Η κρίση πάει… Διάστημα

Η ανθρωπότητα είναι σε θέση πλέον να φτιάχνει μους σοκολάτα που να αντέχει στο ψυγείο επί μήνες. Για αυτό το γεγονός έχει μερίδιο και ο διαστημικός σταθμός που περιφέρεται γύρω από τη Γη εδώ και δεκατρία χρόνια. Αυτό δεν ήταν βέβαια το πιο σπουδαίο που ακούστηκε στο Βερολίνο τον προηγούμενο μήνα στη συνάντηση των 280 επιστημόνων, πολιτικών και υπευθύνων για τις διαστημικές πτήσεις από είκοσι πέντε χώρες. «Ερευνα στο Διάστημα για το καλό της ανθρωπότητας» ήταν ο τίτλος, αρκετά συμβατικός και φθαρμένος. Ο οποίος μπορεί να ξεγελάσει όποιον ενδιαφέρεται για το μέλλον των διαστημικών πτήσεων. Αλλωστε υπάρχουν ακόμα και σήμερα άνθρωποι όχι πολύ σίγουροι για το ότι οι διαστημικές πτήσεις έγιναν και γίνονται μόνο για το καλό της ανθρωπότητας.

Είναι γνωστός με τα αρχικά ISS (International Space Station), άρχισε να συναρμολογείται σε απόσταση περίπου 400 χιλιομέτρων από τη Γη τον Νοέμβριο του 1998 και πληρώματα που έμειναν εκεί για μεγάλα χρονικά διαστήματα είχαμε από τον Νοέμβριο του 2000. Ως σήμερα λίγο περισσότεροι από διακόσιοι άνθρωποι έχουν περάσει από τον διαστημικό σταθμό, που σήμερα έχει μάζα 390 τόνων και χώρους στο εσωτερικό του όσους περίπου και ένα σπίτι με πέντε υπνοδωμάτια. Πόσο στοίχισε αυτή η… βίλα με την εκπληκτική θέα προς τη Γη; Περίπου 80 δισ. ευρώ. Συνεχίζει να κινείται γύρω από τη Γη και αυτό είναι μάλλον εξασφαλισμένο ότι θα συνεχίσει να συμβαίνει ως το 2020, αλλά ήδη υπάρχουν πολλές συζητήσεις αν αξίζει τον κόπο. Διότι αυτή τη στιγμή 150 πειράματα έχουν εγκριθεί για να γίνουν στον χώρο του σταθμού τα επόμενα πέντε χρόνια, αλλά σε εποχές οικονομικής στενότητας για όλους οι συζητήσεις για τη χρησιμότητα του σταθμού αλλά και για το μέλλον των διαστημικών πτήσεων πυκνώνουν, ενώ αντίστοιχα ο σκεπτικισμός μεγαλώνει. Ιδιαίτερα από την πλευρά των Ευρωπαίων που έχουν ένα μερίδιο περίπου 75 ωρών για πειράματα στον σταθμό σε κάθε εξάμηνο.

Η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από το γενικότερο ερώτημα: άνθρωποι ή ρομπότ στο Διάστημα; Διότι υπάρχει και η πρόταση για έναν σταθμό έρημο εντελώς, όπου τα προγραμματισμένα πειράματα θα εκτελούνται από ρομπότ και σε αραιά χρονικά διαστήματα «κάποιοι» άνθρωποι θα περνούν και θα βλέπουν αν όλα πηγαίνουν καλά. Μια και σήμερα τα ευρωπαϊκά κράτη πληρώνουν 300 εκατ. ευρώ κάθε χρόνο για τη συντήρηση του σταθμού, που όμως το συνολικό του κόστος κάθε έτος υπολογίζεται σε 5 δισ. ευρώ και η ώρα για ένα πείραμα κοστίζει 30.000 ευρώ. Το ίδιο ποσό υπολογίζεται ότι κοστίζει και η ωριαία απασχόληση ενός ανθρώπου από το πλήρωμα με όλα τα σχετικά έξοδα για να βρίσκεται εκεί. Και δεν είναι μόνο αυτό. Η ακτινοβολία που δέχονται οι επιβάτες του σταθμού είναι πέρα από τα ανεκτά όρια στην επιφάνεια της Γης, το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα εξασθενεί, η εναπόθεση ασβεστίου στα κόκαλα του σκελετού δεν γίνεται ικανοποιητικά, οι πληγές αργούν να κλείσουν και οι μύκητες καταπολεμούνται πιο δύσκολα.

Ενα πείραμα που θα ήταν χρήσιμο σε μια εταιρεία για τη δοκιμή κάποιου καινούργιου προϊόντος χρειάζεται περίπου δώδεκα μήνες από τη στιγμή που θα εγκριθεί μέχρι να εκτελεστεί και, όπως λένε στις αγορές, αυτό είναι μεγάλο διάστημα εάν λάβουμε υπόψη τους ρυθμούς που επιβάλλουν οι καταναλωτικές συνήθειες και ο τρόπος ζωής σήμερα. Βέβαια υπάρχουν και απόλυτα επιτυχημένες συνεργασίες, όπως αυτή με μια μεγάλη πολυεθνική εταιρεία που βρήκε στο Διάστημα μέσα από τα πειράματα στον σταθμό το πώς θα σταθεροποιεί τους αφρούς σε γλυκίσματα όπως η μους για να κρατούν μήνες ολόκληρους και, όπως δήλωσε μια τρισευτυχισμένη εκπρόσωπος της εταιρείας: «Μάθαμε εκεί επάνω να φτιάχνουμε καλύτερη σοκολάτα».

Ακόμη πιο σοβαρά αποτελέσματα επιτεύχθηκαν από γερμανούς επιστήμονες που κατάφεραν να δημιουργήσουν συνθήκες ψυχρού πλάσματος. Το «πλάσμα» είναι μια αεριώδης κατάσταση της ύλης όπου τα άτομα έχουν κατά κάποιον τρόπο αποσυντεθεί στα θετικά φορτισμένα τμήματά τους και στα ηλεκτρόνια που περιστρέφονταν γύρω τους, αλλά και οι δύο αυτοί φορείς φορτίου συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο έτσι ώστε από μακριά το «σύννεφο» αυτό να είναι ηλεκτρικά ουδέτερο. Αν μόνο μικρό ποσοστό του όλου βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση του αποχωρισμού θετικών και αρνητικών φορέων τότε μιλάμε για «ψυχρό» πλάσμα και αυτό θεωρείται σχετικά δύσκολο να το διατηρείς σε μικρό χώρο και για πολύ. Οι γερμανοί όμως επιστήμονες κατάφεραν να τιθασεύσουν με τη βοήθεια των συνθηκών που επικρατούν στον διαστημικό σταθμό αυτή την ασυνήθιστη μορφή της ύλης και σήμερα δοκιμάζονται πολύ χρήσιμες φορητές συσκευές απολύμανσης σε γερμανικό νοσοκομείο. Διότι όταν φέρεις οξυγόνο σε κατάσταση πλάσματος αυτό γίνεται τόσο δραστικό ώστε να σκοτώνει κάθε μικροοργανισμό που έρχεται σε επαφή μαζί του.

Για αυτό και ένα από τα (λίγα) εντυπωσιακά πράγματα που επιδείχθηκαν στη διάρκεια της συνάντησης του Βερολίνου σε ρώσους, κινέζους, καναδούς επιστήμονες και κυβερνητικούς αξιωματούχους ήταν οι φορητές συσκευές απολύμανσης χώρων, αλλά και πληγών, με τη βοήθεια ψυχρού πλάσματος, αποτέλεσμα έρευνας που ξεκίνησε το 2001 στο Διάστημα. Η γενική όμως εντύπωση όσων δεν ήθελαν να μείνουν μόνο στις επιφανειακές διακηρύξεις της συνάντησης του Βερολίνου ήταν ότι αρκετοί πολιτικοί βλέπουν μόνο το οικονομικό ισοζύγιο της υπόθεσης «άνθρωπος στο Διάστημα». Οπως δήλωσε άλλωστε τον Ιανουάριο και ο τότε υποψήφιος των Ρεπουμπλικανών για το προεδρικό αξίωμα Newt Gingrich: «Υπερασπίζομαι την ιδέα μιας παρουσίας της Αμερικής στο Διάστημα που να είναι επιθετική και εργολαβική». Γι’ αυτό τώρα γίνονται συζητήσεις για επιστροφή στο Διάστημα, αλλά με περιορισμένη όσο γίνεται την παρουσία του ανθρώπου και με ανάπτυξη της παρουσίας των ρομπότ που θα είναι σε θέση ακόμη και να εξορύσσουν από τους αστεροειδείς μεταλλεύματα και να παίρνουν επί τόπου ύστερα από θέρμανση τα καθαρά μέταλλα, κυρίως νικέλιο και σίδηρο, μέσα σε έναν θάλαμο με μονοξείδιο του άνθρακα.

Η ηρωική και ανθρώπινη άποψη για τα ταξίδια στο Διάστημα φαίνεται να περνάει κρίση. Και όπως είπε ένας αστροφυσικός: «Εγώ θα ήθελα να πηγαίνω στα λύκεια και να λέω «γίνε βιολόγος γιατί σε χρειαζόμαστε ψάχνοντας για ζωή όχι μόνο στον Αρη αλλά και στην Ευρώπη, τον δορυφόρο του Δία», «γίνε χημικός γιατί θέλουμε να καταλάβουμε περισσότερα για τα στοιχεία στη Σελήνη», «γίνε μηχανικός γιατί θέλουμε κάποιος να φτιάξει ένα αεροπλάνο που να πετάει στην αραιή ατμόσφαιρα του Αρη»», αλλά τώρα…