετικό «σοκ του µέλλοντος», για το οποίο έγραφε τον ∆εκέµβριο του 2010 στους «Financial Times». Τον Απρίλιο του 2009, όµως, σηµείωνε στο «Foreign Policy» ότι ο αναδυόµενος «νεοµεσαιωνικός» κόσµος δεν αποκλείεται να είναι ακριβώς τόσο ασταθής πολιτικά, όσο και ο πρωτότυπος: οικονοµικοί παράδεισοι πόλεων-κρατών µε το Ντουµπάι αντί της Βενετίας, δυσλειτουργικά αφρικανικά κράτη σπαρασσόµενα από εµφυλίους στη θέση της ευρωπαϊκής φεουδαρχίας, µεταµοντέρνοι Μέδικοι στο πρόσωπο του Μπιλ Γκέιτς ή του Ρίτσαρντ Μπράνσον φιλοτεχνούν µια εικόνα απόλυτου θρυµµατισµού.
Στο νέο αυτό ψηφιδωτό η σύγχρονη κυριαρχία της ∆ύσης µοιάζει µε ιστορικό διάλειµµα και ο Κάνα δεν είναι ο µόνος που το έχει επισηµάνει τα τελευταία χρόνια. Ο αρχαιολόγος Ιαν Μόρις στο «Why the West Rules For Now» (εκδ. Profile) σηµειώνει ότι η σύγχρονη εκρηκτική ανάπτυξη του δυτικού πολιτισµού δεν είναι αποτέλεσµα δοµικής υπεροχής σε τεχνικές, διανοητικό δυναµικό ή πλουτοπαραγωγικές πηγές έναντι της Ανατολής, αλλά συνδυασµός πολλαπλών κοινωνικοοικονοµικών παραγόντων και ιστορικής συγκυρίας που µπορεί κάλλιστα να αναστραφεί. Το ανησυχητικό, βέβαια, όπως µοιάζει να αντιλαµβάνεται και ο ίδιος ο Κάνα στο νέο βιβλίο του «How to Run the World» (εκδ. Random House), όπου ευαγγελίζεται µετά τον «νέο Μεσαίωνα» (τι άλλο;) µια «νέα Αναγέννηση», δεν είναι η υποχώρηση της ∆ύσης, αλλά ο παράγοντας του χάους. Στον πολυπολικό κόσµο του Μεσαίωνα υπήρχαν και τραπεζικοί κολοσσοί που ασκούσαν διεθνή διπλωµατία και άτοµα µε ιδιωτικές περιουσίες µεγέθους µεγάλων οικονοµιών της εποχής και απόλυτη εργασιακή ευελιξία – και ευηµερία για τους ελάχιστους. Τώρα, τι ακριβώς θα επαναφέρει την κλονισµένη ισορροπία στο σήµερα ο Κάνα δεν έχει να µας πει, πέρα από µια πινακοθήκη ευπατριδών φιλάνθρωπων και αλτρουιστών επικεφαλής µη κυβερνητικών οργανώσεων. ∆εν αποκλείεται, βέβαια, να κρατά το µυστικό για το επόµενο βιβλίο του. Πώς θα βγάλει κι αυτός ολόκληρο τον Μεσαίωνα; -Μ.Κ.
Ο απαγορευµένος καρπός του Αιγαίου
Θα αντιµετωπίσει η χώρα την οικονοµική κρίση µε τα έσοδα από τα πετρέλαια των ελληνικών θαλασσών που µας έκρυβαν τόσα χρόνια;
«Σε αυτό το σηµείο, κάποιος κάνει γεώτρηση στην Ανάφη, πετάγονται από µέσα τα πετρέλαια του Αιγαίου και ανακουφισµένοι πάµε για ποτά». Θα ήταν πολύ ωραίο να συνέβαιναν τα πράγµατα όπως τα περιγράφει η «ioannaA» στο tweet της. Κυκλοφορούν ατελείωτες θεωρίες περί Αιγαίου-Ελντοράντο: στην περίπτωση που τις πιστέψουµε, η µοιραία γεώτρηση µάλλον θα έπρεπε να γίνει – ενδεχοµένως, συνοδεία κάποιας µπάντας ή ενός φαντασµαγορικού σόου µε πυροτεχνήµατα – στην περιοχή που οι γεωλόγοι ονοµάζουν «Μεσογειακή Ράχη». ∆ηλαδή, κάπου νότια της Κρήτης, ως το νησιωτικό σύµπλεγµα του Καστελόριζου. Αν πιστέψουµε τα θρυλούµενα, η συγκεκριµένη θαλάσσια περιοχή παρουσιάζει οµοιότητες µε εκείνη του Τρινιντάντ και Τοµπάγκο στην Αφρική και ενδεχοµένως αυτό να σηµαίνει ότι διαθέτει κοίτασµα πετρελαίου. Εποµένως, ως σωστοί πατριώτες, εκείνο που έχουµε να κάνουµε είναι να κυρήξουµε Αποκλειστική Οικονοµική Ζώνη (δηλαδή την εύηχη µα τόσο παρεξηγηµένη ΑΟΖ που µελετούµε την τελευταία τριετία) να στρώσουµε τα οπίσθιά µας κάτω και να τρυπήσουµε τον βυθό. Φυσικά, πάντοτε ένας ωραίος µύθος περιλαµβάνει και τον κακό: Οι Τούρκοι! Θέλουν τα πετρέλαιά µας! There will be blood!
Αν παρακολουθούσαµε ντοκυµαντέρ του Τσαρλς Φέργκιουσον ή του Μόργκαν Σπέρλοκ, κάπου εδώ η εικόνα θα είχε πάψει να είναι λαµπερή, το µουσικό θέµα θα έχανε το µπιτ του και ο θεατής θα ερχόταν αντιµέτωπος µε την πραγµατικότητα. Η θαλάσσια έρευνα για τους υδρογονάνθρακες, από τη στιγµή που κάποιος θα επιθυµήσει να «χτενίσει» µια περιοχή µε σεισµικά σκάφη ως την ηµέρα που θα διαθέσει στην παγκόσµια αγορά το πρώτο βαρέλι, εκτιµάται από τους ειδικούς πως δεν διαρκεί λιγότερα από επτά χρόνια. Αυτή η διάρκεια είναι ενδεικτική µε δεδοµένο, µάλιστα, ότι οι διαγωνισµοί εκµετάλλευσης θα προκηρυχθούν και θα παραγάγουν τα όποια ακλόνητα αποτελέσµατά τους αστραπιαία, αψηφώντας κάθε τύπου γραφειοκρατία. Ολα τα παραπάνω ενόσω η Ελλάδα δεν διαθέτει καν ανεξάρτητη αρχή για τους υδρογονάνθρακες. Και, ασφαλώς, δεν της περισσεύουν τα κάµποσα εκατοµµύρια δολάρια που θα χρειαστούν για να συµβούν τα παραπάνω.
Και σίγουρα οι Τούρκοι στέκουν απέναντι – έχουν δείξει µε σαφή διαβήµατα ότι δεν σκοπεύουν να ανεχθούν οτιδήποτε από τα παραπάνω – µα κι εµείς δεν φροντίσαµε να συνάψουµε σχετικές συµφωνίες µε την Αίγυπτο, την Κύπρο και τη Λιβύη. Το µόνο που θέλουµε είναι το δικό µας άγιο δισκοπότηρο, να κηρύξουµε την ΑΟΖ, δηλαδή τα κυριαρχικά δικαιώµατά µας σε ότι βρίσκεται πάνω από τον βυθό και όχι την υφαλοκρηπίδα που καθορίζει την εκµετάλλευση των όποιων κοιτασµάτων βρεθούν στο µακρινό µέλλον. Οσο και αν είναι το χρέος µας σε βαρέλια, το σίγουρο είναι ότι δεν θα δούµε σύντοµα ούτε µισή σταγόνα µαύρο χρυσό. -Η.Ν.
Ο,τι διαβάζεις δεν είναι χρυσός
Το περιθώριο µπήκε από το παράθυρο (του Internet).
Φήµες κάθε λογής διακινούνται, υποθέσεις βάσιµες ή αστήρικτες διατυπώνονται, ανατρεπτικές ιδέες εµφανίζονται, αιρέσεις εξαπλώνονται, συγγραφείς διαπληκτίζονται. Κι όµως, δεν µιλάµε για το Ιnternet και τα τρολ του: διάσπαρτες στο βιβλίο τού βρετανού ιστορικού Αντριου Πέτιγκρι «The Book in the Renaissance» (εκδ. Yale University Press), οι παραπάνω σκηνές προέρχονται από τις απαρχές της εποχής της τυπογραφίας – που δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από τον καιρό της διάδοσης του Internet. Σε µια κοινωνία όπου η γνώση ήταν απόρροια της αυθεντίας της Eκκλησίας και των ανώτερων τάξεων, ο 15ος αιώνας ενεργοποίησε 50 εκατοµµύρια τυπωµένων τόµων – το αντίστοιχο µιας ιδεολογικής πυρηνικής βόµβας στα θεµέλιά της. Στον άναρχο «Γαλαξία του Γουτεµβέργιου» επιστηµονικά συγγράµµατα, αρχαία κείµενα, πολιτικά φυλλάδια, τεχνικά εγχειρίδια, πρώιµη πορνογραφία και, φυσικά, η Βίβλος, καταναλώνονταν αδιάκριτα, παρά τις ποικίλες απόπειρες λογοκρισίας. Και έως ότου η λειτουργία του νέου µέσου οργανωθεί αποτελεσµατικά, κάπου στις αρχές του 18ου αιώνα, µε πνευµατική ιδιοκτησία, κoπιράιτ και συγγραφικά δικαιώµατα, η Ευρώπη είχε γνωρίσει κοσµογονικές αλλαγές – τη Μεταρρύθµιση, τον εκδηµοκρατισµό της γνώσης, την ανάδυση των εθνικών γλωσσών σε βάρος της λατινικής. Η έλευση της εποχής της µαζικής επικοινωνίας ήταν γεγονός.
Αυτή η κοινωνία της µαζικής επικοινωνίας, µε εξαίρεση τα αρχικά χρόνια της «Αγριας ∆ύσης» της, εγκαθίδρυσε στην πορεία µηχανισµούς ελέγχου της αξιοπιστίας της πληροφορίας. Τα µέσα ενηµέρωσης, οι εκδοτικοί οίκοι, τα πανεπιστήµια, λειτούργησαν ως θεµατοφύλακες της γνώσης, ρυθµίζοντας τη ροή της: προτού φτάσουν στα µάτια του αναγνώστη τα δεδοµένα, κατά κανόνα, είχαν υποστεί αξιολόγηση. Η πληµµυρίδα του Ιnternet διέρρηξε τα φράγµατα επιτρέποντας σε όλους την ευχερή πρόσβαση σε έναν ωκεανό στοιχείων. Οπως στις απαρχές της επανάστασης της τυπογραφίας, όµως, η πληροφορία έρχεται πλέον αδιαµεσολάβητη – και κάθε πληροφορία είναι εξίσου σαγηνευτικά έγκυρη. ∆εν υφίσταται αποδεκτό και µη, mainstream και περιθώριο, ορθόδοξο, ετερόδοξο ή παράδοξο. Ο διακεκριµένος ουφολόγος έχει την ίδια αναγνώριση µε τον διακεκριµένο κοσµολόγο – και πιθανότατα περισσότερα like. Εκµηδενίζοντας το κόστος διάδοσης της πληροφορίας (ένα pc, µία σύνδεση, ένα blog), το Internet αποτέλεσε το ιδανικό καταφύγιο του κάθε πικραµένου. Είσαι απογοητευµένος ναζιστής, βλέπεις το τέλος του κόσµου σε όραµα, έχεις πάθει καπιταλιστικό σοκ, επαναστατική πάρεση, σε απάγουν κάθε τρεις και λίγο εξωγήινοι, τη βρίσκεις µε το βουντού; Εκεί που κάποτε θα περνούσες τη µέρα σου βυσσοδοµώντας στα καφενεία κατά των πουληµένων που αρνούνται να δηµοσιεύσουν το ακραίο µανιφέστο σου, τώρα βρίσκεις κοινό σε απόσταση ενός «κλικ». Νοµοτελειακά, βέβαια, όπως έγινε και στην περίπτωση της τυπογραφίας, το δίκτυο θα παραγάγει κανόνες που θα διαχωρίσουν την ελεύθερη διακίνηση της γνώσης από την ελεύθερη αναπαραγωγή της αρλούµπας. Ως τότε, ελλείψει θεσπισµένου ναυαγοσώστη, ο καθένας οφείλει να φροντίσει για το σωσίβιό του. -Μ.Κ.
Μήπως τελικά κάποιοι µας ψεκάζουν;
Πώς η ψευτοεπιστήµη και οι θεωρίες συνωµοσίας των ψεκασµών υποβαθµίζουν τον ορθό λόγο.
Ενα µαύρο σύννεφο ανορθολογισµού έχει κατακαθίσει και στον ελλαδικό χώρο, και αν δεν φαινόταν τόσο πυκνό, ουδείς θα του έδινε σηµασία. Ξαφνικά άρχισαν να παρατηρούνται και στους ελληνικούς αιθέρες διάφορα αεροσκάφη µε λευκά ίχνη σαν άσπρη ουρά και ξεκίνησε και εδώ η ακατάσχετη φηµολογία – αντίστοιχη πιθανόν σε σοβαρότητα µε τις φήµες περί προσγείωσης εξωγήινων σε διάφορες Πολιτείες των ΗΠΑ.
Σύµφωνα µε τις σχετικές θεωρίες συνωµοσίας (που εξαπλώνονται στην Ελλάδα και παγκοσµίως), διάφορα αεροσκάφη ψεκάζουν µε ειδικά χηµικά κατοικηµένες περιοχές στο πλαίσιο µιας µυστικής κρατικής επιχείρησης. Σκοπός των ψεκασµών, όπως ισχυρίζονται οι συνωµοσιολόγοι, είναι η αντιµετώπιση διάφορων απροσδιόριστων απειλών: αποστείρωση µέρους του πληθυσµού, χορήγηση κατασταλτικών ναρκωτικών για τον κατευνασµό των εργατικών τάξεων, για τη συρρίκνωση της ανθρώπινης ανάπτυξης, για την κλιµατική αλλαγή, µεταξύ άλλων. Πονοκέφαλοι και ναυτίες θεωρήθηκαν από διάφορους πολίτες ως µαζικές παρενέργειες των «ψεκασµών».
Κάποιος έπρεπε να πάρει τους πολίτες αυτούς στα σοβαρά, να τους απαντήσει αν υπάρχει λόγος για πραγµατική ανησυχία. Ετσι, το Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας, απαντώντας σε επιστολές διαµαρτυρίας πολιτών, εξέδωσε πρόσφατα ειδική ανακοίνωση µε τίτλο «Ιχνη Συµπύκνωσης (Contrails) Αεροσκαφών», διαβεβαιώνοντας ότι δεν εκτελείται καµία πτήση ψεκασµού µε χηµικές ουσίες πάνω από το ελληνικό έδαφος και ότι τα λευκά ίχνη που παρατηρούνται οφείλονται στη συµπύκνωση των υδρατµών από τα καυσαέρια των αεροσκαφών. Η Πολιτική Αεροπορία διαβεβαιώνει ακόµη ότι εξασφαλίζει τη µη είσοδο άγνωστων αεροσκαφών στον ελληνικό εναέριο χώρο.
Σύµφωνα µε τον Χάρη Καµπεζίδη, ερευνητή φυσικό και προσωρινό διευθυντή του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος & Βιώσιµης Ανάπτυξης του Αστεροσκοπείου Αθηνών, «έχει δίκιο η Πολεµική Αεροπορία που εξηγεί ότι οι ουρές συνιστούν υδρατµούς: άλλο η ουρά του αεροπλάνου στα 10.000 πόδια και άλλο τα αεροπλάνα που πετάνε στα 500 µέτρα. Ας µη συγχέονται». Σύµφωνα µε τον ίδιο, «η επίσηµη κυβέρνηση δεν έχει απαντήσει στις καταγγελίες και δεν έχουν γίνει επιστηµονικές µελέτες. Ετσι δηµιουργείται ο µύθος γύρω από τους ψεκασµούς». Από την άλλη, «δεν ξέρουµε αν υπάρχουν, αν είναι ψεκασµοί του πλήθους ή των κουνουπιών, για παράδειγµα» ισχυρίζεται ο Χάρης Καµπεζίδης. Αναφέρει ενδεικτικά τους Ολυµπιακούς Αγώνες του 2008 στο Πεκίνο όπου έγιναν ψεκασµοί για τον έλεγχο του καιρού, για να συµπυκνωθούν οι υδρατµοί και να αποφευχθούν οι βροχές. «∆εν υπάρχουν επιστηµονικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν την ύπαρξη άλλων ψεκασµών».
Πάντως, το φαινόµενο της συνωµοσιολογίας γύρω από τους υποτιθέµενους ψεκασµούς έχει διεθνή διάσταση. Ο επιστήµονας της ΝΑSΑ Πάτρικ Μίνις παρατήρησε πρόσφατα ότι «αν προσπαθήσεις να αµφισβητήσεις αυτούς τους ανθρώπους, γίνεσαι απλώς µέρος της συνωµοσίας». Για τους περισσότερους ορθολογιστές (επιστήµονες και µη) εντός και εκτός της Ελλάδας, οι παραεπιστηµονικές φοβικές θεωρίες ότι µια παγκόσµια µυστική κυβέρνηση ψεκάζει κατοικηµένες περιοχές από ψηλά, µόνο αδιαφορία ή – στην καλύτερη περίπτωση – γέλωτα µπορεί να προκαλέσει.
Ανάµεσα στα παραφερνάλια της όλης ιστορίας, το ότι αυτή η ακραία υπόθεση φτάνει ως τα έδρανα της Βουλής µε ερώτηση από τον πρώην βουλευτή του ΛΑΟΣ Γιώργο Ανατολάκη τον Οκτώβριο του 2011: ∆εν χρειάζεται και πολλή σκέψη για να εκµεταλλευτεί κανείς ψηφοθηρικά ανάλογα φαινόµενα.
Ο Κρίστοφερ Χίτσενς πίστευε ότι «οι θεωρίες συνωµοσίας αποτελούν τα παραπροϊόντα τη ∆ηµοκρατίας», αλλά οι συνωµοσιολόγοι κωφεύουν διότι παίρνουν πολύ στα σοβαρά τον εαυτό τους. Και εφόσον πλαισιώνουν µε ηθικοπλαστική χροιά τα επιχειρήµατά τους, ασκούν αρκετή πειθώ στα στρώµατα της κοινωνίας που διαπνέονται από άλογο φόβο. Φαίνεται ότι για ακόµη µία φορά στην ιστορία, η επιστήµη και ο ορθός λόγος συγκρούονται µε το ανθρώπινο φαντασιακό. -Θ.Σ.
Η φαντασιοπληξία στην εξουσία
Τα ελληνικά κόµµατα βρίσκουν στη συνωµοσιολογία ό,τι δεν βρίσκουν στην πολιτική.
Στις 21 Νοεµβρίου 1963, µία ηµέρα πριν από τη δολοφονία του Τζον Κένεντι στο Ντάλας του Τέξας ως αποτέλεσµα της δράσης κάποιου ψυχοπαθούς ή µιας καλοστηµένης πλεκτάνης, ένας διακεκριµένος αµερικανός ιστορικός έδινε διάλεξη στο Πανεπιστήµιο της Οξφόρδης µε τίτλο «Το παρανοϊκό ύφος στην αµερικανική πολιτική». Η οµιλία του Ρίτσαρντ Χοφστάντερ για το ρεύµα του αντιδιανοουµενισµού, της ξενοφοβίας και του ανορθολογισµού που χαρακτήριζε διαχρονικά µια πτέρυγα του συντηρητικού φάσµατος ήταν µια προφητική µελέτη ενός αναδυόµενου πολιτικού φαινοµένου. Και όχι µόνο για τις σηµερινές ΗΠΑ του Tea Party και των ακραίων Ρεπουµπλικανών. Γιατί στην Ελλάδα στοιχεία παρόµοιας συνωµοσιολογικής «παράνοιας» ανακαλύπτει κανείς σε όλο το φάσµα της ελληνικής πολιτικής σκηνής.
«Παράνοια» κατά τον Χοφστάντερ δεν είναι η τρέλα, εννοείται. Παράνοια είναι η αποδοχή του ανορθολογικού και η χρήση του ως επιχειρήµατος από διόλου παρανοϊκούς ανθρώπους. ∆εν πρόκειται για καµιά παθολογική κατάσταση, αλλά για τρόπο σκέψης – «θερµής υπερβολής, καχυποψίας και συνωµοσιολογικής φαντασίας» που προβάλλει την απειλή έναντι ενός έθνους, µιας κοινότητας, µιας κουλτούρας, στο πλαίσιο µιας «τεράστιας ή γιγάντιας συνωµοσίας που αποτελεί την κινητήρια δύναµη των ιστορικών γεγονότων». «Ο εχθρός», σηµειώνει ο Χοφστάντερ, «συχνά διαθέτει κάποια ιδιαίτερα αποτελεσµατική πηγή ισχύος: ελέγχει τον Τύπο, καθοδηγεί τον κοινό νου µέσω “κατευθυνόµενων ειδήσεων”, έχει στη διάθεσή του ανεξάντλητα κεφάλαια, νέες τεχνικές πλύσης εγκεφάλου, (…) στραγγαλίζει το εκπαιδευτικό σύστηµα». Σας θυµίζουν κάτι τα παραπάνω;
Είναι η εκ µέρους της Ν∆ παλαιότερη απόδοση όλων ανεξαιρέτως των δεινών της κοινωνίας στη «διαπλοκή». Είναι οι υπόνοιες που άφηναν στελέχη του ΠαΣοΚ στη δεκαετία του ’80 για «ξένο δάκτυλο» που επιβουλευόταν τη χώρα προκειµένου να εξηγήσουν αστοχίες και αποτυχίες της δικής τους πολιτικής. Είναι η 40ετής επίκληση των «οργανωµένων διεθνών συµφερόντων» ενός ΚΚΕ που σέβεται περισσότερο τον Στάλιν παρά τον Μαρξ. Είναι η ανακοίνωση του Βύρωνα Πολύδωρα που χρεώνει σε 140 πανεπιστηµιακούς γλωσσολόγους «προµελέτη» για το ζήτηµα των φθόγγων της Γραµµατικής της Ε΄ και Στ΄ ∆ηµοτικού. Είναι η επερώτηση του πρώην βουλευτή του ΛΑΟΣ Γιώργου Ανατολάκη αναφορικά µε τους αεροψεκασµούς, µε αφορµή πρωτοσέλιδο εφηµερίδας που ισχυριζόταν ότι «µυστηριώδη αεροτάνκερ γεµάτα ακροφύσια (…) µας ψεκάζουν µε ηλιθιογόνα αέρια»! Είναι η ιστοσελίδα των γραφείων Πάτρας των Ανεξάρτητων Ελλήνων που αναδηµοσιεύει άρθρο ελληνικού µπλογκ µε τίτλο «∆ώδεκα θεωρίες συνωµοσίας για την παγκόσµια διακυβέρνηση» εκ µεταφοράς από δεύτερο ελληνικό µπλογκ, εξ αναπαραγωγής από την αγγλόφωνη µορφή του στον ιστότοπο Pakalert Press, όπου το πρωτότυπο άρθρο περιβάλλεται από καλούδια όπως «ψευδές το πιστοποιητικό γεννήσεως του Οµπάµα» και «Καντάφι ο εβραίος, οι Ρότσιλντ και η Μοσάντ».
Γιατί το mainstream της ελληνικής πολιτικής σκηνής αποδεικνύεται τόσο πρόθυµο να ενσωµατώσει τον παράγοντα «κουκουρούκου» στον λόγο του προς την κοινωνία; Γιατί σε έναν πολυπολικό κόσµο παγκόσµιας κρίσης και αβεβαιότητας ισχύει και µε το παραπάνω η παρατήρηση του Χοφστάντερ: «Η παρανοϊκή νοοτροπία είναι πολύ πιο συνεκτική από την πραγµατικότητα, δεν αφήνει περιθώριο για λάθη, αποτυχίες ή ασάφειες». Και στην ελληνική πολιτική ζωή, όταν η πραγµατικότητα συγκρούεται µε οτιδήποτε άλλο, ξέρετε εκ των προτέρων ποιος θα χάσει. -Μ.Κ.
Υπερφυσικός παράς
Αποδείξτε ενώπιον κοινού, επιστηµόνων, της τηλεοπτικής κάµερας και του σκεπτικιστή Τζέιµς Ράντι, ότι κουνάτε τραπεζάκια µε τη σκέψη σας και κερδίστε 1 εκατ. δολάρια.
Θέλετε να ξεσκεπάσετε τσαρλατάνους, να ξεµπροστιάσετε µέντιουµ, να αποστοµώσετε πάσης φύσεως γητευτές, λυγιστές κουταλιών και εραστές του παραψυχολογικού; Ο Τζέιµς Ράντι είναι ο άνθρωπός σας. Πρώην µάγος ο ίδιος, ο 83χρονος σήµερα Καναδοαµερικανός συνταξιοδοτήθηκε προ εικοσαετίας και αφιέρωσε την τρίτη ηλικία του στο επάγγελµα του σκεπτικιστή ακτιβιστή, ιδρύοντας το Εκπαιδευτικό Ιδρυµα Τζέιµς Ράντι, µια µη κερδοσκοπική οργάνωση µε στόχο τη διαπαιδαγώγηση του κοινού και τη διερεύνηση υποτιθέµενων υπερφυσικών φαινοµένων σε επιστηµονικά ελεγχόµενες συνθήκες. Γνωστή προσωπικότητα στα αµερικανικά media, προσκεκληµένος κατά καιρούς του Λάρι Κινγκ, ορκισµένος εχθρός του διάσηµου Γιούρι Γκέλερ και πολλάκις αντίδικός του σε δικαστήρια ανά τον κόσµο, αφηγείται συχνά το ξεκαρδιστικό επεισόδιο όπου ο ίδιος λύγιζε δηµοσίως κουτάλια και πιρούνια για να αποδείξει το ψευδές της όλης διαδικασίας, όταν ένας καθηγητής του Πανεπιστηµίου του Μπάφαλο που βρισκόταν στο κοινό τον κατηγόρησε ότι ήταν απατεώνας διότι ήταν σαφές ότι είχε παραψυχικές δυνάµεις και προσποιούνταν το αντίθετο…
Η διαµάχη του Ράντι µε τους θιασώτες του υπερφυσικού κρατάει χρόνια. Συγκεκριµένα από το 1964, όταν ως ραδιοφωνικός παραγωγός έβαλε στοίχηµα 1.000 δολάρια µε όποιον από τους ακροατές του κατόρθωνε να αποδείξει την ύπαρξη υπερφυσικών φαινοµένων. Πλέον, το «έπαθλο» έχει φτάσει το 1 εκατ. δολάρια, το υψηλότερο παγκοσµίως από πολλά παρόµοια διεθνών οργανισµών. Περίπου 1.200 ραβδοσκόποι, µάντεις, αστρολόγοι και διαµεσολαβητές µε το υπερπέραν έχουν διεκδικήσει το ποσό σε συνθήκες επιστηµονικά τεκµηριωµένες – µε απόλυτη αποτυχία. Το δηκτικό παράπονο του Ράντι είναι ότι κανένα από τα µεγάλα ονόµατα του χώρου δεν κάνει τον κόπο να µπει στη διαδικασία: «easy money», εύκολο χρήµα θα ήταν για αυτούς, ισχυρίζεται – αν όντως είχαν ανοικτή γραµµή µε το µεγάλο επέκεινα. –Μ.Κ.
Κρατάει χρόνια η σιωνιστική κολόνια
Γιατί οι εβραίοι δεν θέλουν να καταστρέψουν την Ελλάδα – µια όχι και τόσο αστεία θεωρία συνωµοσίας .
Στη φράση «γιατί οι εβραίοι», το Google Search συµπληρώνει αυτόµατα τις πιο δηµοφιλείς αναζητήσεις. Στα ελληνικά είναι οι εξής τρεις: «Γιατί οι εβραίοι δεν τρώνε χοιρινό», «Γιατί οι εβραίοι κάνουν περιτοµή» και «Γιατί οι εβραίοι µισούν τους Ελληνες». Σε περίπτωση που αποφασίσει κανείς να διαβάσει ένα από τα χιλιάδες κείµενα που προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί οι εβραίοι µισούν τους Ελληνες, θα βρεθεί µπροστά σε µια αποκάλυψη: Εκτός από το µάλλον συνηθισµένο «Οι εβραίοι σταύρωσαν τον Χριστό», οι θεωρίες συνωµοσίας γύρω από τους εβραίους και την Ελλάδα είναι άπειρες. Μερικές από αυτές θυµίζουν σενάρια επιστηµονικής φαντασίας: Οι εβραίοι µισούν τη Μακεδονία γιατί όταν ζούσαν εκεί «εξελληνίζονταν», άρα η Μακεδονία αποτελούσε απειλή για την ύπαρξή τους. Οι εβραίοι δεν πληρώνουν φόρους. Οι εβραίοι είναι ο «πανόπτης οφθαλµός» που µισεί όλη την ανθρωπότητα. Για την οικονοµική κρίση φταίνε εβραίοι κερδοσκόποι όπως ο Γουόρεν Μπάφετ και ο Τζορτζ Σόρος, ενώ η Moody’s και η Standard & Poor’s ανήκουν επίσης στους εβραίους. Εκατοντάδες υποτιθέµενα αποσπάσµατα από το Ταλµούδ, κάποια συνέντευξη ενός ραβίνου το 1984 στην Οτάβα, υποτιθέµενες ατάκες του Προυντόν, του Μπίσµαρκ και του Αδαµάντιου Κοραή µπλέκονται µε ασπρόµαυρες εικόνες κακών τοκογλύφων.
Οι ρίζες του αντισηµιτισµού είναι βαθιές στην Ευρώπη – ήδη από τον Μεσαίωνα οι οικονοµικοί περιορισµοί της Καθολικής Εκκλησίας απαγόρευαν στους χριστιανούς να δανείζουν µε τόκο και η εικόνα του κακού εβραίου τοκογλύφου δηµιουργήθηκε εκείνη την εποχή. Η εποχή της Αναγέννησης σηµατοδότησε έναν νέο αντισηµιτισµό – αυτή τη φορά φυλετικό –, ενώ στους νεότερους χρόνους τα περίφηµα Πρωτόκολλα των Πρεσβύτερων (Σοφών) της Σιών, υποτιθέµενα πρακτικά συνεδριάσεων που έκαναν οι αρχηγοί του ιουδαϊσµού το 1897 για να υποτάξουν τον κόσµο υπό την κυριαρχία τους, σφράγισαν τον νέο αντισηµιτισµό του 20ού αιώνα. Ηταν µία από τις µεγαλύτερες απάτες πλαστογραφίας της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας και όµως χιλιάδες πηγές στο ελληνικό Internet επικαλούνται τα Πρωτόκολλα της Σιών για να αποδείξουν ότι οι εβραίοι θέλουν το κακό µας.
Αυτή η θεωρία συνωµοσίας δεν έχει και τόση πλάκα – εκατοµµύρια άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους από τον Μεσαίωνα χάρη σε τέτοιες ακριβώς δοξασίες. Το 87% των ελλήνων εβραίων χάθηκαν στο Ολοκαύτωµα – 55.000 κατέληξαν στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως του Β΄ Παγκοσµίου Πολέµου. Τα συνωµοσιολογικά ανορθόγραφα δηµοσιεύµατα στο Internet ίσως να έχουν πλάκα: Το πρόβληµα είναι ότι υπάρχει αρκετός κόσµος έτοιµος να πιστέψει αυτή την πλάκα. Το 2009 το εβραϊκό νεκροταφείο των Ιωαννίνων βεβηλώθηκε τέσσερις φορές, ενώ φέτος κάποιος έκαψε τη Συναγωγή των Χανίων. Η «Αυριανή» κυκλοφόρησε µε εξώφυλλα στα οποία κατηγορούσε τους εβραίους ότι θα ξεκινήσουν τον Γ΄ Παγκόσµιο Πόλεµο, ενώ ένα κόµµα που αρνείται το Ολοκαύτωµα έχει 18 βουλευτές στο ελληνικό Κοινοβούλιο. Οχι και τόσο αστείο πλέον, ε; -Δ.Τ.
Φτου και βγαίνω από την ντουλάπα
Υπάρχει λόγος να ξεκαθαρίζει κάποιος τις ερωτικές προτιµήσεις του στις αρχές του 21ού αιώνα; Καθώς επιστρέφουµε στον Μεσαίωνα µάλλον ναι.
«Εχω δώσει σε κάποιους τη λανθασµένη εντύπωση ότι προσπαθώ κάτι να κρύψω» έγραψε πρόσφατα (ανάµεσα σε πολλά άλλα) ο Αντερσον Κούπερ, έγκριτος παρουσιαστής του CNN µε προϋπηρεσία στις πολεµικές ανταποκρίσεις, στο µπλογκ του γνωστού δηµοσιογράφου Αντριου Σάλιβαν, βγαίνοντας έτσι από τη λεγόµενη «ντουλάπα» – αυτή την άγνωστη για τους περισσότερους περιοχή στην οποία ζουν οι οµοφυλόφιλοι µέχρι να παραδεχτούν δηµοσίως τις προτιµήσεις τους. Από εκεί ξεµύτισε λίγες ηµέρες µετά τον ψαροµάλλη δηµοσιογράφο και ο Φρανκ Οσιαν, επίδοξος αστέρας της αµερικανικής (οµοφοβικής) χιπ-χοπ σκηνής. Το χάσµα των γενεών ήταν εµφανές. Ο 45άρης Κούπερ έστειλε e-mail σε επίσηµο ύφος χωρίς να αφήνει περιθώρια για παρανοήσεις: «Είµαι γκέι». O 24χρονος Οσιαν ανέβασε ένα τρυφερό post στο Tumblr του όπου περιέγραφε τον πρώτο (χωρίς ανταπόκριση) έρωτά του – ήταν µε ένα αγόρι. Από το κείµενό του έλειπαν οι αυτοπροσδιορισµοί. Η νέα γενιά δεν γουστάρει τις ταµπέλες.
Το ζήτηµα, βεβαίως, δεν είναι το πώς διάλεξε ο καθένας να κάνει την εξοµολόγησή του, ούτε τι έχει να κερδίσει ή να χάσει από αυτήν – κι ας αρέσκονται οι κυνικοί να αναλώνονται σε σχόλια τύπου «θέλει να γίνει το προφίλ του καναλιού του πιο νεανικό» ή «είναι θαρραλέος, διότι η αφροαµερικανική κοινότητα δεν δέχεται εύκολα την οµοφυλοφιλία». Η δηµόσια παραδοχή τονίζει αυτό που δεν συνειδητοποιεί ουδείς ετεροφυλόφιλος σήµερα: πόσο µεγάλο προνόµιο είναι το να µη χρειάζεται να διευκρινίσει σε κανέναν ποιο φύλο τον ελκύει ερωτικά – εκτός κι αν τον περάσει κάποιος κατά λάθος για γκέι.
Το coming out είναι επίσης µια κίνηση µε ξεκάθαρη πολιτική χροιά. Οι διάσηµοι µε κύρος και ταλέντο που ξεκαθαρίζουν την αλήθεια σχετικά µε τη σεξουαλική τους ταυτότητα ανοίγουν χώρο στη διαφορετικότητα και βοηθούν τους νεαρότερους να αισθάνονται λιγότερο µόνοι σε µια περίοδο που η Χρυσή Αυγή πετάει στο Γκάζι φέιγ-βολάν µε απειλές. ∆εν είναι υποχρεωµένοι να το κάνουν, ωστόσο όσο περισσότερη ορατότητα, τόσο καλύτερα, µέχρι τουλάχιστον να φτάσουµε στο σηµείο όπου δεν θα χρειάζεται κανείς να δίνει εξηγήσεις για τίποτε που να σχετίζεται µε την ερωτική του ζωή. –Γ.Ν.
