Οταν ο μπούμπουρας σταμάτησε να πετάει

Πρώτα απ’ όλα, το ενιαίο νόμισμα της Ευρώπης είναι ένα βαθιά ελαττωματικό οικοδόμημα. Και ο Ντράγκι, προς τιμή του, το αναγνώρισε αυτό. «Το ευρώ είναι σαν ένας μπούμπουρας» δήλωσε. «Είναι ένα μυστήριο της φύσης που δεν θα έπρεπε να πετάει αλλά πετάει. Το ευρώ λοιπόν είναι ένας μπούμπουρας που πετούσε πολύ καλά για αρκετά χρόνια». Αλλά τώρα σταμάτησε να πετάει. Τι μπορεί να γίνει; Η απάντηση, πρότεινε, είναι να «αναβαθμιστεί σε πραγματική μέλισσα». Αν αφήσουμε στην άκρη την αμφιλεγόμενη βιολογία, το πιάσαμε το νόημα. Μακροπρόθεσμα, το ευρώ θα λειτουργήσει μόνο αν η Ευρωπαϊκή Ένωση γίνει περισσότερο σαν μία ενωμένη χώρα.

Σκεφτείτε για παράδειγμα τη σύγκριση μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της Φλόριντα. Και οι δύο ήρθαν αντιμέτωπες με μία τεράστια στεγαστική φούσκα την οποία ακολούθησε μία δραματική οικονομική κατάρρευση. Αλλά η κρίση που βιώνει η Ισπανία δεν είναι ίδια με εκείνη της Φλόριντα. Γιατί; Γιατί όταν ξεκίνησε η πτώση, η Φλόριντα μπορούσε να βασιστεί στην Ουάσιγκτον για να πληρώνει τα κοινωνικά επιδόματα και τη δημόσια υγεία, να εγγυηθεί τη ρευστότητα των τραπεζών της, να βοηθήσει τους ανέργους και άλλα. Η Ισπανία δεν είχε δίχτυ ασφαλείας και μακροπρόθεσμα αυτό πρέπει να διορθωθεί. Αλλά οι δημιουργία των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης δεν θα συμβεί σύντομα – αν συμβεί ποτέ – ενώ η κρίση του ευρώ είναι τώρα.

Τι μπορεί να γίνει λοιπόν για να σωθεί το νόμισμα; Λοιπόν, γιατί μπόρεσε ο μπάμπουρας να πετάξει για λίγο; Γιατί το ευρώ έδειχνε να λειτουργεί για τα πρώτα περίπου οκτώ χρόνια; Γιατί τα ελαττώματα του οικοδομήματος καλύφθηκαν από την ανάπτυξη στη νότια Ευρώπη. Η δημιουργία του ευρώ έπεισε τους επενδυτές ότι ήταν ασφαλές να δανείζουν σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Ισπανία που προηγουμένως θεωρούνταν επικίνδυνες και γι’ αυτό το χρήμα συνέρρεε άφθονο – κυρίως για να χρηματοδοτηθεί ο ιδιωτικός και όχι ο δημόσιος τομέας, με την Ελλάδα να αποτελεί εξαίρεση. Και για λίγο όλοι ήταν χαρούμενοι.

Στη νότια Ευρώπη, η στεγαστική φούσκα οδήγησε σε αύξηση των θέσεων εργασίας σε αυτό τον τομέα, τη στιγμή που η βιομηχανία καθίστατο ολοένα λιγότερο ανταγωνιστική. Στο μεταξύ, η γερμανική οικονομία, που μέχρι τότε έφθινε, άρχισε να ανθίζει εξαιτίας των αυξημένων εξαγωγών προς τις οικονομίες του Νότου. Οπως όλα έδειχναν, το ευρώ δούλευε. Τότε έσκασε η φούσκα. Οι θέσεις εργασίας στον κατασκευαστικό τομέα εξαφανίστηκαν και η ανεργία στον νότο εξακοντίστηκε: τώρα ξεπερνά το 20% τόσο στην Ισπανία όσο και την Ελλάδα.

Την ίδια στιγμή τα έσοδα βυθίστηκαν: στις περισσότερες περιπτώσεις τα μεγάλα ελλείμματα είναι αποτέλεσμα, όχι αιτία, της κρίσης. Οι επενδυτές το έβαλαν στα πόδια, οδηγώντας το κόστος δανεισμού στα ύψη. Σε μία προσπάθεια να ηρεμήσουν οι αγορές, οι δεινοπαθούσες χώρες επέβαλαν μία σειρά σκληρών μέτρων λιτότητας που βάθυνε την ύφεσή τους. Και το ευρώ δείχνει επικίνδυνα ασταθές.

Τι θα μπορούσε να ανατρέψει αυτή την κατάσταση; Η απάντηση είναι ξεκάθαρη: οι πολιτικοί θα πρέπει να α) κάνουν κάτι να μειώσουν το κόστος δανεισμού της νότιας Ευρώπης β) να δώσουν στους οφειλέτες της Ευρώπης την ευκαιρία να βγουν από την κρίση μέσω των εξαγωγών όπως έγινε στην περίπτωση της Γερμανίας τα καλά χρόνια – κάτι που σημαίνει μία προσωρινή αύξηση του πληθωρισμού στη Γερμανία. Το πρόβλημα είναι ότι οι πολιτικοί διστάζουν να κάνουν το (α) και δεν θέλουν καθόλου να κάνουν το (β).

Στα σχόλιά του ο Ντράγκι – που υποψιάζομαι ότι τα κατανοεί όλα αυτά – βασικά «πέταξε» την ιδέα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να αγοράσει πολλά ομόλογα του ευρωπαϊκού νότου προκειμένου να μειωθεί το κόστος δανεισμού αυτών των χωρών. Αλλά τις επόμενες ημέρες οι γερμανοί αξιωματούχοι έδειχναν να απορρίπτουν αυτή την ιδέα. Βασικά, ο Ντράγκι θα μπορούσε να αγνοήσει τις γερμανικές αντιρρήσεις, αλλά προτίθεται να κάνει πραγματικά κάτι τέτοιο; Οι αγορά των ομολόγων είναι το εύκολο μέρος.

Το ευρώ δεν μπορεί να σωθεί μέχρις ότου η Γερμανία αποδεχθεί έναν σημαντικά υψηλότερο πληθωρισμό για τα επόμενα χρόνια – και μέχρι στιγμής δεν έχω διακρίνει κάποιο σημάδι ότι οι γερμανοί αξιωματούχοι προτίθενται να συζητήσουν το ζήτημα, πολλώ δε μάλλον να δεχθούν να κάνουν ό, τι είναι απαραίτητο. Αντίθετα επιμένουν, παρά τις συνεχείς αποτυχίες – θυμάστε που η Ιρλανδία θα επέστρεφε γρήγορα στο μονοπάτι της ανάπτυξης; – ότι όλα θα διορθωθούν αν οι οφειλέτες παραμείνουν πιστοί στα προγράμματα λιτότητας.

Λοιπόν, θα μπορούσε να σωθεί το ευρώ; Ναι, πιθανώς. Θα έπρεπε να σωθεί; Ναι, αν και η δημιουργία του τώρα μοιάζει με ένα τεράστιο λάθος. Επειδή η αποτυχία του ευρώ δεν θα προκαλούσε απλά οικονομική αναστάτωση. Θα κατέστρεφε το ευρύτερο ευρωπαϊκό οικοδόμημα, το οποίο έφερε την ειρήνη και τη δημοκρατία σε μία ήπειρο με τραγική Ιστορία. Αλλά πρόκειται να σωθεί; Παρά την επίδειξη αποφασιστικότητας του Ντράγκι, κάτι τέτοιο, όπως ήδη είπα, είναι αμφίβολο.