Χρονοκάψουλες από τη θάλασσα

Χιλιάδες ναυάγια, αναρίθμητες ιστορίες ανθρώπων χαμένες για πάντα στον βυθό, πολύτιμα αντικείμενα που μεταφέρονταν από τον έναν τόπο στον άλλον, μαρτυρίες από άλλες εποχές. Η ιστορία της Ελλάδας είναι θαλασσινή. Βρίσκεται άλλοτε κρυμμένη σε τεράστια βάθη και άλλοτε δίπλα στον γιαλό, εκεί που μπορεί να καταβυθίστηκαν πόλεις ολόκληρες στο πέρασμα των αιώνων. Ανασύρεται από τα δίχτυα των αλιευτικών που πιάνουν αγάλματα αντί για ψάρια και ερευνάται επιστημονικά από την Ενάλια Αρχαιολογία.

Εμπόριο, επικοινωνία, οικονομία, ο αγώνας για την επιβίωση αλλά και οι σημαντικότερες στιγμές της ελληνικής ιστορίας, ό,τι έχει σχέση με τη θάλασσα και τον ελληνικό πολιτισμό στη διαχρονία του, θα συγκεντρωθεί τώρα σε ένα μουσείο. Το πρώτο Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων στην Ελλάδα, με εθνική εμβέλεια, πλήρη χρονολογική κάλυψη, αφού θα καλύπτει όλες τις περιόδους της ελληνικής πολιτισμικής πορείας, και επιπλέον ένα μουσείο νέας γενιάς, υπό την έννοια ότι δεν θα εκθέτει απλώς τα τεκμήρια του παρελθόντος αλλά θα αφηγείται συναρπαστικές ιστορίες καλώντας ταυτόχρονα τους επισκέπτες σε διάδραση. Αυτές είναι άλλωστε ορισμένες από τις προδιαγραφές, που θα πρέπει να έχουν υπ’ όψη τους οι αρχιτέκτονες που θα λάβουν μέρος στον διαγωνισμό για τον ανασχεδιασμό του παλαιού κτιρίου του σιλό στον Πειραιά σε μουσειακό χώρο.

Στο πλαίσιο της ανάδειξης της Ηετιώνειας Ακτής σε Πολιτιστική Ακτή Πειραιά (λιμενική ζώνη έκτασης 180 στρεμμάτων) με μουσεία, χώρους περιπάτου, αναψυχής και θεματικών εκδηλώσεων, οι ενάλιες αρχαιότητες θα βρουν τη στέγη τους δίπλα στη θάλασσα, που αποτελεί άλλωστε κεντρικό στοιχείο της φυσιογνωμίας του νέου μουσείου. Στις 20 Σεπτεμβρίου λήγει ο διαγωνισμός που προκηρύχθηκε από τον ΟΛΠ πριν από λίγες ημέρες, ενώ η κριτική επιτροπή που θα εξετάσει τις προτάσεις θα έχει επικεφαλής τον καθηγητή κ. Δημήτρη Φατούρο.

Ενα σημαντικό βιομηχανικό κτίριο, που χτίστηκε στη δεκαετία του 1930 και λειτουργούσε ως το 2010 για την αποθήκευση δημητριακών, είναι το σιλό που δεσπόζει στην προβλήτα της Ηετιώνειας Πύλης. Μαζί με τον πύργο του, στην κορυφή του οποίου βρίσκεται το Ρολόι του Πειραιά – σήμα του λιμανιού – έχει ύψος 56,20 μ., ενώ μαζί με τον ταινιόδρομο έχει ωφέλιμη εκμεταλλεύσιμη επιφάνεια 10.960 τ.μ.

Αν υπάρχει όμως ένα ιδιαίτερο στοιχείο του κτιρίου, αυτό είναι οι «κυψέλες» του, μικρά δωμάτια πλάτους περίπου 1 μ. αλλά ύψους 30 μέτρων, τα οποία όχι απλώς θα διατηρηθούν αλλά θα αξιοποιηθούν εκθεσιακά. Αυτές οι «κυψέλες», οι οποίες μορφολογικά μοιάζουν με κλειστές κάψουλες, παραπέμπουν για τους αρχαιολόγους στα κλειστά σύνολα των ενάλιων ανασκαφικών συνόλων και κυρίως των ναυαγίων, τις λεγόμενες «χρονοκάψουλες». Η μουσειολογική μελέτη άλλωστε, που αναπτύσσει με κάθε λεπτομέρεια τα επί μέρους εκθεσιακά τμήματα και τις δράσεις του νέου μουσείου, έχει ήδη εγκριθεί από το αρμόδιο Συμβούλιο Μουσείων του υπουργείου Πολιτισμού.

Εμπορικοί αμφορείς, κεραμική (χρηστική και επιτραπέζια), αγάλματα και τμήματα γλυπτών, αρχιτεκτονικά μέλη, μέσα συναλλαγής, τα σκαριά αλλά και ο εξοπλισμός πλοίων, ο οπλισμός των επιβαινόντων σε αυτά, διάφορα οπλικά εργαλεία, επιγραφές, ακόμη και είδη ρουχισμού και καλλωπισμού, εργαλεία κ.λπ., περιλαμβάνονται στα εκθέματα. Περί τις 2.000 αντικείμενα θα φιλοξενήσει η έκθεση, από την απώτερη Αρχαιότητα ως τη νεότερη εποχή, αν και τη διαφορά φαίνεται ότι θα την κάνουν οι νέες προτάσεις: τα ομοιώματα πλοίων, οι βιντεοπροβολές, οι χάρτες και τα διαγράμματα, η παρουσίαση καταβυθισμένων λιμανιών και οικισμών, ακόμη και μια ψηφιακή εφαρμογή του ταξιδιού του Οδυσσέα για την επιστροφή του στην Ιθάκη.

Μέσα από έξι θεματικούς άξονες οι οποίοι θα λειτουργούν και ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον, το μουσείο θα αφηγηθεί όλη την ιστορία της σχέσης του ανθρώπου με τη θάλασσα: η θάλασσα, το περιβάλλον και ο άνθρωπος, η Ενάλια Αρχαιολογία με τις έρευνες και τις ανασκαφές, οι «Χρονοκάψουλες» στον βυθό, η προστασία, η διαχείριση και η ανάδειξη της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς, τα ναυάγια και οι αναφορές στις τέχνες και στα γράμματα και, τέλος, το ίδιο το κτίριο συνθέτουν το πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσεται το εκθεσιακό πρόγραμμα.

Σε μια φωτεινή τράπεζα θα μπορεί κανείς να δει τις σημαντικότερες ενάλιες έρευνες και τα ναυάγια σε όλες τις θάλασσες της Μεσογείου, ενώ θα ακούσει ηχητικά ντοκουμέντα με την εξιστόρηση των προσωπικών μαρτυριών και εμπειριών των καταδυόμενων αρχαιολόγων, των ψαράδων και των σφουγγαράδων. Ακόμη και η «νοηματική» γλώσσα των δυτών στον βυθό έχει τη θέση της εδώ. Η ανάδειξη των κλειστών συνόλων ναυαγίων, οικισμών κ.ά. που αποτελούν τις «χρονοκάψουλες» αποτελεί μια πρωτότυπη ιδέα της έκθεσης.

Εργα της ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας με κεντρικό θέμα τα ναυάγια και κυρίως τη σχέση του ανθρώπου με τη θάλασσα, εκθέσεις και κινηματογράφος συνθέτουν μια διαφορετική προσέγγιση στο θέμα. Η αρχαιοκαπηλία, το νομικό πλαίσιο προστασίας των εναλίων αρχαιοτήτων και τα αρχαιολογικά καταδυτικά πάρκα εξετάζονται επίσης. Αλλωστε σημαντικό τμήμα του μουσείου θα αποτελέσει το Κέντρο Μελέτης Ενάλιας Αρχαιολογίας. Ακόμη και το ίδιο το κτίριο αποτελεί «έκθεμα» με αναφορά στο εμπόριο σίτου και στη σημασία του για την ελληνική οικονομία, από την Αρχαιότητα ως σήμερα.

Στην ίδια περιοχή άλλωστε ακόμη τέσσερις χώροι πολιτισμού πρόκειται να δημιουργηθούν: το Αρχαιολογικό Μουσείο της Πόλης του Πειραιά στο κτίριο του ΟΛΠ στη θέση Καστράκι, το Μουσείο Μετανάστευσης στον χώρο της Πέτρινης Αποθήκης, το Κτίριο Εκθέσεων και άλλων πολιτιστικών λειτουργιών στη Μεγάλη Αποθήκη και το Θεματικό Πάρκο στη Μικρή Αποθήκη που θα αποτελέσει ένα εικονικό «Μουσείο της Θάλασσας». Πολιτιστική χρήση πρόκειται να έχουν και οι πετρόκτιστες δεξαμενές του 19ου και του 20ού αιώνα (με υλικό σε μεγάλο βαθμό από το Κονώνειο Τείχος και τους πύργους της Ηετιώνειας Πύλης), που είχαν χρησιμεύσει για την επισκευή πλοίων.