Τα σενάρια για την κλιματική αλλαγή δεν αφήνουν κανένα περιθώριο ελπίδας σχετικά με το πόσο καθολικές θα είναι οι συνέπειές της. Ποιο θα είναι άραγε το μέλλον της ελληνικής βιοποικιλότητας αν επαληθευτούν οι προβλέψεις για αύξηση της θερμοκρασίας, για ακραία καιρικά φαινόμενα και άλλα δεινά; Θέσαμε το ερώτημα στον διευθυντή του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Κρήτης, καθηγητή Μωυσή Μυλωνά, ο οποίος δήλωσε αισιόδοξος!

Με δεδομένο ότι ο κ. Μυλωνάς είναι ο άνθρωπος που έθεσε τις βάσεις για την ανάπτυξη της βιογεωγραφίας στην Ελλάδα και ο επιστημονικός πατέρας μιας σειράς σημερινών πανεπιστημιακών δασκάλων και ερευνητών της οικολογίας, η αισιόδοξη άποψή του δεν μπορεί παρά να βασίζεται σε καλά τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα. Πράγματι, όπως εξήγησε στο «BHMASCIENCE», ο κ. Μυλωνάς θεωρεί ότι τα είδη της ελληνικής χλωρίδας και πανίδας έχουν επιβιώσει μεταβολών αντιστοίχων αυτών που αναμένονται και ως εκ τούτου έχουν εξοπλιστεί από την εξέλιξη με τα απαραίτητα για την επιβίωσή τους εφόδια.

Περάσαμε από «εξελικτικό κόσκινο»

«Ο ελλαδικός χώρος φιλοξενεί μια πλούσια πανίδα και χλωρίδα η οποία είναι αποτέλεσμα εξελικτικών πιέσεων και διεργασιών χιλιάδων ετών. Ετσι, κατά το τέλος της Πλειστοκαίνου και την αρχή της Ολοκαίνου, πριν δηλαδή από 10.000 χρόνια, έχουμε μια μαζική απώλεια ειδών. Τότε εξαφανίστηκε η λεγόμενη πλειστοκαινική πανίδα, η οποία, όπως προκύπτει από τα απολιθώματα, περιελάμβανε ελάφια, διάφορα είδη τρωκτικών, μαμούθ και νάνους ελέφαντες. Τα είδη που επιβίωσαν τότε, καθώς και νέα είδη που εξελίχθηκαν στη συνέχεια, πέρασαν ακόμη μία εξελικτική στενωπό, η οποία τοποθετείται γύρω στα 1200 π.Χ. Τότε η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου βίωσε μια εκτεταμένη ανομβρία, η οποία μεταξύ άλλων έδωσε το τελειωτικό χτύπημα σε πολιτισμούς όπως αυτοί των Χετταίων, των Αιγυπτίων και των Μινωιτών. Τα είδη που υπάρχουν σήμερα είναι τα είδη που έχουν περάσει επιτυχώς το εξελικτικό κόσκινο και είναι προσαρμοσμένα να διαβιούν στις έντονες περιβαλλοντικές μεταπτώσεις που χαρακτηρίζουν τα μεσογειακού τύπου κλίματα» επεσήμανε ο κ. Μυλωνάς.

Είναι άραγε τόσο καλά «εκπαιδευμένη» σε κλιματικές μεταπτώσεις η ελλαδική χλωρίδα και πανίδα ώστε να μπορέσει να αντεπεξέλθει στην ταχεία μεταβολή του κλίματος, όπως αυτή αναμένεται να λάβει χώρα στα επόμενα εκατό χρόνια; «Εκτιμώ ότι, ακόμη και αν επαληθευτούν τα απαισιόδοξα σενάρια για την κλιματική αλλαγή, στη χώρα μας δεν θα έχουμε μαζικές εξαφανίσεις ειδών» διευκρίνισε ο κ. Μυλωνάς και προσέθεσε: «Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι κάποια είδη δεν θα υποστούν αυξημένες πιέσεις».

Δύσκολο να είσαι σαλιγκάρι…

Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά που καθιστούν ένα είδος περισσότερο ευάλωτο στις κλιματικές αλλαγές σε σχέση με ένα άλλο; «Είναι καλά τεκμηριωμένο ότι οι αλλαγές στη θερμοκρασία προκαλούν μετακινήσεις ειδών. Η προβλεπόμενη αύξηση της θερμοκρασίας λοιπόν θα οδηγήσει κάποια είδη σε βορειότερες, πιο ψυχρές περιοχές. Αλλά θα απειλήσει με εξαφάνιση και πιθανώς θα οδηγήσει σε εξαφάνιση εκείνα τα είδη που δεν έχουν δυνατότητα μετακίνησης, όπως είναι τα σαλιγκάρια, καποια εδαφώδη αρθρόποδα, φίδια, αμφίβια, αλλά και είδη που διαβιούν σε γλυκά νερά».

Πέρα από τα χαρακτηριστικά των ειδών αυτών καθαυτών, η γεωγραφική κατανομή τους θα παίξει πρωτεύοντα ρόλο στο αν θα επιβιώσουν ή όχι. «Οι μορφές ζωής που βρίσκονται σε έντονα απομονωμένα περιβάλλοντα, χωρίς δυνατότητα διαφυγής, υφίστανται πάντοτε μεγαλύτερες πιέσεις. Τέτοια περιβάλλοντα είναι οι κορυφές των βουνών και τα απομονωμένα επιφανειακά νερά, οι υγροβιότοποι. Είδη που ζουν σε τέτοια περιβάλλοντα, που δεν διαθέτουν τα ίδια δυνατότητα διαφυγής και δεν θα μπορέσουν να μεταφερθούν με άλλα μέσα, όπως ο άνεμος ή τα πουλιά, θα κινδυνεύσουν με εξαφάνιση. Αλλά επαναλαμβάνω ότι αυτά δεν θα είναι πολλά, γιατί ό,τι ήταν να χαθεί χάθηκε σε προηγούμενες δύσκολες περιόδους και τα εναπομείναντα είναι καλά προσαρμοσμένα».

Μπορεί οι μαζικές εξαφανίσεις ειδών να μην είναι πολύ πιθανές για τη χώρα μας, κάτι που αναμένεται να συμβεί σε άλλες γεωγραφικές περιοχές, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι η κλιματική αλλαγή δεν θα έχει επίδραση στη βιοποικιλότητά της. «Η κλιματική αλλαγή πιθανότατα θα τροποποιήσει την κατανομή της πανίδας και της χλωρίδας στην Ελλάδα. Είναι επίσης πιθανόν να υπάρξει ένας εμπλουτισμός από είδη που θα έλθουν από τον Νότο. Βεβαίως το αν και το πώς θα μετακινηθούν αυτά τα είδη μένει να διαπιστωθεί καθώς υπάρχει ένα μεγάλο υδάτινο φράγμα που εμποδίζει την ελεύθερη μετακίνηση των ειδών από τα βόρεια της Αφρικής προς τη χώρα μας».

Τί θα γίνει στα νησιά;

Η χώρα μας, όμως, εκτός από τον ηπειρωτικό κορμό, διαθέτει και πλήθος νησιών. Τι θα συμβεί λοιπόν με αυτά τα νησιά και τη βιοποικιλότητά τους αν επαληθευτούν τα σενάρια που μιλούν για λιώσιμο των πάγων (βίαιο ή βαθμιαίο) και την αύξηση της στάθμης της θάλασσας; Ακόμη και σε αυτή την περίπτωση παραμένει αισιόδοξος ο διευθυντής του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Κρήτης. «Τα νησιά μας δεν διαθέτουν εκτενείς πεδιάδες στο ύψος της θάλασσας. Δεν έχουμε χαμηλές ελώδεις περιοχές, όπως στο Μπανγκλαντές ή στην Ινδία, όπου αναμένει κανείς τεράστιες συνέπειες. Φυσικά θα υπάρξουν προβλήματα τα οποία θα προκύψουν από την αυξημένη ξηρασία. Αλλά δεν μπορώ να μην επισημάνω ότι τέτοια προβλήματα υπάρχουν ήδη στα νησιά μας. Δυστυχώς έχουμε ασελγήσει στα επιφανειακά ύδατα των νησιών. Τα έχουμε δεσμεύσει όλα για να εξασφαλίσουμε ότι οι τουρίστες θα μπορούν να έχουν όσο νερό χρειάζονται. Αυτά τα προβλήματα που υπάρχουν ήδη και που είναι πολύ πιθανόν να σοβαρέψουν στο μέλλον χρήζουν άμεσης επίλυσης».

Θύματα της ανευθυνότητας

Περισσότερο από την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην ελληνική βιοποικιλότητα ο καθηγητής Μωυσής Μυλωνάς φοβάται την ανθρώπινη επίδραση, η οποία εκπηγάζει από την απερισκεψία και την ανευθυνότητά μας, καθώς και από την έλλειψη νομοθετικής «φροντίδας» εκ μέρους της Πολιτείας. «Είναι νομίζω γνωστό πια σε όλους πόσο καταστρεπτική υπήρξε η επέλαση του ρυγχοφόρου σκαθαριού του φοίνικα (Rhynchophorus ferrugineus), το οποίο έφθασε στην Κρήτη με εισαγόμενους για εμπορικούς σκοπούς φοίνικες από την Αίγυπτο. Το σκαθάρι όχι μόνο κατέστρεψε παντελώς τους φοίνικες στην Κρήτη και απειλεί και τους φοίνικες του Θεόφραστου, αλλά έχει επεκταθεί σε ολόκληρη τη χώρα. Οι δε προσπάθειες να καταπολεμηθεί το σκαθάρι με ψεκασμούς επέφεραν βαρύ πλήγμα στη μελισσοκομία» μας είπε ο έλληνας επιστήμονας και προσέθεσε: «Τα τελευταία χρόνια έχουμε βιώσει και ένα άλλο φαινόμενο στην Ελλάδα: την εισαγωγή εξωτικών ειδών τα οποία πωλούνται ως κατοικίδια και τα οποία απελευθερώνονται στο περιβάλλον όταν οι ιδιοκτήτες τους ανακαλύπτουν ότι αδυνατούν να τα διαχειριστούν. Και ενώ υπάρχουν είδη που δεν μπορούν να επιβιώσουν στο ελληνικό περιβάλλον, υπάρχουν όμως κάποια άλλα που κάλλιστα θα μπορούσαν και να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν με απρόβλεπτες συνέπειες. Δεν είναι λίγες οι φορές που έφθασαν στο μουσείο απελπισμένοι ιδιοκτήτες κροκοδείλων που διαπίστωσαν ότι το κατοικίδιό τους είχε μεγαλώσει πάρα πολύ και είχε γίνει κάπως επικίνδυνο για να το φιλοξενούν στο σπίτι. Δυστυχώς δε, όπως πληροφορούμαστε, υπάρχουν και κάποιοι που επέλεξαν να τους απελευθερώσουν σε ποτάμια…». Είναι προφανές ότι φαινόμενα όπως τα παραπάνω δεν μπορούν να επαφίενται στον «πατριωτισμό των Ελλήνων» και πως χρήζουν ρυθμιστικού πλαισίου και ελεγκτικών μηχανισμών. Εκτός βέβαια αν θεωρηθεί ότι τώρα που χάρη στην αδιαφορία μας εξαφανίσαμε τους φοίνικες από την Ελλάδα θα μπορούσαμε να «πατσίσουμε» με εισαγωγή κροκοδείλων. Πάντα χάρη στην απερισκεψία μας!