Εχει η τέχνη θεραπευτικές ικανότητες; Αντέχει η Ελλάδα σε μια δύσκολη οικονομικώς εποχή να παράγει τέχνη; Εχει νόημα να το κάνει; Ερωτήματα που τον τελευταίο καιρό με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο απασχολούν αρκετό κόσμο. Τα θέσαμε στον πιο αναγνωρίσιμο έλληνα σκηνοθέτη του κόσμου, τον Κώστα Γαβρά, ο οποίος αυτή την εποχή βρίσκεται μεταξύ Γαλλίας, Αγγλίας και ΗΠΑ για τα γυρίσματα της τελευταίας ταινίας του «The capital». Τον πετύχαμε στο Λονδίνο.
Κύριε Γαβρά, κατά πόσον η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά;
«Νομίζω ότι η τέχνη είναι μία από τις λίγες λύσεις που υπάρχουν απέναντι σε αυτή την κατάσταση που η Ελλάδα ζει αυτόν τον καιρό και δυστυχώς θα ζήσει για κάποιον καιρό ακόμα. Σήμερα το πρωί διάβαζα στην εφημερίδα για το μεγάλο »μπαμ» του Χρηματιστηρίου. Ο κόσμος εστιάζει διαρκώς σε αυτά τα πράγματα, επομένως η τέχνη μπορεί να γίνει το αντίδοτο, ένα όχημα όπου οι άνθρωποι μπορούν να συναντηθούν, ένα μέσο που μπορεί να τους βγάλει από την καθημερινότητά τους. Η τέχνη δείχνει στον κόσμο ότι υπάρχει και κάτι άλλο. Υπάρχουν το τραγούδι, ο κινηματογράφος, το θέατρο, ο χορός, η ποίηση…».
Μπορεί σήμερα στην Ελλάδα να παραχθεί τέχνη;
«Μα στην Ελλάδα γεννήθηκε η τέχνη. Στην Ελλάδα έχουν αρχίσει όλα ή σχεδόν όλα: η αρχιτεκτονική, η μουσική, η γλυπτική, η ζωγραφική, η φιλοσοφία, που επίσης είναι μια τέχνη, η τέχνη της ζωής, η τέχνη που μας λέει πώς να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα της ζωής, η τέχνη που μας λέει πώς είναι οι άνθρωποι. Από πού ξεκίνησε πριν από 2.500-3.000 χρόνια το θέατρο; Από την Ελλάδα. Και τι ήταν το θέατρο; Ηταν μια γιορτή απέναντι στην καθημερινότητα και στις δυσκολίες της ζωής, οι οποίες πιθανώς εκείνη την εποχή ήταν πολύ πιο μεγάλες από ό,τι σήμερα. Ολα αυτά τα πράγματα λοιπόν ξεκίνησαν από την Ελλάδα και δυστυχώς σήμερα, ύστερα από τόσα χρόνια, δεν συνεχίζονται ή δεν υπάρχουν σε τέτοιον βαθμό. Νομίζω ότι πρέπει και μπορεί να ξαναβρεθεί ένας καινούργιος τρόπος για να γυρίσουμε ξανά στα βασικά της ζωής».
Στις εποχές που ζούμε ακόμη και οι τέχνες στηρίζονται στον οικονομικό παράγοντα. Πολύς κόσμος θεωρεί λοιπόν αδιανόητο να στηρίζουμε κάτι που αφορά περισσότερο το συναίσθημα και τη φαντασία.
«Εγώ νομίζω ότι τόσο η φαντασία όσο και το ταλέντο έχουν σοβαρό λόγο ύπαρξης γιατί με αυτά τα δύο μπορούν να εφευρεθούν καινούργιοι τρόποι αντιμετώπισης πρακτικών προβλημάτων, να βρεθούν δηλαδή λύσεις. Σήμερα ο κινηματογράφος είναι δύσκολος, χρειάζεται οικονομία. Αλλά νομίζω ότι, αν όλοι μαζί οι άνθρωποι αποφασίσουν να κάνουν μια ταινία, δεν θα στοιχίσει τόσα λεφτά. Φτάσαμε σε έναν κόσμο όπου όλοι μιλούν μόνο για οικονομία. Δεν κοιτάζουμε αλλού, δεν αναζητούμε άλλες λύσεις. Μας έχουν πείσει όλοι, αρχίζοντας από τις τράπεζες, ότι ο μόνος τρόπος για να ζούμε είναι μέσα από αυτούς. Οχι, δεν είναι. Δεν νομίζω πως, όταν ο Ευριπίδης και ο Σοφοκλής έγραφαν τα έργα τους, είχαν τις τράπεζες στο μυαλό τους. Ομως η τέχνη σήμερα δεν πρέπει να είναι απλώς μια αναπαραγωγή του ωραίου, αλλά μια διακοπή του. Η τέχνη πρέπει να είναι παρέμβαση, να έχει φρέσκο λόγο».
Η γαλλική πολιτεία στηρίζει τον πολιτισμό;
«Μα φυσικά! Ξέρετε, στη Γαλλία, αν και δεν το πολυλένε, πολύς κόσμος ζει με τεράστια προβλήματα. Γύρω στα 3-4 εκατομμύρια πολίτες ζουν κάτω από το επίπεδο της φτώχειας. Περί τα 2,5 εκατομμύρια δεν έχουν σπίτι να ζήσουν και ταλαιπωρούνται πολύ άσχημα. Και όμως όλα τα θέατρα είναι γεμάτα και στον κινηματογράφο έγινε πρόσφατα ρεκόρ εισιτηρίων. Υπάρχει λοιπόν μια αντίδραση. Να σας δώσω ένα προσωπικό παράδειγμα. Πριν από δύο ημέρες εγκαινιάσαμε στην Ταινιοθήκη της Γαλλίας την έκθεση για τον Τιμ Μπάρτον. Μόνο την πρώτη ημέρα ήρθαν να τη δουν 2.000 άνθρωποι. Και νομίζω ότι θα συνεχιστεί έτσι. Για αυτή λοιπόν την ανάγκη των ανθρώπων μιλώ. Ισως αυτή η αναζήτηση της τέχνης να μην είναι παρηγοριά ή λύση αλλά ένας καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί η καθημερινότητα».
Είναι όντως εκπληκτικό το νούμερο. Μήπως όμως αποτελεί εξαίρεση, αφού ο Μπάρτον είναι ένας σκηνοθέτης-σταρ και τα σχέδιά του πασίγνωστα;
«Δεν θα το έλεγα. Η άνθηση της Ταινιοθήκης μας είναι ένα γενικότερο φαινόμενο. Εφέτος η Ταινιοθήκη έχει δεχθεί γύρω στις 520.000 επισκέψεις και ο χώρος είναι πολύ μικρός για ένα τέτοιο νούμερο. Οι επισκέψεις δεν ήταν μόνο για τις ταινίες. Ηταν για τις εκθέσεις, το μουσείο, τα εκπαιδευτικά προγράμματα κινηματογράφου που γίνονται για τα παιδιά. Ολα γεμίζουν».
Είναι Παιδεία η τέχνη;
«Ναι, είναι. Σε μαθαίνει πώς να γνωρίσεις τον εαυτό σου, πώς να πλησιάσεις τους άλλους, σε μαθαίνει να βλέπεις τον κόσμο γύρω σου. Ξέρω ότι στην Ελλάδα αυτή την εποχή ο καθένας ζει την προσωπική αγωνία του. Αλήθεια είναι. Αν όμως μάθουν ότι και άλλοι άνθρωποι έχουν παρόμοιες αγωνίες, θα νιώσουν μια καταπληκτική επικοινωνία. Μόνο με την τέχνη μπορείς να νιώσεις τους άλλους».
Ποιες είναι οι δικές σας ιδέες σχετικά με την εξέλιξη των φεστιβάλ;
«Πιστεύω στην αποκέντρωση. Ολα τα φεστιβάλ θα πρέπει πλέον να βγουν από τον ορισμένο χώρο τους. Αυτό είναι κάτι που πλέον κάνουμε και στην Ταινιοθήκη της Γαλλίας. Π.χ., ένα αθηναϊκό φεστιβάλ θα πρέπει να πάει και στο Περιστέρι, στο Παγκράτι και σε άλλες περιοχές. Ειδάλλως δίνει την εντύπωση ότι ανήκει σε μία τάξη. Αξίζει μάλιστα να πω ότι αυτή η ιδέα είχε προκύψει πριν από δέκα χρόνια, όταν ο τότε δήμαρχος του Παρισιού μού είχε ζητήσει ένα τέτοιο σχέδιο. Ετσι όπως έχει εξελιχθεί η κατάσταση, η αποκέντρωση μπορεί να κάνει και άλλους ανθρώπους να νιώσουν ότι η τέχνη ανήκει κατά κάποιον τρόπο και σε αυτούς. Το ίδιο βεβαίως ισχύει και με τους συντελεστές. Οι σκηνοθέτες και οι ηθοποιοί πρέπει να πηγαίνουν σε όλα τα μέρη και να συζητούν με τον κόσμο, να δίνουν διαλέξεις. Ετσι θα νιώσει ο κόσμος ότι δεν είναι μόνος του».
«Oι καλλιτέχνες να είναι προσεκτικοί με την πολιτική»
Μία μέρα πριν από αυτή τη συνέντευξη ο Γιώργος Νταλάρας είχε δεχθεί τη μεγαλύτερη αποδοκιμασία της καριέρας του όταν κάποιοι, στη δωρεάν συναυλία αλληλεγγύης που έδωσε στο Ιλιον (Δευτέρα 5 Μαρτίου), του πέταξαν γιαούρτια και καρέκλες την ώρα που τραγουδούσε. Εξηγώντας στον κ. Γαβρά ότι η οργή ενδεχομένως να προκλήθηκε εξαιτίας των δηλώσεων του κ. Νταλάρα υπέρ του μνημονίου σε τηλεοπτική εκπομπή, του ζήτησα να σχολιάσει το επεισόδιο το οποίο, όταν μιλήσαμε, δεν είχε υπόψη του.
Μία μέρα πριν από αυτή τη συνέντευξη ο Γιώργος Νταλάρας είχε δεχθεί τη μεγαλύτερη αποδοκιμασία της καριέρας του όταν κάποιοι, στη δωρεάν συναυλία αλληλεγγύης που έδωσε στο Ιλιον (Δευτέρα 5 Μαρτίου), του πέταξαν γιαούρτια και καρέκλες την ώρα που τραγουδούσε. Εξηγώντας στον κ. Γαβρά ότι η οργή ενδεχομένως να προκλήθηκε εξαιτίας των δηλώσεων του κ. Νταλάρα υπέρ του μνημονίου σε τηλεοπτική εκπομπή, του ζήτησα να σχολιάσει το επεισόδιο το οποίο, όταν μιλήσαμε, δεν είχε υπόψη του.
«Δεν ήξερα για το περιστατικό, το οποίο φυσικά καταδικάζω» είπε ο σκηνοθέτης. «Πάντα λίγοι είναι αυτοί που προβαίνουν σε τέτοιου τύπου αντιδράσεις, όπως είχε συμβεί και με το κάψιμο των κτιρίων στην Αθήνα. Οι καλλιτέχνες πρέπει να είναι κάπως προσεκτικοί όταν ανακατεύονται με την πολιτική. Αλλά αυτό που μου λέτε είναι πραγματικά κρίμα, γιατί ο Γιώργος είναι πολύ μεγάλος καλλιτέχνης, τα τραγούδια και οι δίσκοι του έχουν μοναδικότητα. Φυσικά, η απελπισία του ελληνικού λαού είναι τέτοια που ψάχνει συνέχεια για εχθρούς. Νομίζω ότι η αναζήτηση εχθρών δεν είναι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης των προβλημάτων».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
