33 συγγραφείς απ’ όλον τον κόσμο ανοίγουν την κουζίνα τους

Αν η τηλεόραση και η λογοτεχνία έπρεπε για κάποιο μυστήριο λόγο να συνυπάρξουν αναγκαστικά το πιθανότερο είναι ότι αυτή η περίεργη συμβίωση θα σημαδευόταν από πολλούς καβγάδες και ακόμα περισσότερες ώρες ανίας προτού καταλήξει σε ένα αξιοπρεπές διαζύγιο. Το δυστύχημα είναι ότι αυτό αποτελεί τον κανόνα και το ευτύχημα ότι πάντα υπάρχουν και οι εξαιρέσεις. Από το 2006 ως σήμερα η ΕΡΤ (Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση) έχει έναν λόγο να υπερηφανεύεται για το πρόγραμμά της κι αυτός είναι «Οι κεραίες της εποχής μας». Πρόκειται για την πιο φιλόδοξη εκπομπή για το βιβλίο στην ιστορία της ελληνικής τηλεόρασης και σίγουρα μία από τις σημαντικότερες παγκοσμίως. Είναι μια πρωτότυπη σειρά εκπομπών για τη λογοτεχνία και τους σύγχρονους προβληματισμούς του καιρού μας που συμπαρουσιάζουν οι δημοσιογράφοι Ανταίος Χρυσοστομίδης (μερικές φορές μόνος του) και Μικέλα Χαρτουλάρη. Ωριαία τηλεοπτικά πορτρέτα διάσημων συγγραφέων, επί της ουσίας, που έγιναν – και αυτό είναι το πλέον ελκυστικό στο όλο εγχείρημα – στις χώρες όπου ζουν και γράφουν οι συνολικά εβδομήντα δύο λογοτέχνες και διανοούμενοι που επισκέφθηκαν. Οι δυο τους φορτώθηκαν με ερωτήσεις και εξερευνητική διάθεση και ταξίδεψαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Περού ως τη Νότια Αφρική και τη Ρωσία. Αποτέλεσμα; Να περάσουν από το καθιστικό των τηλεθεατών μερικά από τα κορυφαία ονόματα της σύγχρονης λογοτεχνίας. Ο Τζον Λε Καρέ, όταν τον επισκέφθηκαν στο σπίτι του στην Κορνουάλη, εκεί που οι απόκρημνοι βράχοι στα νοτιοδυτικά της Μεγάλης Βρετανίας βρέχονται από τον Ατλαντικό Ωκεανό, τους είπε ότι τέτοιο πλούσιο κατάλογο από μεγάλα ονόματα συγγραφέων δεν διαθέτει ούτε το BBC! Ηταν η τρίτη τηλεοπτική συνέντευξη της ζωής του. Δέχθηκε, είπε στον Χρυσοστομίδη, επειδή εκτός των άλλων είχε ερευνήσει το παρελθόν του, «μία φορά κατάσκοπος, για πάντα κατάσκοπος» του αποκάλυψε γελώντας ο δημιουργός τού Τζορτζ Σμάιλι, ο πιο οξυδερκής ανατόμος του Ψυχρού Πολέμου. «Οι κεραίες της εποχής μου: ταξιδεύοντας με 33 διάσημους συγγραφείς σ’ ένα δωμάτιο», ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Καστανιώτη όπου ο Ανταίος Χρυσοστομίδης (Κάιρο, 1952) είναι υπεύθυνος του τμήματος της ξένης λογοτεχνίας από το 1998, είναι ό,τι ακριβώς υποδηλώνει η κτητική αντωνυμία στον τίτλο. Δεν έχουμε να κάνουμε με μια γραφειοκρατική μεταγραφή των τηλεοπτικών συνεντεύξεων στο χαρτί, αλλά με την καθαρά προσωπική ματιά του «επαγγελματία αναγνώστη» που επιπλέον αποδεικνύεται και ένας καλός, μετρημένος αφηγητής με μοναδικό σκοπό να αναδείξει τον συγγραφέα, το έργο και τον τόπο του, την ατμόσφαιρα, τα συναισθήματα και κυρίως να αποτυπώσει τις ιδέες που γέννησαν αυτές οι συναντήσεις με ανθρώπους που έχουν τις κεραίες της ευαισθησίας τους τεντωμένες και αντιδρούν στα κελεύσματα της εποχής τους. Σε αυτό το λογοτεχνικό πανόραμα, που άλλοτε θυμίζει ταξιδιωτικό αφήγημα κι άλλοτε εκτρέπεται ελαφρώς σε ένα γαστριμαργικό οδηγό ή μια ανθρωπολογική μελέτη, πάντα με αφορμή τη λογοτεχνία, κεντρική σημασία έχει η μυθολογία του συγγραφέα: όχι μόνο η λογοτεχνική του κουζίνα αλλά και το πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε, διαμορφώθηκε και έγραψε. Στις σελίδες αυτού του βιβλίου παρελαύνουν, μεταξύ άλλων, πέντε νομπελίστες συγγραφείς. Ο Χρυσοστομίδης ενδιαφέρεται για τον εκάστοτε συγγραφέα ως καλλιτεχνική φυσιογνωμία αλλά και ως πολίτη που λιγότερο ή περισσότερο καλείται να μιλήσει για ό,τι ορίζει ή καταπιέζει την κοινωνία του. Ο Περουβιανός Μάριο Βάργκας Λιόσα στη Λίμα και στη Μαδρίτη μιλάει για τη φύση των δικτατοριών και ανατρέπει τα κλισέ του λατινοαμερικανικού «μαγικού ρεαλισμού», ο Πορτογάλος Ζοζέ Σαραμάγκου επισκέπτεται την αρχαία Ολυμπία και το μικρό χωριό στο οποίο μεγάλωσε, την Αζινιάγκα, αναλύοντας τα αδιέξοδα της παγκοσμιοποίησης και της σύγχρονης δημοκρατίας, ο Ιταλός Ντάριο Φο συζητεί στο Μιλάνο για το θέατρο, το γέλιο και τους αρλεκίνους της πολιτικής, η Νοτιοαφρικανή Ναντίν Γκόρντιμερ μας ξεναγεί στο ένοχο παρελθόν του ρατσιστικού καθεστώτος του Απαρτχάιντ, ενώ ο Τούρκος Ορχάν Παμούκ ξεδιπλώνει την ιδιαιτερότητα της Κωνσταντινούπολης και της σχέσης Ανατολής και Δύσης, παράδοσης και νεωτερικότητας, σε μια πανέμορφη γωνιά στα Πριγκιποννήσια ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο.

Υπάρχουν βέβαια σπουδαίοι συγγραφείς που δεν πήραν ποτέ το Νομπέλ Λογοτεχνίας, αλλά αυτό δεν έχει καμία σημασία. Ο Μεξικανός Κάρλος Φουέντες, ο Ολλανδός Χάρι Μούλις και ο Ιταλός Αντόνιο Ταμπούκι (το πλέον συγκινητικό κείμενο μιας και ο Χρυσοστομίδης υπήρξε πολλά χρόνια φίλος και μεταφραστής του έργου του στα ελληνικά) δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή. Η σκηνή όπου ο κομψότατος Φουέντες περπατά ένα πρωινό στο Σόκαλο, την κεντρική πλατεία της Πόλης του Μεξικού, και ο κόσμος αναζητεί έστω μία χαρτοπετσέτα για να του πάρει ένα αυτόγραφο, ξεχνώντας προς στιγμήν τις επιβλητικές τοιχογραφίες του Ντιέγκο Ριβέρα, είναι κατά τον Χρυσοστομίδη «η απόδειξη του μεγαλείου της λογοτεχνίας».