Όλα γύρω μας «φωνάζουν» άνοιξη: η ξαφνική αλλαγή του καιρού, οι αυξημένες θερμοκρασίες, η έντονη ηλιοφάνεια. Και αυτό γιατί σύμφωνα με τους αστρονόμους η πιο μυρωδάτη εποχή του χρόνου είναι ήδη εδώ!
Η τελευταία φορά που η άνοιξη πραγματοποίησε τη μεγαλειώδη έλευσή της τόσο νωρίς ήταν τον 19ο αιώνα και συγκεκριμένα το 1896. Ακολούθησαν δεκαετίες κατά τις οποίες η πολύχρωμη εποχή ξεπρόβαλε την 21η του μήνα – εξ ού και η επικράτηση της πεποίθησης ότι τότε πραγματοποιείται η έλευσή της.
Φέτος, η άνοιξη «κατέφθασε» στις 20 Μαρτίου στις 7:15 το πρωί (ώρα Ελλάδος). Σε κάποιες περιοχές του πλανήτη μάλιστα κάτι τέτοιο συνέβη ήδη από τις 19 του μηνός.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της NASA (δείτε αναλυτικά τα έτη που σας ενδιαφέρουν), η επόμενη φορά που η εαρινή ισημερία θα πραγματοποιηθεί κατά την 21η Μαρτίου, θα είναι το 2102.
Τι είναι η ισημερία;
Στην αστρονομία, ισημερία ονομάζεται η μέρα κατά την οποία έχουμε χρονικά ίση μέρα και ίση νύχτα. Το φαινόμενο αυτό, σύμφωνα με τους ειδικούς, οφείλεται στον «χορό» της Γης γύρω από τον εαυτό της και τον Ηλιο. Επειδή ο άξονας περιστροφής της Γης δεν είναι κάθετος στο επίπεδο περιφοράς της, η διάρκεια τόσο της μέρας όσο και της νύχτας μεγαλώνει ή αντίθετα μικραίνει. Ωστόσο, δύο φορές τον χρόνο η Γη παίρνει τέτοια θέση, που οι ακτίνες του Ηλιου πέφτουν κάθετα στον ισημερινό.
Η πρώτη μέρα της άνοιξης καταγράφεται μεταξύ της 19ης Μαρτίου και της 21ης Μαρτίου. Η ημερολογιακή αυτή διαφορά οφείλεται σε δύο βασικούς λόγους. Αρχικά, κάθε έτος δεν έχει ακριβώς τις ίδιες μέρες (π.χ. δίσεκτα έτη). Επιπλέον, η ελλειπτική τροχιά της Γης σε συνδυασμό με την βαρυτική έλξη των υπολοίπων πλανητών αλλάζουν διαρκώς τον προσανατολισμό μας απέναντι στον Ηλιο.
Από το εαρινό ισημερινό σημείο και μετά, ο Ηλιος φαίνεται καθημερινά να σκαρφαλώνει όλο και πιο πάνω στο βόρειο ημισφαίριο του ουρανού. Οι μέρες μεγαλώνουν, οι νύχτες μικραίνουν, με αποτέλεσμα και ο καιρός να γίνεται όλο και πιο θερμός. Όταν ο Ηλιος αγγίξει το βορειότερο σημείο τότε αρχίζει και πάλι να «βουτά» σιγά-σιγά προς τον ισημερινό. Και κάπως έτσι πραγματοποιείται ο ακούραστος κύκλος των τεσσάρων εποχών.
Οι ειδικοί υπολογίζουν ότι ο χειμώνας του 2012 για το βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη μας διήρκεσε σχεδόν 88,9 μέρες. Η πολύχρωμη άνοιξη θα διαρκέσει περίπου 92,7 μέρες, το χρυσαφένιο καλοκαίρι 93,6 μέρες και το μελαγχολικό φθινόπωρο 89,8 μέρες.
Ήθη και έθιμα με επίκεντρο τον «χορό» της Γης
Λόγω της εαρινής ισημερίας στο ρωμαϊκό ημερολόγιο ο Μάρτιος είχε την πρωτοκαθεδρία κι έτσι η Πρωτοχρονιά γιορταζόταν την 1η Μαρτίου (καλένδες Μαρτίου), μας εξηγεί ο διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου κύριος Διονύσης Σιμόπουλος.
«Την ημέρα εκείνη η «εσπερία δύσις» του Ταύρου (δηλαδή όταν ο αστερισμός του Ταύρου έδυε μαζί με τον Ήλιο) σήμαινε και την αρχή του νέου έτους, ενώ οι Εστιάδες ιέρειες άναβαν νέα ιερή φωτιά στον ναό της Εστίας στην αγορά της Ρώμης. Την Πρωτοχρονιά γιορτάζονταν επίσης και τα Ματρονάλια, προς τιμήν της θεάς Ήρας, μητέρας του Άρη, καθώς και τα γενέθλια του ίδιου του Άρη (Mars), προς τιμήν του οποίου ο γιος του, ο μυθικός Ρωμύλος, έδωσε στον Μάρτιο το όνομα του πατέρα του, που θεωρούνταν γενάρχης των Ρωμαίων» αναφέρει ο κύριος Σιμόπουλος.
«Ενα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα, που προέρχεται από την αρχαιότητα, είναι και η τοποθέτηση ενός μικρού βραχιολιού από άσπρο και κόκκινο νήμα (που ονομάζεται «Μάρτης») από τις μανάδες στο χέρι των παιδιών τους κατά την 1η Μαρτίου, για να μη τα μαυρίσει ο Ήλιος. Ενώ κατάλοιπο της αρχαιότητας είναι και το έθιμο που ήθελε τις ανύπαντρες κοπέλες να βάζουν των Αγίων Θεοδώρων κόλλυβα κάτω από το προσκέφαλό τους για να τους φανερώσουν τον άντρα που θα έπαιρναν. Αλλά ο Μάρτιος περιλαμβάνει επίσης και το κύριο μέρος της νηστείας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής : «Δεν λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή»», προσθέτει ο ίδιος.
«Σήμερα, στη δημώδη παράδοση, ο λαός μας έχει δώσει στο Μάρτιο διάφορες ονομασίες που σχετίζονται κυρίως με τις ασταθείς καιρικές συνθήκες που επικρατούν στη διάρκειά του. Γι’ αυτό είναι γνωστός ως «Κλαψομάρτης», αλλά και «Πεντάγνωμος»: «Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος πέντε φορές εχιόνισε και πάλι το μετάνιωσε που δεν εξαναχιόνισε» και «Μάρτης, γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης» και «Κάλλιο Μάρτης στις γωνιές, παρά Μάρτης στις αυλές». Παρ’ όλα αυτά ο Μάρτιος θεωρείται ο καταλληλότερος μήνας για φύτεμα δένδρων και γι’ αυτό ονομάζεται και «Φυτευτής», ενώ λόγω της γιορτής του Ευαγγελισμού ονομάζεται και «Βαγγελιώτης»».
«Τον Μάρτιο πάντως ξεκινάει και η άνοιξη, γι’ αυτό «Από Μαρτιού καλοκαιριά, κι απ’ Αύγουστο χειμώνας«. Γιατί αυτόν τον μήνα, που περιλαμβάνει την εαρινή ισημερία, εμφανίζεται η ελπίδα της Άνοιξης με την μορφή των λουλουδιασμένων δέντρων της αμυγδαλιάς και πολλών οπωροφόρων δένδρων. Γι’ αυτό, άλλωστε, στην αρχαία Αττική ο Μάρτιος, (και για την ακρίβεια από τα μέσα Φεβρουαρίου έως τα μέσα Μαρτίου), ήταν ο μήνας «Ανθεστηρίων» στη διάρκεια των οποίων γιορτάζονταν τα πρώτα άνθη των δένδρων με διαγωνισμούς οινοποσίας» λέει ο κύριος Σιμόπουλος. «Ήταν επίσης ο μήνας που γιόρταζε η Δήλος τον «μουσηγέτη θεό της», ενώ γιορταζόταν επίσης και ο Διόνυσος των Ελευθερών, μιας μικρής κωμόπολης στα σύνορα της Αττικής και Βοιωτίας. Αργότερα οι πολυήμερες γιορτές των «Διονυσίων εν άστει» στην Αθήνα ξεπέρασαν σε μεγαλείο όλες τις άλλες παρόμοιες γιορτές της περιφέρειας. Επίσης με τα Διονύσια συνδέθηκαν και τα Ασκληπιεία με θυσίες προς τιμή του Ασκληπιού και η πρώτη εμφάνιση των δραματικών αγώνων στους οποίους διαγωνίζονταν τρεις τραγικοί ποιητές με μια τετραλογία και πέντε κωμικοί με μια κωμωδία ο καθένας».
«Από εδώ και στο εξής, ο νυχτερινός ουρανός θα αλλάξει σιγά-σιγά αφού οι αστερισμοί της άνοιξης θα αρχίσουν να παίρνουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο σκηνικό του, αντικαθιστώντας αυτούς που τον στόλιζαν στη διάρκεια του χειμώνα. Εκτός, λοιπόν, από τους περιπολικούς αστερισμούς κύρια εμφάνιση θα έχουν επίσης και οι αστερισμοί των Διδύμων, του Λέοντα και λίγο αργότερα της Παρθένου. Στη διάρκεια πάντως του Μαρτίου θα βλέπουμε ακόμη τους χειμερινούς αστερισμούς του Ταύρου, του Ωρίωνα και του Μεγάλου Κυνός, με προεξάρχοντα το λαμπρότερο άστρο στον ουρανό, τον Σείριο» καταλήγει ο διευθυντής του Ευγενίδειου Πλανηταρίου.
Οι εποχές στη… γειτονιά της Γης
Ιδιαίτερα «εκκεντρικός» ως προς τις «εποχές» του εμφανίζεται ο Ερμής. Η ελλειπτική τροχιά του και το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος πλανήτης περιστρέφεται τρεις φορές γύρω από τον άξονα του κατά τη διαρκεί δύο ετών, συμβάλλουν στην ανάπτυξη ενός διαφορετικού «φλερτ» με τον Ηλιο καθιστώντας δύσκολο τον εντοπισμό της ακριβούς χρονικής στιγμής της έλευσης των διαφόρων εποχών.
Στην Αφροδίτη πάλι, οι φλογερές θερμοκρασίες αγγίζουν επίπεδα ικανά να ρευστοποιήσουν ακόμα και… μόλυβδο. Με κλίση του άξονά της μόλις τριών μοιρών και με μια σύντομη τροχιά γύρω από τον Ηλιο, οι εποχές στην Αφροδίτη διαρκούν μόλις 55-58 ημέρες, σημειώνοντας μικρές μόλις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας.
Με κλίση μόλις τριών μοιρών στον άξονά του, ο Δίας δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες διαφορές μεταξύ των εποχών του. Λόγω της μεγάλης απόστασής του από τον Ηλιο, η κάθε εποχή του διαρκεί περίπου τρία χρόνια.
Στην περίπτωση του κόκκινου πλανήτη πάλι τα πράγματα αλλάζουν. Η απόσταση του Άρη από τον Ηλιο – 1,64-1,36 αστρονομικές μονάδες, τη στιγμή που η 1 α.μ. είναι η απόσταση μεταξύ Ηλιου και Γης – και η μεγάλη κλίση του άξονά του, συμβάλλουν στις ακραίες εποχιακές αλλαγές που καταγράφονται εκεί.
Στα εξωτερικά όρια του ηλιακού μας συστήματος και συγκεκριμένα στον Κρόνο οι εποχές διαρκούν περίπου επτά χρόνια.
Με κλίση άξονα που αγγίζει τις 82 μοίρες, ο «ξαπλωμένος» Ουρανός εμφανίζει ακραίες εποχές διάρκειας 20 ετών. Για περίπου ένα τρίμηνο του έτους του – που αντιστοιχεί σε περίπου 84 γήινα έτη – ο Ηλιος «λούζει» έναν από τους δύο πόλους του. Κάτι τέτοιο, σύμφωνα με τη NASA, βυθίζει το υπόλοιπο μισό του πλανήτη στο απόλυτο σκοτάδι.
