Τα νεονικοτινοειδή, φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται ευρέως σε περισσότερες από 100 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας φαίνεται ότι αποτελούν κύρια αιτία «εξολόθρευσης» των μελισσών καταστρέφοντας το εσωτερικό GPS τους και μειώνοντας τον αριθμό των βασιλισσών τους. Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξαν επιστημονικές ομάδες από τη Βρετανία και τη Γαλλία, όπως αναφέρουν με δύο ξεχωριστές δημοσιεύσεις τους στην επιθεώρηση «Science».

Διασυστηματικά εντομοκτόνα

Τα νεονικοτινοειδή είναι διασυστηματικά εντομοκτόνα (κυκλοφορούν, δηλαδή, σε όλα τα μέρη του φυτού) που χρησιμοποιούνται σε πολλές καλλιέργειες όπως στην ελαιοκράμβη, στα σιτηρά, στο βαμβάκι και στους ηλίανθους και έχουν δράση παρόμοια με το φυσικό εντομοκτόνο νικοτίνη, το οποίο δρα στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Το αρχικό σκεπτικό της δράσης τέτοιου είδους φυτοφαρμάκων σε αντίθεση με τα συμβατικά που απλώς ψεκάζονται στα φυτά ήταν το να χρησιμοποιούνται και για την «επένδυση» σπόρων έτσι ώστε να «κυριεύουν» το φυτό από την αρχή ως το τέλος της ζωής του σώζοντάς το από επιβλαβή έντομα.

Ωστόσο, όπως δείχνουν όλο και περισσότερα επιστημονικά στοιχεία, εκτός από τα βλαβερά έντομα-στόχους, τα φυτοφάρμακα αυτά δηλητηριάζουν και ωφέλιμα έντομα όπως οι μέλισσες, οι αγριομέλισσες, οι βομβίνοι και οι πεταλούδες. Και αυτό διότι εντοπίζονται στο νέκταρ, στη γύρη αλλά και στον «ιδρώτα» των φυτών που παράγεται κατά τη διαπνοή τους, άρα σε όλους τους χυμούς τους οποίους συλλέγουν οι επικονιαστές. Για παράδειγμα μελέτες έχουν δείξει ότι αυτού του είδους τα φυτοφάρμακα κάνουν τις μέλισσες πιο ευάλωτες στο παράσιτο nosema το οποίο πλήττει το γαστρεντερικό τους σύστημα.Το Βήμα έχει ασχοληθεί με το συγκεκριμένο ζήτημα σε προηγούμενα άρθρα του («Ο ύπουλος εθχρός των μελισσών» και «Οι μέλισσες πεθαίνουν στον βωμό του φοίνικα»).

Τώρα οι δύο νέες μελέτες που δημοσιεύονται στο «Science» ενισχύουν προηγούμενα στοιχεία τα οποία δείχνουν ότι τα νεονικοτινοειδή αποτελούν «δηλητήριο» για τις μέλισσες.

Οι μελέτες

Στο πλαίσιο της πρώτης που διεξήχθη από ειδικούς του Πανεπιστημίου του Στέρλινγκ στη Βρετανία έγινε έρευνα πεδίου σε 75 αποικίες βομβίνων (Bombus terrestris). Όπως ανακάλυψαν οι ερευνητές, όταν η τροφή των βομβίνων περιείχε το νεονικοτινοειδές imidacloprid (το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο φυτοφάρμακο της συγκεκριμένης κατηγορίας παγκοσμίως), ακόμη και σε επίπεδα που δεν ήταν υψηλά, εμφανίστηκε σημαντική επιβράδυνση της ανάπτυξης του πληθυσμού των εντόμων την άνοιξη. Παράλληλα οι αποικίες που είχαν εκτεθεί στο φυτοφάρμακο παρήγαγαν 85% λιγότερες βασίλισσες σε σύγκριση με αποικίες που δεν είχαν εκτεθεί στο imidacloprid – το πρόβλημα αυτό είναι πολύ σημαντικό καθώς μόνο οι νέες βασίλισσες είναι σε θέση να επιβιώσουν τον χειμώνα ώστε να δημιουργήσουν νέες αποικίες το επόμενο έτος.

Η δεύτερη μελέτη διεξήχθη από ειδικούς του Εθνικού Ινστιτούτου Αγροτικής Ερευνας στην Αβινιόν της Γαλλίας σε μέλισσες που παράγουν μέλι (Apis mellifera). Οι ερευνητές εξέθεσαν τις μέλισσες σε ένα άλλο νεονικοτινοειδές φυτοφάρμακο , το thiamethoxam. Σύμφωνα με τα ευρήματά τους, οι μέλισσες που είχαν εκτεθεί στο φυτοφάρμακο είχαν λιγότερες πιθανότητες να επιστρέψουν στην κυψέλη τους μετά τη συλλογή τροφής, γεγονός που μαρτυρεί ότι το φυτοφάρμακο επιδρούσε αρνητικά στην ικανότητα πλοήγησής τους.

Εκκλήσεις για απαγόρευση

Τα νέα αυτά ευρήματα έρχονται να προστεθούν στις εκκλήσεις που γίνονται από μελισσοπαραγωγούς αλλά και επιστήμονες οι οποίοι ασχολούνται με την προστασία του περιβάλλοντος σχετικά με απαγόρευση ή έστω περιορισμό στη χρήση νεονικοτινοειδών. Η Γερμανία, η Γαλλία και η Σλοβενία έχουν ήδη επιβάλει αυστηρούς όρους στη χρήση των συγκεκριμένων φυτοφαρμάκων ενώ πρόσφατα οι αμερικανοί μελισσοκόμοι ζήτησαν από την αρμόδια Υπηρεσία για την Προστασία του Περιβάλλοντος στις ΗΠΑ να απαγορεύσει τη χρήση ενός άλλου νεονικοτινοειδούς φυτοφαρμάκου, του clothianidin.