Η λίστα των γυναικών που έχουν τιμηθεί με το βραβείο Νομπέλ δεν είναι μεγάλη: στις 11 δεκαετίες ζωής του βραβείου υπάρχουν μόνο 43 γυναίκες. Από αυτές, οι περισσότερες έλαβαν τα βραβεία λογοτεχνίας ή ειρήνης, ενώ οι λίστες για τις θετικές επιστήμες είναι πραγματικά μικρές. Είναι χαρακτηριστικό ότι το βραβείο Νομπέλ Χημείας δίνεται σε γυναίκα κατά μέσο όρο κάθε τρεις δεκαετίες περίπου. Ετσι μετά τη Μαρία Κιουρί (1911) και την κόρη της Irene Joliot-Curie (1935) το βραβείο έλαβε η Βρετανίδα Dorothy Hodgkin το 1964. Τελευταία προσθήκη στη λίστα είναι η Ισραηλινή Αντα Γιόνατ (Ada Yonath), η οποία, σε πείσμα όλων όσοι θεωρούσαν το εγχείρημα αδύνατο, πέτυχε να προσδιορίσει την τρισδιάστατη δομή του ριβοσώματος, γεγονός το οποίο της χάρισε το βραβείο του 2009. Την εβδομάδα που πέρασε η Αντα Γιόνατ βρέθηκε στην Αθήνα προκειμένου να δώσει διαλέξεις τόσο σε ερευνητές όσο και στο ευρύ κοινό. Τη συναντήσαμε λίγο πριν από τη διάλεξή της στο Μέγαρο και δεν μπορέσαμε παρά να αρχίσουμε τις ερωτήσεις μας από τον κάπως ασυνήθιστο τίτλο της: «Η χειμερία νάρκη της αρκούδας, το Εβερεστ, τα ριβοσώματα και τα αντιβιοτικά».

Ο τίτλος της αποψινής διάλεξής σας μοιάζει με παράθεση πραγμάτων που δεν φαίνονται να έχουν προφανή σχέση μεταξύ τους. Θα θέλατε να αρχίσουμε από το Εβερεστ; Πώς συνδέεται αυτό με τα ριβοσώματα;

«Το Εβερεστ είναι μια μεταφορά για την επιστημονική πορεία μου που είχε στόχο να διαλευκάνει την τρισδιάστατη δομή του ριβοσώματος. Ξέρετε, υπάρχει μεγάλη σύγχυση σχετικά με αυτό το θέμα, επειδή από την επιτυχή κρυστάλλωση μέχρι να αποδείξουμε ότι το εγχείρημα ήταν εφικό παρήλθαν περί τα 16 χρόνια, ενώ χρειάστηκαν άλλα 4 μέχρι τη διαλεύκανση της δομής. Ο κόσμος νομίζει ότι αυτά τα 16 χρόνια δεν κάναμε τίποτε άλλο από το να καθόμαστε και να σκεπτόμαστε! Δεν είναι καθόλου έτσι: είχαμε χαράξει μια προοδευτική πορεία και κινούμασταν βάσει αυτής. Στη μακρά αυτή πορεία είχαμε πολλές μικρές επιτυχίες, κάναμε συνεχή μικρά βήματα προόδου που μας οδήγησαν στην κορυφή που θέλαμε να φτάσουμε, όπως ακριβώς συμβαίνει με τα βήματα των αλπινιστών».

Πώς ήταν η θέα όταν φτάσατε στην κορυφή του Εβερεστ;

«Χμ, φτάσαμε στην κορυφή, διαπιστώσαμε όμως ότι υπήρχαν και άλλες, ψηλότερες κορυφές που έπρεπε να κατακτηθούν! Υπό αυτό το πρίσμα, το πρώτο Εβερεστ δεν θα έπρεπε να λέγεται πια Εβερεστ…».

Ποιες είναι οι νέες κορυφές που, απ’ ό,τι αντιλαμβάνομαι, έχετε βαλθεί να κατακτήσετε;

«Υπάρχουν δύο κορυφές. Η μία έχει να κάνει με την ανάπτυξη καλύτερων αντιβιοτικών και η άλλη με την αρχή της ζωής πάνω στη Γη».

Ας αρχίσουμε από την πρώτη κορυφή. Τι ακριβώς θα θέλατε να επιτύχετε;

«Δεν προσπαθήσαμε να τις κατακτήσουμε. Θα θέλαμε από τις μελέτες μας να κατανοήσουμε πως η διαδικασία της πρωτεϊνοσύνθεσης θα μπορούσε να παρέχει τη δομική βάση για τον σχεδιασμό καλύτερων αντιβιοτικών. Αποτελεσματικών αντιβιοτικών τα οποία θα δρουν όσο το δυνατόν πιο άμεσα και θα έχουν όσο το δυνατόν λιγότερες παρενέργειες. Με άλλα λόγια, τα αντιβιοτικά αυτά θα πρέπει να έχουν επίδραση μόνο στα βακτήρια και όχι στους ασθενείς. Επιπροσθέτως, θα πρέπει να βρούμε τρόπους ώστε η ανάπτυξη ανθεκτικότητας εναντίον των νέων αντιβιοτικών να καθίσταται εξαιρετικά δύσκολη. Πιθανότατα γνωρίζετε ότι σήμερα η ανθεκτικότητα των βακτηρίων στα υπάρχοντα αντιβιοτικά είναι τόσο μεγάλη ώστε σε ορισμένες περιπτώσεις μοιάζει να βρισκόμαστε στην πριν από την ανακάλυψη των αντιβιοτικών εποχή».

Με δεδομένο ότι τα ριβοσώματα των προκαρυωτικών οργανισμών, όπως είναι τα βακτήρια, είναι διαφορετικά από αυτά των ευκαρυωτικών, όπως είναι ο άνθρωπος, θα περίμενε κανείς να είναι εφικτός ο διαχωρισμός τους, καθώς και η ανάπτυξη αντιβιοτικών που επιλεκτικά θα στοχεύουν τα πρώτα.

«Πράγματι τα ριβοσώματα των ευκαρυωτικών οργανισμών είναι μεγαλύτερα από αυτά των ευκαρυωτικών και αυτό είναι φυσικό, αφού ο κάθε τύπος έχει να “συζητήσει” με διαφορετικού τύπου κύτταρα. Αλλά δεν διαφέρουν παντού: υπάρχει ομολογία της τάξεως του 99% στην περιοχή του ενεργού κέντρου, της περιοχής του ριβοσώματος στην οποία γίνεται η πρωτεϊνοσύνθεση. Γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε υπάρχουν πολλές ουσίες με αντιβιοτική δράση πολύ αποτελεσματική στη θανάτωση των μικροοργανισμών, αλλά αποδεικνύονται εξίσου αποτελεσματικές και στη θανάτωση των ασθενών. Ενα τέτοιο αντιβιοτικό μυκητιακής προέλευσης παρήχθη στην Πολωνία τη δεκαετία του ‘60. Οταν διαπιστώθηκε η δράση του, ύστερα από θανάτους ασθενών, δοκιμάστηκε σε ζώα και φάνηκε ικανό να σκοτώνει αγελάδες και χοίρους. Παρ’ όλο που απαγορεύθηκε διεθνώς, κάποια στιγμή ένας συνάδελφος εντόπισε μισό μόλις γραμμάριο αυτού του αντιβιοτικού που χρησιμοποιούνταν σαν ποντικοφάρμακο σε μια φάρμα στη Βενεζουέλα. Ετσι μπορέσαμε να μελετήσουμε τη στερεοδιάταξή του και πώς αυτή αλληλεπιδρά με το ριβόσωμα και να εξαγάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα».

Από τέτοια συμπεράσματα-ευρήματα θα προκύψουν τα νέα αντιβιοτικά;

«Εκτιμώ πως ναι. Πιστεύω ότι τα νέα αντιβιοτικά θα είναι συνθετικά, θα προκύπτουν δηλαδή μερικώς ή ολικώς με χημική σύνθεση και θα είναι παραλλαγές των υπαρχόντων. Θα εξασφαλίζουν εξειδίκευση για το ενεργό κέντρο των βακτηριακών ριβοσωμάτων, ενώ θα αφήνουν να προχωρεί απρόσκοπτα η πρωτεϊνοσύνθεση του ασθενούς».

Ισως σε αυτό το σημείο θα έπρεπε να εξηγήσουμε ορισμένα πράγματα περί πρωτεϊνοσύνθεσης…

«Μπορείτε να φανταστείτε όλες τις πρωτεΐνες του κυττάρου την ώρα που συντίθενται σαν κολιέ τα οποία δημιουργούνται από τον συνδυασμό 20 διαφορετικών χανδρών, των αμινοξέων. Ο ρόλος των ριβοσωμάτων είναι να ενώνουν τις χάνδρες μεταξύ τους και να δημιουργούν το σωστό κολιέ με βάση τις οδηγίες που υπάρχουν στο DNA. Τα αμινοξέα ενώνονται μεταξύ τους με τον λεγόμενο πεπτιδικό δεσμό, γι’ αυτό άλλωστε και οι πρωτεΐνες από χημική άποψη είναι πεπτιδικές αλυσίδες. Η στερεοδιάταξη του ενεργού κέντρου των ριβοσωμάτων είναι τέτοια ώστε τα δύο αμινοξέα, αυτό που έχει συνδεθεί στην αναπτυσσόμενη πεπτιδική αλυσίδα και εκείνο που έρχεται να ενωθεί μαζί του, να λαμβάνουν τη σωστή θέση για να μπορεί να σχηματιστεί ο πεπτιδικός δεσμός. Αντιλαμβάνεστε λοιπόν γιατί το ενεργό κέντρο των ριβοσωμάτων είναι τόσο όμοιο μεταξύ βακτηρίων και ανθρώπων: καλούνται να κάνουν την ίδια ακριβώς εργασία, να συνθέσουν πρωτεΐνες. Αυτός ακριβώς ο λόγος είναι που αυξάνει τη δυσκολία της ανάπτυξης νέων αντιβιοτικών. Δεν ψάχνουμε αντιβιοτικά που να κάθονται στην επιφάνεια των ριβοσωμάτων, αλλά στο ενεργό κέντρο τους».

Πόσο καλά γνωρίζουμε το ενεργό κέντρο των ριβοσωμάτων διαφορετικών βακτηριακών ειδών;

«Πολύ καλά! Εχουμε κάνει ενδελεχή έλεγχο της αλληλουχίας των πρωτεϊνών που το απαρτίζουν σε περισσότερα από 930 διαφορετικά είδη. Στην πράξη έχουμε εξετάσει όλες τις οικογένειες βακτηρίων, παθογόνων και μη, καθώς επίσης οικογένειες φυτών, ζώων, ψαριών και του ανθρώπου. Ακόμη και αν σε επίπεδο αλληλουχίας αμινοξέων εντοπίζουμε διαφορές, στερεοχημικά οι ομοιότητες αγγίζουν το 98%-99%, γεγονός το οποίο καθιστά πολύ δύσκολη την ανάπτυξη αντιβιοτικών που θα παρεμπόδιζαν τη διαδικασία της πρωτεϊνοσύνθεσης των παθογόνων βακτηρίων αφήνοντας ανέπαφη την πρωτεϊνοσύνθεση στα κύτταρα των ασθενών».

Τι σημαίνει η παρατηρούμενη στερεοχημική ομοιότητα του ενεργού κέντρου από εξελικτική άποψη;

«Α, αυτό είναι το δεύτερο από τα καινούργια Εβερεστ! Θα θέλαμε να μάθουμε την ιστορία του ριβοσώματος, η οποία είναι στην ουσία η ιστορία της αρχής της ζωής πάνω στη Γη. Τα συμπεράσματα στα οποία έχουμε καταλήξει μετά την ανάλυση του ριβοσώματος δημιουργούν την εξής εικόνα: το μοντέρνο ριβόσωμα προήλθε από ένα απλούστερης δομής πολύ μικρότερο πρωτο-ριβόσωμα, το οποίο με τη σειρά του έχει τις ρίζες του σε μοριακά συμπλέγματα που υπήρχαν στην πρωτόγονη σούπα (primordial soup) όπου θεωρούμε ότι ξεκίνησε η ζωή. Σύμφωνα με ένα μοντέλο που έχουμε προτείνει, η αρχαία μοριακή μηχανή η οποία θα μπορούσε να συμβάλλει στη δημιουργία πεπτιδικού δεσμού θα πρέπει να αποτελούνταν μόνο από μόρια RNA. Αυτά μπορούσαν να λάβουν αυθόρμητα μια συγκεκριμένη στερεοδιάταξη και στη συνέχεια να διμεριστούν δημιουργώντας τρισδιάστατες δομές οι οποίες περιείχαν μια συμμετρική τσέπη. Στην τσέπη αυτή τοποθετούνταν, χάρη σε χημικές συγγένειες, τα αμινοξέα με τρόπο ώστε να γίνεται επίσης αυθόρμητα η αντίδραση που οδηγεί στον σχηματισμό του πεπτιδικού δεσμού. Αυτά τα RNA μόρια θα πρέπει να ήταν οι πρόγονοι των μορίων RNA που σχηματίζουν τη συμμετρική περιοχή στο ενεργό κέντρο των σύγχρονων ριβοσωμάτων. Βαθμηδόν δηλαδή επιβίωσαν τα πλέον αποτελεσματικά στη δημιουργία πεπτιδικών δεσμών μόρια RNA».

Το σύγχρονο ριβόσωμα είναι ένα υπερμοριακό σύμπλεγμα RNA και πρωτεϊνών. Πώς φτάσαμε σε αυτό;

«Το RNA λειτουργεί σαν μήτρα για τον σχηματισμό του εαυτού του, έχει δηλαδή και λειτουργία γονιδίου. Αρα ενυπάρχει στο RNA η ικανότητα να μεταφράζει τη γονιδιακή πληροφορία, πράγμα που κατά τη διάρκεια της εξέλιξης οδήγησε στον σχηματισμό πρωτεϊνών με βάση έναν κώδικα γραμμένο σε νουκλεϊνικό οξύ. Βαθμηδόν και απαντώντας σε ολοένα αυξανόμενες ανάγκες και απαιτήσεις, μόρια πρωτεϊνών αναπτύχθηκαν γύρω από την αρχική συμμετρική τσέπη, ώσπου φτάσαμε στο σύγχρονο ριβόσωμα».

Μιλήσαμε για τα ριβοσώματα, τα αντιβιοτικά και το Εβερεστ, αλλά δεν είπαμε τίποτε για τις συμπαθέστατες αρκούδες και τη χειμερία νάρκη τους. Πώς συνδέονται αυτές με τα ριβοσώματα;

«Πρόκειται για μια μεγάλη ιστορία, η οποία είναι στην ουσία η απαρχή όλων όσων είπαμε παραπάνω. Οι πολικές αρκούδες και ο χειμερινός ύπνος τους, όπως με έχουν πληροφορήσει οι ζωολόγοι ότι λέγεται πια η χειμερία νάρκη τους, υπήρξαν η έμπνευσή μου».

Θέλετε να μας πείτε την ιστορία;

«Ασφαλώς! Κατά τη διάρκεια ενός διεθνούς συνεδρίου στον Καναδά επιθυμούσα διακαώς να μιλήσω στον καθηγητή Γουίτμαν του Ινστιτούτου Μάξ Πλανκ για τη Μοριακή Γενετική του Βερολίνου αλλά δεν έβρισκα το κουράγιο. Την τελευταία ημέρα όμως βρεθήκαμε να κολυμπάμε μια παρέα επιστημόνων σε μια λίμνη που έχει πάντοτε θερμοκρασία 37 βαθμούς, παρά τις χαμηλές εξωτερικές θερμοκρασίες. Μαζί μας ήταν και ο καθηγητής Γουίτμαν, ο οποίος με το μαγιό του έδειχνε πιο ανθρώπινος και λιγότερο “χερ προφέσορ”, και έτσι συμφωνήσαμε να περάσω οκτώ εβδομάδες στο εργαστήριό του μελετώντας τα ριβοσώματα. Επρόκειτο να αρχίσω την παραμονή μου εκεί τον Μάιο, αλλά τον Φεβρουάριο είχα ένα ατύχημα με το ποδήλατό μου πηγαίνοντας στην πλαζ. Αποτέλεσμα του ατυχήματος ήταν μια σοβαρή διάσειση, μεγάλη απώλεια αίματος και δύο χειρουργικές επεμβάσεις. Ετσι έγραψα στον καθηγητή – τότε ήταν η εποχή που στέλναμε επιστολές – για να τον ενημερώσω πως δεν θα μπορούσα να είμαι εκεί τον Μάιο που θα άρχιζαν τα πειράματα και πως θα πήγαινα όταν θα γινόμουν καλά. Εχω την υποψία ότι πίστεψαν πως θα είχα πεθάνει, καθώς δεν είχαν νέα μου για τους επόμενους έξι μήνες, και φυσικά άρχισαν τα πειράματα χωρίς εμένα. Οταν τελικά εμφανίστηκα στη Γερμανία, δεν έμενε παρά μόνο μία εβδομάδα πειραματισμού. Ετσι πέρασα λίγο χρόνο διαβάζοντας στη βιβλιοθήκη, πράγμα που ήταν ό,τι έπρεπε, καθώς ανάρρωνα ακόμη. Εκεί λοιπόν διάβασα ότι οι πολικές αρκούδες λίγο προτού πέσουν στον χειμερινό ύπνο τους, ο οποίας, όπως ξέρετε, διαρκεί αρκετούς μήνες, κάνουν το εξής: πακετάρουν τα ριβοσώματά τους το ένα δίπλα στο άλλο πάνω στις κυτταρικές μεμβράνες και έτσι τα έχουν διαθέσιμα όταν ξυπνήσουν. Αυτό μου έδειξε ότι τα ενεργά ριβοσώματα μπορούν να διατάσσονται με μια περιοδικότητα και αυτό είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία κρυστάλλων. Αν λοιπόν κάθε πολική αρκούδα κάθε χρόνο μπορεί να αποθηκεύει ενεργά ριβοσώματα στα κύτταρά της διατάσσοντάς τα με συγκεκριμένο τρόπο, δεν έβλεπα για ποιον λόγο δεν θα μπορούσα να το κάνω κι εγώ!».

Πολλοί συνάδελφοί σας δεν φαίνονταν να έχουν την ίδια γνώμη, έχω ακούσει…

«Πράγματι, όλοι προέβλεπαν ότι το μέγεθος των ριβοσωμάτων ήταν απαγορευτικό για τη δημιουργία κρυστάλλων. Το πλέον σύνηθες ερώτημα που άκουγα ήταν κάτι σαν “τι σε έπιασε και θέλεις να ασχοληθείς με αυτό το θέμα” και εγώ απαντούσα ότι είχα πάθει διάσειση και απολάμβανα τα συγκαταβατικά βλέμματά τους!».

Είστε ο μόνος άνθρωπος που στη διάρκεια της τελετής πριν από την απονομή του βραβείου Νομπέλ ευχαριστήσατε τον οδηγό της λιμουζίνας που σας είχε δοθεί για τις μετακινήσεις σας στη Στοκχόλμη…

«Το έκανα ευχαριστώντας μέσω αυτού και την Επιτροπή που μας παρέχει αυτή την πολυτέλεια και για το γεγονός ότι χάρη σε εκείνον γνωρίσαμε καλύτερα την εξαιρετικά όμορφη Στοκχόλμη. Το σίγουρο πάντως ήταν ότι οι ευχαριστίες μου έκαναν πολλή εντύπωση: την άλλη ημέρα ήταν σε όλες τις εφημερίδες, ο οδηγός έλαβε μπόνους από την εταιρεία του και μια αναμνηστική ευχαριστήρια πλακέτα από την Επιτροπή. Περιττό δε να αναφέρω ότι την επομένη, όταν μας περίμεναν για να μας μεταφέρουν μετά την απονομή, όλοι οι οδηγοί με χαιρέτησαν πολύ ένθερμα».

Εχω μια τελευταία ερώτηση. Δίνετε την εντύπωση πολύ δυναμικού ανθρώπου. Οταν όμως αναφερθήκατε στον καθηγητή Γουίτμαν, είπατε πως δεν τολμούσατε να του μιλήσετε. Γιατί;

«Είναι εντελώς συναισθηματικοί οι λόγοι. Από τότε έχω περάσει πολλές και μεγάλες περιόδους της ζωής μου στη Γερμανία, έχω μπορέσει να εργαστώ με Γερμανούς, αλλά δεν έχω μάθει γερμανικά και για τα πέντε πρώτα χρόνια δεν είχα ούτε σπίτι εκεί. Κοιμόμουν στους ξενώνες του πανεπιστημίου, στο εργαστήριο, στο αυτοκίνητό μου. Νοίκιασα διαμέρισμα μόνο όταν επρόκειτο να με επισκεφθεί η 80χρονη μητέρα μου. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι η μόνη Γερμανίδα με την οποία απέκτησα φιλικές σχέσεις, χρόνια αργότερα ανακάλυψε τον τάφο του παππού της και διαπίστωσε την εβραϊκή καταγωγή της…».

Ριβοσώματα, πηγή ζωής


Η Αda Ε. Υonath γεννήθηκε πριν από 73 χρόνια στα Ιεροσόλυμα. Σπούδασε Χημεία και ειδικεύτηκε στην κρυσταλλογραφία ακτίνων Χ εκπονώντας τη διδακτορική διατριβή της στο Ινστιτούτο Weizmann. Εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο Carnegie Μellon και στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης στις ΗΠΑ, καθώς επίσης στο Ινστιτούτο Max-Plank του Βερολίνου στη Γερμανία. Σήμερα διευθύνει το Helen and Milton A. Kimmelman Center for Biomolecular Structure and Assembly στο Ινστιτούτο Weizmann και είναι μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της χώρας της.

Μπορεί να μην έχουμε ακούσει να μιλούν ποτέ γι’ αυτά, αλλά έχουμε τόσο πολλά μέσα μας και είμαστε τόσο εξαρτημένοι από την καλή λειτουργία τους ώστε η ζωή μας να μην μπορεί να εννοηθεί χωρίς αυτά. Και αναφερόμαστε τόσο στη ζωή του καθενός όσο και στη ζωή γενικότερα. Πρόκειται για τα ριβοσώματα, μικρές μοριακές μηχανές οι οποίες απαντούν σε κάθε ζωντανό κύτταρο σε τεράστιους αριθμούς (100.000 ριβοσώματα φέρει ένα τυπικό μικροσκοπικό βακτήριο, ενώ γύρω στο ένα εκατομμύριο από αυτά βρίσκεται σε κάθε κύτταρό μας).

Περιττό να πούμε ότι οι αριθμοί και μόνο δηλώνουν το πόσο σημαντικά είναι τα ριβοσώματα. Αυτά τα υπερμοριακά συμπλέγματα πρωτεϊνών και RNA έχουν επιφορτισθεί με το τεράστιας σημασίας έργο της σύνθεσης των πρωτεϊνών του κυττάρου. Με δεδομένο ότι οι πρωτεΐνες έχουν δομικούς και λειτουργικούς-ενζυματικούς ρόλους σε ένα κύτταρο, αντιλαμβάνεται κανείς ότι η ζωή χωρίς ριβοσώματα δεν είναι δυνατόν να υπάρξει.

Αν και η σημασία των ριβοσωμάτων ήταν σαφής από πολύ νωρίς στους κυτταρικούς βιολόγους, η μελέτη τους δεν ήταν εύκολη κυρίως επειδή το μέγεθός τους ήταν απαγορευτικό για την εφαρμογή κλασικών μεθόδων διερεύνησης. Ενάντια σε όλες τις προβλέψεις και παραινέσεις η Υonath ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970 να μελετά τα ριβοσώματα αξιοποιώντας την κρυσταλλογραφία ακτίνων Χ. (Πρόκειται για μια τεχνική που απαιτεί την απομόνωση σε καθαρή μορφή των προς μελέτη μορίων και τη δημιουργία καθαρών κρυστάλλων πάνω στους οποίους εστιάζεται μια δέσμη ακτίνων Χ. Οι ακτίνες προσκρούουν στα διάφορα άτομα και εξέρχονται από τον κρύσταλλο με διαφορετικές γωνίες. Μελετώντας την περίθλαση του εξερχομένου φωτός οι επιστήμονες εξάγουν συμπεράσματα σχετικά με τη θέση των ατόμων πάνω στα οποία αυτές προσέκρουσαν.) Η επιμονή της Υonath και η βελτίωση των τεχνικών κρυσταλλογραφίας ακτίνων Χ επέφεραν τα θεμιτά αποτελέσματα το 2000. Εννέα χρόνια αργότερα η ισραηλινή επιστήμονας τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ Χημείας.