Την ημέρα που έφθασα στην Κωνσταντινούπολη τελούνταν η κηδεία της τελευταίας Οθωμανής. Η Αυτής Εξοχότης Φατμά Νεσλισάχ Σουλτάνα είχε γεννηθεί σε παλάτι στον Βόσπορο, όταν ακόμη ο παππούς της κυβερνούσε στα απομεινάρια μιας τεράστιας διηπειρωτικής αυτοκρατορίας. Την ημέρα που έφευγα, πυροβολισμοί στρατιωτών του σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Ασαντ σκότωναν αρκετά άτομα εντός της Τουρκίας. Τα πυρά τους διέσχισαν ένα σύνορο που δεν υπήρχε πριν από τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Εκ πρώτης όψεως, αυτά τα δύο γεγονότα μοιάζουν ασύνδετα: το πρώτο αποτελεί μια ιστορική σύμπτωση και το δεύτερο μία από τις πιο επείγουσες πολιτικές και ανθρωπιστικές προκλήσεις. Περισσότερα από 9.000 άτομα έχουν σκοτωθεί, δεκάδες χιλιάδες έχουν τραυματιστεί και ως και 1 εκατομμύριο έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις εστίες τους.
Η εφαρμογή της εκεχειρίας που είχε προταθεί από τον ΟΗΕ έχει ξεκινήσει, όμως οι πιθανότητες αυτή να είναι αποτελεσματική και διαρκής είναι ελάχιστες. Αν μοναδικό κριτήριο μιας ανθρωπιστικής επέμβασης ήταν η κλίμακα των μαζικών σκοτωμών πολιτών, θα έπρεπε να την είχαμε πραγματοποιήσει εδώ και εβδομάδες. Σε σύγκριση με αυτές τις απώλειες, ποιος νοιάζεται για τον θάνατο μιας γριάς σουλτάνας;
Κι όμως, αυτά τα δύο συνδέονται πιο στενά από ό,τι μπορεί να νομίζει κανείς. Για την Τουρκία έχει μεγάλη σημασία το γεγονός ότι η περιοχή που τώρα αποκαλείται Συρία ως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτή η ιστορική συνείδηση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη μετριοπαθή ισλαμιστική κυβέρνηση της Τουρκίας, ο αντιπρόεδρος της οποίας παρέστη στην κηδεία της τελευταίας εγγονής του τελευταίου σουλτάνου. Το τουρκικό δόγμα του «στρατηγικού βάθους» βλέπει την Τουρκία ως τοπική δύναμη, με επιρροή στην Ευρώπη, στη Μέση Ανατολή και στην Κεντρική Ασία.
Ο υπουργός Εξωτερικών της, Αχμέτ Νταβούτογλου, έχει αρνηθεί επισήμως την κατηγορία ότι είναι «νεοοθωμανός», δηλώνει όμως και ότι «δεν είναι υπουργός ενός αποκλειστικά εθνικού κράτους». Πιο υλικά μιλώντας, η δυναμική τουρκική οικονομία έχει μεγάλα εμπορικά και επιχειρηματικά συμφέροντα στη Συρία, ενώ η εθνική κληρονομιά των κρατών που απάρτιζαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία σημαίνει ότι Κούρδοι ζουν και στις δύο πλευρές των συροτουρκικών συνόρων.
Υπάρχει όμως ένα ευρύτερο ζήτημα εδώ. Οταν γράφω σε σχέση με την ανθρωπιστική επέμβαση ότι θα έπρεπε να την είχαμε πραγματοποιήσει εδώ και καιρό, η «αυτόματη» υπόθεση πολλών αναγνωστών θα είναι ότι το «εμείς» αναφέρεται κυρίως στις δυτικές δυνάμεις, κατά προτίμηση δρώντας με κάποια Αρχή του ΟΗΕ. Είναι αλήθεια ότι οι ηγετικές στρατιωτικές δυνάμεις της Δύσης, με προεξάρχουσες τις Ηνωμένες Πολιτείες και έπειτα τη Βρετανία και τη Γαλλία, εμπλέκονται στρατιωτικά – όπως έκαναν σε δύο άλλες γωνιές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τη Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο – με τρόπο που λειτουργεί μετασχηματιστικά. Καμία τους, και λιγότερο από όλες η Ουάσιγκτον, δεν δείχνει τη διάθεση να το κάνει τώρα.
Υπ’ αυτές τις συνθήκες, άλλα κράτη θα καθορίσουν τη μοίρα του συριακού λαού. Στο κοντινό μέλλον η Τουρκία θα είναι πιο σημαντική από τη Βρετανία, το Ιράν από τη Γερμανία, η Σαουδική Αραβία από τη Γαλλία και η Ρωσία από την Αμερική. Στη Συρία, όλες αυτές οι τοπικές δυνάμεις επιδιώκουν την επίτευξη των δικών τους εθνικών συμφερόντων, τα οποία ορίζονται όχι μόνο με οικονομικούς και στρατιωτικούς, αλλά και με πολιτισμικούς και ιδεολογικούς όρους. Η ισορροπία των δυνάμεων γύρω από τη Συρία θα ήταν διαφορετική αν το ιστορικά νέο μοντέλο μοιρασμένης κυριαρχίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης είχε φτάσει να αγκαλιάσει την Τουρκία, όπως υποσχόταν επί 50 χρόνια να το κάνει. Δεν το έκανε όμως. Η Ευρώπη, ως Ευρώπη, δεν έχει φωνή στη Συρία, όπως και σε πολλά άλλα ζητήματα. Και συνεπώς η τύχη των γενναίων υπερασπιστών και των βασανιζόμενων πολιτών εξαρτάται από τον παλιομοδίτικο τοπικό ανταγωνισμό των διαφόρων κυρίαρχων δυνάμεων.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
