«Η πολυπολιτισμικότητα έχει αποτύχει» δήλωσε πρόσφατα η γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ. Το ίδιο επανέλαβε ο βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον λίγες ημέρες αργότερα. Αλλά οι δηλώσεις αυτού του είδους δεν είναι αποκλειστικό φαινόμενο του συντηρητικού χώρου. Ο γερμανός πολιτικός του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD) και μέχρι πρότινος μέλος του ΔΣ της Μπούντεσμπανκ Τίλο Σάραζιν δημοσίευσε το βιβλίο «Η Γερμανία αυτοκαταργείται», στο οποίο υποστηρίζει ότι η χώρα του θα φτωχαίνει όλο και περισσότερο διότι «οι τούρκοι και οι άραβες μετανάστες έχουν χαμηλότερο δείκτη νοημοσύνης». Πολιτικοί όλων των αποχρώσεων εκστομίζουν πλέον φυσικότατα ακροδεξιές απόψεις. Αντί όμως να αποκομίσουν οι ίδιοι εκλογικά οφέλη, διευκολύνουν την εκλογική άνοδο της Ακροδεξιάς και την πρόσβασή της στην εξουσία.
«Τα κυρίαρχα κόμματα της Δεξιάς και της Αριστεράς προσπαθούν τις τελευταίες δεκαετίες _ από τη δεκαετία του ’80 ή ακόμα και από τα τέλη του ’70 – να παίξουν το χαρτί του εθνικισμού. Για αρκετό καιρό θεωρούσαν ότι μπορούσαν να κεφαλαιοποιήσουν εκλογικά τις απόψεις αυτές και να εξουδετερώσουν τον έντονο ανταγωνισμό από την Ακροδεξιά» λέει στο «Βήμα» ο Αντώνης Ελληνας, επίκουρος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου. Αλλά το συμπέρασμα είναι ότι «τα κυρίαρχα κόμματα έχουν αποτύχει να κερδίσουν αυτό τον χώρο». Αντίθετα, διαδίδουν και νομιμοποιούν τις ακροδεξιές απόψεις προσφέροντας «στο πιάτο» ψηφοφόρους στα ακραία κόμματα.
Η αύξηση των μεταναστών από την Ασία και την Αφρική σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση και την άνοδο της ανεργίας χάρισαν στην Ακροδεξιά λαμπρό πεδίο δράσης. Τα αποτελέσματα είναι εμφανή: στις προεδρικές εκλογές της Γαλλίας την περασμένη Κυριακή το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο έφερε ιστορικά υψηλό ποσοστό. Στη Νορβηγία η κατάσταση «ξέφυγε»: το ακροδεξιό Κόμμα της Προόδου είναι επί μία δεκαπενταετία το δεύτερο κόμμα στη Βουλή. Ισως ήταν θέμα χρόνου να εμφανιστεί ένας Αντερς Μπρέιβικ και να σκοτώσει 77 άτομα, τα περισσότερα ανήλικα μέλη της νεολαίας του Εργατικού Κόμματος, το οποίο με τις φιλομεταναστευτικές του πολιτικές δήθεν αλλοιώνει τη φυσιογνωμία της Νορβηγίας.
Παρά την ακροδεξιά ρητορική που υιοθετούν, «τα κυρίαρχα κόμματα της Δεξιάς και της Αριστεράς δεν κατάφεραν να απορροφήσουν αυτό τον χώρο γιατί είναι πολυσυλλεκτικά» συνεχίζει ο κ. Ελληνας. Αμφότερα έχουν ψηφοφόρους που ζητούν τον προστατευτισμό _ στα δεξιά οι εθνικιστές, στα αριστερά τα λαϊκά στρώματα, των οποίων τα εισοδήματα διαβρώνονται περισσότερο λόγω των μεταναστών.
«Υπάρχει ευρεία λαϊκή απαίτηση για πολιτισμικό προστατευτισμό, προστασία δηλαδή της εθνικής ταυτότητας. Αλλά συγχρόνως τα μεγάλα δεξιά και αριστερά κόμματα διαθέτουν ψηφοφόρους θετικούς προς τη μετανάστευση: στη Δεξιά είναι οι επιχειρηματίες που ευνοούνται από το φθηνό εργατικό δυναμικό, στην Αριστερά οι διανοούμενοι. Το ζήτημα δεν εντάσσεται εύκολα στον άξονα Δεξιά – Αριστερά. Πώς να αναδείξουν το θέμα της μετανάστευσης τα μεγάλα κόμματα χωρίς να διαταράξουν αυτή την ισορροπία; Δεν έχουν βρει αποτελεσματικό τρόπο να το αντιμετωπίσουν χωρίς να πλήξουν τον πολυσυλλεκτικό τους χαρακτήρα, γι’ αυτό χάνουν ψηφοφόρους διαχρονικά».
Υπάρχει όμως και πιο άμεση συμβολή των κυρίαρχων κομμάτων στην άνοδο της Ακροδεξιάς. «Στη Γαλλία ο Ζαν-Μαρί Λεπέν για μία δεκαετία, από το 1972 που ίδρυσε το Εθνικό Μέτωπο, δεν είχε καμία απήχηση. Ο Φρανσουά Μιτεράν έδωσε στα τρία κρατικά κανάλια την εντολή να προβάλουν τον Λεπέν για να πλήξει τη Δεξιά. Δόθηκε χρόνος υψηλής τηλεθέασης στο Εθνικό Μέτωπο και σύντομα το ποσοστό του έφθασε το 3,5% – 4%» λέει. Στην Ελλάδα, προσθέτει, η Αλέκα Παπαρήγα έχει κατηγορήσει τα φιλοπασοκικά μέσα ότι πρόβαλλαν τον ΛΑΟΣ για να πλήξουν τη ΝΔ.
«Στην Αυστρία τα μέσα ενημέρωσης έδωσαν υπερβολικά δυσανάλογη προβολή στον Γεργκ Χάιντερ, τόσο θετική όσο και αρνητική, η οποία συχνά βοηθάει. Το Κόμμα της Ελευθερίας έφθασε από 5% το 1993 στο 27% το 1999» λέει κάνοντας τη σύγκριση με τη Γερμανία όπου «οι ακροδεξιοί σπάνια βγαίνουν στην τηλεόραση» και δεν έχουν καταφέρει να ξεπεράσουν το 3% στις εθνικές εκλογές.
Στην Ιταλία η ακροδεξιά Αλεσάντρα Μουσολίνι, εγγονή του δικτάτορα, έχει καθεστώς «σελέμπριτι» από πολλά ΜΜΕ: την καλούν τακτικά σε τοκ σόου και δάνεισε τη φωνή της σε ένα επεισόδιο των «Simpsons». Οταν επωφελείται από τον τηλεοπτικό χρόνο για να εκμεταλλευτεί τον φόβο του κοινού για τους μετανάστες και τους μουσουλμάνους γενικότερα, γίνεται εμφανές ότι οι απόψεις της δεν είναι περιθωριακές, αλλά απηχούν μεγάλο μέρος του πολιτικού κατεστημένου. Η επίσης εξτρεμιστική Λέγκα του Βορρά συμμετείχε σε πολλές κυβερνήσεις του Σίλβιο Μπερλουσκόνι μέσω των οποίων ανέλαβε να καθιερώσει τη δαιμονοποίηση του Ισλάμ.
Ο Ρομπέρτο Καλντερόλι, πρώην υπουργός του «Καβαλιέρε», έχει γίνει σύμβολο κατά της ανέγερσης τζαμιών στην Ιταλία: για να προκαλέσει, πηγαίνει γουρούνια για βόλτα στα σημεία όπου πρόκειται να χτιστεί ένα τέμενος προκειμένου να τα «μαγαρίσει».
Ο κ. Ελληνας υπενθυμίζει την παλαιά πρόθεση του Νικολά Σαρκοζί να δημιουργήσει υπουργείο Μετανάστευσης και, πιο πρόσφατα, την αμφισβήτηση της Σένγκεν για να κρατηθούν οι μετανάστες εκτός Γαλλίας. Ο γάλλος πρόεδρος «προσπάθησε να πάρει τις ψήφους της Ακροδεξιάς, αλλά δεν κατάφερε να τις διατηρήσει. Στην Ελλάδα, το θέμα της μετανάστευσης έγινε αντικείμενο κομματικής αντιπαράθεσης πιο πρόσφατα» λέει. Ξεκίνησε από τη ΝΔ που «σκλήρυνε τη ρητορική της ύστερα από την επιτυχία του ΛΑΟΣ στις ευρωεκλογές του 2007. Πολλά από τα ζητήματα που θέτει η Ακροδεξιά νομιμοποιούνται από τα κυρίαρχα κόμματα – ο λεγόμενος σήμερα αντιμεταναστευτικός χώρος».
Τελικά αυτή που φαίνεται ότι επωφελείται διαχρονικά από το αντιμεταναστευτικό κίνημα είναι η Ακροδεξιά. «Τα μεγάλα αριστερά και δεξιά κόμματα και οι πολιτικές ηγεσίες στην Ευρώπη δεν έχουν βρει αντίδοτο στις τάσεις που δημιουργούν η παγκοσμιοποίηση και η κρίση. Ο κόσμος θέλει να πιαστεί από κάπου και βρίσκει την εθνική ταυτότητα. Οι πολιτικοί δεν έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν μια νέα συλλογική ταυτότητα. Η μετανάστευση υπάρχει και θα συνεχίσει να υπάρχει. Αλλά δεν έχει καλυφθεί το κενό ανάμεσα στη δημογραφική κοινωνική πραγματικότητα και στις αντιλήψεις».
Πανευρωπαϊκό κίνημα
Η ισλαμοφοβία ενώνει
Ανησυχία προκαλούν οι προσπάθειες της Ακροδεξιάς να ιδρύσει ένα πανευρωπαϊκό κίνημα, ένα είδος ομοσπονδίας. Και ενώ η Αριστερά τα κατάφερνε τα τελευταία χρόνια πολύ καλύτερα σε αυτό – λ.χ. Γένοβα το 2001 -, η Ακροδεξιά σχημάτιζε μόνο εφήμερες διεθνείς συνεργασίες. Ομως η «σημαία» της ισλαμοφοβίας αποδεικνύεται ενωτική, όχι μόνο σε ευρωπαϊκό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η ισλαμοφοβία ενώνει
Ανησυχία προκαλούν οι προσπάθειες της Ακροδεξιάς να ιδρύσει ένα πανευρωπαϊκό κίνημα, ένα είδος ομοσπονδίας. Και ενώ η Αριστερά τα κατάφερνε τα τελευταία χρόνια πολύ καλύτερα σε αυτό – λ.χ. Γένοβα το 2001 -, η Ακροδεξιά σχημάτιζε μόνο εφήμερες διεθνείς συνεργασίες. Ομως η «σημαία» της ισλαμοφοβίας αποδεικνύεται ενωτική, όχι μόνο σε ευρωπαϊκό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η αντιρατσιστική οργάνωση Hope Not Hate κατήρτισε έναν χάρτη των «αντι-τζιχαντιστών» στην Ευρώπη, στον οποίο περιλαμβάνονται 133 ομάδες οι οποίες προωθούν μια ισλαμοφοβική ατζέντα – τρεις από την Ελλάδα: η Χρυσή Αυγή, ο ΛΑΟΣ και η Greek Defence League που φαίνεται ότι δεν είναι τίποτε παραπάνω από μια σελίδα στο Facebook. Καταγράφονται 190 οργανώσεις, οι περισσότερες στις ΗΠΑ.
Πρόσφατα ιδρύθηκε το κίνημα Stop Islamization of Europe (δηλαδή Σταματήστε την Ισλαμοποίηση της Ευρώπης ή SIOE) το οποίο είναι δανέζικης προέλευσης και δραστηριοποιείται εντονότερα στη Βρετανία. Ακόμη πιο πρόσφατη είναι η διεύρυνσή του σε Stop Islamization of Nations (δηλαδή, Σταματήστε την Ισλαμοποίηση των Εθνών ή SION) που σχεδιάζει ιδρυτική συγκέντρωση το φθινόπωρο στη Νέα Υόρκη, κοντά στην επέτειο των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.
Πλέον η Ακροδεξιά χρησιμοποιεί διαδραστικές λίστες ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, ιντερνετικά forum συζήτησης, βίντεο στο YouTube και, βεβαίως, τις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook.
Αντρέα Μαμόνε, Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Κίνγκστον
Λύκοι μιλούν με γλώσσα προβάτων
«Αφήνοντας κατά μέρος τις επιπτώσεις της μετανάστευσης, η άνοδος της άκρας Δεξιάς οφείλεται στο ότι φαινομενικά υιοθέτησε έναν πιο μετριοπαθή πολιτικό λόγο και εγκατέλειψε τις αναφορές σε ένα πιο ακραίο, εμφανώς φασιστικό ή νεοφασιστικό, παρελθόν. Θεωρώ όμως ότι αυτά τα κόμματα συνεχίζουν να αποτελούν αυθεντικές περιπτώσεις νεοφασισμού και δεν είναι απλώς «λαϊκιστικά» ή «εθνικιστικά-λαϊκιστικά»» λέει στο «Βήμα» ο Αντρέα Μαμόνε, καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Κίνγκστον στο Λονδίνο, ο οποίος επιμελήθηκε το βιβλίο «Mapping the Extreme Right in Contemporary Europe» («Χαρτογράφηση της Ακροδεξιάς στη σύγχρονη Ευρώπη», εκδόσεις Routledge).
Λύκοι μιλούν με γλώσσα προβάτων
«Αφήνοντας κατά μέρος τις επιπτώσεις της μετανάστευσης, η άνοδος της άκρας Δεξιάς οφείλεται στο ότι φαινομενικά υιοθέτησε έναν πιο μετριοπαθή πολιτικό λόγο και εγκατέλειψε τις αναφορές σε ένα πιο ακραίο, εμφανώς φασιστικό ή νεοφασιστικό, παρελθόν. Θεωρώ όμως ότι αυτά τα κόμματα συνεχίζουν να αποτελούν αυθεντικές περιπτώσεις νεοφασισμού και δεν είναι απλώς «λαϊκιστικά» ή «εθνικιστικά-λαϊκιστικά»» λέει στο «Βήμα» ο Αντρέα Μαμόνε, καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Κίνγκστον στο Λονδίνο, ο οποίος επιμελήθηκε το βιβλίο «Mapping the Extreme Right in Contemporary Europe» («Χαρτογράφηση της Ακροδεξιάς στη σύγχρονη Ευρώπη», εκδόσεις Routledge).
Πιστεύει ότι «οι ταμπέλες που χρησιμοποιούμε κατά κόρον δεν είναι ουδέτερες αλλά έχουν σημαντικές πολιτικές επιπτώσεις. Η ευρεία χρήση του όρου «λαϊκιστικός» μεταμφιέζει τη φασιστική φύση των ακροδεξιών κομμάτων και παίζει ρόλο στη νομιμοποίησή τους».
Ο κ. Μαμόνε αναφέρεται στη Βρετανία την οποία πολλοί επαινούν ως τη «μοναδική μεγάλη ευρωπαϊκή χώρα που δεν διαθέτει κανένα αξιόλογο ακροδεξιό κόμμα». Ομως από το 1999, που ανέλαβε το Βρετανικό Εθνικό Κόμμα (BNP) ο Νικ Γκρίφιν, απόφοιτος του Κέιμπριτζ και ευρωβουλευτής από το 2009, προσπάθησε να μετριάσει τη βίαιη εικόνα του. «Κατήργησε τον ανοιχτά ρατσιστικό λόγο που ήταν συνδεδεμένος με την παλαιά εικόνα του ΒΝΡ.
Ο όρος «ράτσα» αντικαταστάθηκε από τον όρο «ταυτότητα». Το πρότυπο του Γκρίφιν ήταν ο Ζαν-Μαρί Λεπέν».
Για παράδειγμα, από τον γάλλο ιδρυτή του Εθνικού Μετώπου, το ΒΝΡ, και άλλα ακροδεξιά κόμματα εμπνεύστηκαν το αντίδοτο στις «θετικές διακρίσεις» (δηλαδή στις ποσοστώσεις για τη συμπερίληψη όλων στην εκπαίδευση, στην αγορά εργασίας και άλλού): δεν είναι άλλο από την «preference nationale», την «εθνική προτίμηση», το οποίο σημαίνει εύνοια για τους εγχώριους κατοίκους και συνεπαγόμενο αποκλεισμό των μεταναστών και των απογόνων τους. Για να κάνει τον διαχωρισμό ανάμεσα στους Βρετανούς και τους μετανάστες που έχουν τη βρετανική υπηκοότητα, «το ΒΝΡ χρησιμοποιεί το επίθετο «αυτόχθονας» και αναφέρεται στους λευκούς Βρετανούς ως «γηγενείς κατοίκους της χώρας»» προσθέτει ο κ. Μαμόνε. Τελικά από τρεις δημοτικούς συμβούλους που το ΒΝΡ κατάφερε να εκλέξει το 2002, έφθασε τους 53 το 2006 και έλαβε περισσότερες από μισό εκατομμύριο ψήφους στις βουλευτικές εκλογές του 2010.
Οι δημοτικές εκλογές, κατά τον κ. Μαμόνε, αποτελούν τον Δούρειο Ιππο της Ακροδεξιάς. Αλλά εκεί φαίνεται και το πραγματικό πρόσωπό της. «Επικεντρωνόμενο στις τοπικές ανησυχίες, το ΒΝΡ κατάφερε να αναδειχθεί σε σεβαστό πολιτικό παίκτη σε ορισμένες περιοχές της Βρετανίας ενώ πανεθνικά συνεχίζει να αποτελεί παρία και φέρει την ταμπέλα του φασιστικού. Τα εξτρεμιστικά κόμματα αισθάνονται πιο ελεύθερα να εκφράσουν τις πραγματικές απόψεις τους στο τοπικό επίπεδο».
Αντώνης Ελληνας, Πολιτικός Επιστημώνας
«Η Χρυσή Αυγή δεν είναι παροδικό φαινόμενο»
Στο ζήτημα της αναγραφής του θρησκεύματος στις ταυτότητες, που ξέσπασε το 2000 και δίχασε τα κόμματα, τοποθετεί την αρχή της ανόδου της σύγχρονης Ακροδεξιάς στην Ελλάδα ο Αντώνης Ελληνας, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου. Θυμίζει ότι τότε αποχώρησε ο Γ. Καρατζαφέρης από τη Νέα Δημοκρατία και ίδρυσε τον ΛΑΟΣ. «Με τον ΛΑΟΣ δημιουργήθηκε η τάση αυτή η οποία σχετίζεται με ζητήματα εθνικής ταυτότητας» λέει μιλώντας στο «Βήμα». Οταν η ΝΔ ανέβηκε στην εξουσία και άρχισε να αντιμετωπίζει δυσκολίες, ανασκάλεψε θέματα όπως το Μακεδονικό και τα βιβλία Ιστορίας (που επίσης δίχασαν για τον τρόπο που παρουσίαζαν την καταστροφή της Σμύρνης).
«Η Χρυσή Αυγή δεν είναι παροδικό φαινόμενο»
Στο ζήτημα της αναγραφής του θρησκεύματος στις ταυτότητες, που ξέσπασε το 2000 και δίχασε τα κόμματα, τοποθετεί την αρχή της ανόδου της σύγχρονης Ακροδεξιάς στην Ελλάδα ο Αντώνης Ελληνας, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου. Θυμίζει ότι τότε αποχώρησε ο Γ. Καρατζαφέρης από τη Νέα Δημοκρατία και ίδρυσε τον ΛΑΟΣ. «Με τον ΛΑΟΣ δημιουργήθηκε η τάση αυτή η οποία σχετίζεται με ζητήματα εθνικής ταυτότητας» λέει μιλώντας στο «Βήμα». Οταν η ΝΔ ανέβηκε στην εξουσία και άρχισε να αντιμετωπίζει δυσκολίες, ανασκάλεψε θέματα όπως το Μακεδονικό και τα βιβλία Ιστορίας (που επίσης δίχασαν για τον τρόπο που παρουσίαζαν την καταστροφή της Σμύρνης).
Ο κ. Ελληνας – του οποίου το βιβλίο «The Media and the Far Right in Western Europe» (δηλαδή «Τα μέσα ενημέρωσης και η άκρα Δεξιά στη Δυτική Ευρώπη», εκδόσεις Cambridge University Press) είναι υπό έκδοση στα ελληνικά – θεωρεί ότι τα μέσα ενημέρωσης στην Ελλάδα έχουν δώσει δυσανάλογα μεγάλη προβολή στον ΛΑΟΣ.
«Η τάση υπήρχε αλλά τελευταίως ενισχύθηκε λόγω του αντιμεταναστευτικού ρεύματος το οποίο προσπαθούν διάφοροι να εκμεταλλευτούν» λέει. Η άνοδος της Ακροδεξιάς οφείλεται επίσης σε μεγάλο βαθμό στην κατάρρευση της νομιμότητας του πολιτικού συστήματος, που επισπεύσθηκε με τα μνημόνια.
«Στην Ελλάδα σήμερα αρχίζει να παρουσιάζεται μια πιο καθαρόαιμη άκρα Δεξιά. Ο ΛΑΟΣ ξεκίνησε πιο ακραίος αλλά, όταν προσάρτησε το κόμμα του Μ. Βορίδη και του Κ. Πλεύρη και δεν είχε πλέον ανταγωνισμό από τα δεξιά του, μετρίασε τις θέσεις του». Κατά τον κ. Ελληνα, «η περίπτωση της Χρυσής Αυγής δεν είναι αντίστοιχη με του Γ. Καρατζαφέρη που είχε δικό του κανάλι. Η Χρυσή Αυγή ανέβηκε χωρίς ιδιαίτερη προβολή αλλά έχοντας πυρήνες στις γειτονιές. Το πρόγραμμά της είναι ακραίο και σχεδόν ταυτίζεται με τη βία. Προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την κατάρρευση του κράτους, την κατάρρευση της αστυνόμευσης».
Θεωρεί ότι η άνοδος της Χρυσής Αυγής «ενδεχομένως δεν είναι παροδικό φαινόμενο». Ενώ ο ΛΑΟΣ, «που δεν έχει οργανωτικές δομές και στηρίζεται σε ένα άτομο, ίσως καταρρεύσει».
Η προσπάθεια αυτή της Χρυσής Αυγής να καλύψει το κενό των κρατικών υπηρεσιών αποτελεί νέο φαινόμενο για την Ακροδεξιά. Κατά τον κ. Ελληνα, παραπέμπει στη δράση της Χεζμπολάχ στον Λίβανο η οποία εδραιώνεται προσφέροντας στον κόσμο υπηρεσίες που κανονικά θα τις προσέφερε το κράτος.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
