Οταν ξεχειλίζει ο θυμός και περισσεύει ο φόβος…

Στοιχεία που προκαλούν αίσθηση, καθώς αποτυπώνουν το οριακό σημείο στο οποίο βρίσκεται η ελληνική κοινωνία, αποκαλύπτει έρευνα του Παντείου Πανεπιστημίου, που έρχεται στη δημοσιότητα μόλις μία ημέρα πριν από τη σύγκληση της σύσκεψης υπουργών για τον προπηλακισμό πολιτικών προσώπων υπό τον Πρωθυπουργό κ. Λουκά Παπαδήμο. Αντιδράσεις όπως η χειροδικία εναντίον πολιτικών και οι επιθέσεις με αβγά και γιαούρτια συγκεντρώνουν εντυπωσιακά ποσοστά ως «αποτελεσματικές πρακτικές» εν μέσω κρίσης, ενώ σημαντικό κομμάτι των ερωτηθέντων δηλώνουν ακόμη και πρόθεση συμμετοχής στις αντιδράσεις αυτές.

Η έρευνα κάνει σαφές ότι από τον καναπέ δηλώνουν διατεθειμένοι να σηκωθούν και απλοί πολίτες, φιλήσυχοι μέχρι πρότινος. Η αγανάκτηση, ο θυμός, η οργή καταδεικνύονται πια ως κατακλυσμιαία συναισθήματα του κόσμου, ενώ το μέλλον ενδύει ο φόβος – «δεν θα μπορώ πια να έχω αυτά που είχα», «θα χάσω τη δουλειά μου», «θα ζω με δανεικά». Οι ερευνητές τονίζουν δε ότι η κρίση καθιστά εξαιρετικά ευάλωτους όσους βρίσκονται στα άκρα του οικονομικού φάσματος: τους πολύ φτωχούς και τους πολύ πλούσιους – οι τελευταίοι, καθώς φοβούνται το «απ’ τα ψηλά στα χαμηλά και απ’ τα πολλά στα λίγα».

Επιθετικές αντιδράσεις

Τα στοιχεία που προκαλούν αίσθηση προέκυψαν κατά τη διερεύνηση των πρακτικών που ο κόσμος κρίνει ως αποτελεσματικές, ως μέσα αντίδρασης, στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης.

Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων προσυπογράφει τακτικές όπως την αγορά μόνο ελληνικών προϊόντων για την τόνωση της οικονομίας, τη συμμετοχή σε διαδηλώσεις ενάντια στα μέτρα λιτότητας και την άρνηση πληρωμής νέων φόρων. Τα ποσοστά ωστόσο που συγκεντρώνουν οι επιθετικές αντιδράσεις, αν και αυτές σαφώς μειψηφούν στο σύνολο των ερωτηθέντων, είναι εντυπωσιακά.

Η πρακτική επίθεσης σε πολιτικούς με αβγά και γιαούρτια θεωρείται αποτελεσματική από το 30,4%. Το 21,2% εκτιμά ως δραστική και καρποφόρα τη χειροδικία εναντίον πολιτικών προσώπων, το 17,1% λέει «ναι» στον εμπρησμό αυτοκινήτων πολιτικών προσώπων, το 14,6% στις επιθέσεις εναντίον των δυνάμεων καταστολής, το 7,9% στους εμπρηστικούς μηχανισμούς και το 6,2% στην καταστροφή της δημόσιας περιουσίας.

Αποκορύφωμα όλων, οι απαντήσεις που δηλώνουν την πρόθεση συμμετοχής στις αντιδράσεις αυτές. Σε επιθέσεις με αβγά και γιαούρτια δηλώνει ότι θα συμμετείχε το 26,8%. Ποσοστό 16,1% ομολογεί ότι θα έδερνε πολιτικά πρόσωπα, 12,5% ότι θα έβαζε φωτιά σε αυτοκίνητα βουλευτών και υπουργών, ενώ το 12,6% δεν έχει κανέναν ενδοιασμό να επιτεθεί σε δυνάμεις καταστολής. Εμπρηστικό μηχανισμό θα τοποθετούσε το 5% ενώ το 5,1% δηλώνει ότι δυνητικά θα εμπλεκόταν σε καταστροφές δημόσιας περιουσίας.

Η τοποθέτηση των ερωτηθέντων στην κλίμακα πολιτικών πεποιθήσεων έχει ένα στοιχείο-έκπληξη, τονίζουν οι ερευνητές.

«Το 38,4% αρνείται να τοποθετηθεί πολιτικά. Στην ουσία, δηλώνουν ότι δεν καλύπτονται από τις σημερινές υποδιαιρέσεις του πολιτικού φάσματος ενώ σημειώνεται σημαντική άνοδος της Αριστεράς».

Αναλυτικά πάντως το 13% αυτοπροσδιορίζεται ως «απόλυτα αριστερά» το 18,2% ως «αριστερά», το 18,4% ως «κέντρο», το 9% ως «δεξιά» και το 3,1% ως «απόλυτα δεξιά».

Ο θυμός και η ταπείνωση

Αρνητικά συναισθήματα (ενεργούς αντίδρασης), θυμός, οργή, αγανάκτηση, ομολογεί ότι έχει το συντριπτικό ποσοστό του 88,9% των ερωτηθέντων.

Περισσότερο παθητική στάση, με αρνητικά συναισθήματα (ταπείνωση, φόβο, ενοχή, άγχος, απογοήτευση, θλίψη, ματαίωση, αίσθημα ανημποριάς) δηλώνει ότι υιοθετεί το 67,7%, ενώ την αποτάσσεται το 25,7%.

Η αλληλεγγύη, η εμπιστοσύνη, η αισιοδοξία, η αγωνιστικότητα – θετικά συναισθήματα ενεργούς συμμετοχής, κατά τους ερευνητές – συγκεντρώνουν θετικές απαντήσεις σε ποσοστό 35,6% και αρνητικές σε ποσοστό 47,2%.

«Επιχειρήσαμε να διερευνήσουμε, σε προσωπικό επίπεδο, το πόσο ευάλωτος αισθάνεται κανείς, στη δίνη της κρίσης» τονίζει ο κ. Γεράσιμος Προδρομίτης. «Θέτοντας την ερώτηση «πόσο πιθανό είναι να σας συμβούν σε ένα με δυο χρόνια, από τώρα τα εξής πράγματα», παραθέσαμε έναν κατάλογο και διαπιστώσαμε ότι κυρίαρχοι φόβοι είναι η καταβαράθρωση της ποιότητας ζωής και ασφαλώς η απόλυση / η δυσκολία εξεύρεσης νέας θέσης εργασίας. Σε επταβάθμια κλίμακα απαντήσεων – στην οποία το «πολύ πιθανό» βρίσκεται στο 7 και το «εντελώς απίθανο» στο 1-, το «να είναι ακριβά γα εσάς τα πράγματα που θέλετε να έχετε» συγκεντρώνει το 5,71, γεγονός που υποδηλώνει ότι η επιθυμία για το κυρίαρχο ως σήμερα μοντέλο καταναλωτικής ζωής παραμένει ισχυρή. Η προοπτική «να χάσετε τη δουλειά που έχετε ή να μη βρίσκετε νέα» φαντάζει επίσης τρομακτική με 5,41, ενώ ακολουθούν τόσο το ενδεχόμενο «να χρειαστείτε οικονομική βοήθεια από συγγενείς και φίλους», με 5,32, όσο και το «να μην μπορείτε να πληρώσετε τους λογαριασμούς σας», με 5,11- πολύ ψηλά δηλαδή».

Ο κ. Προδρομίτης προσθέτει ως σημαντικό ένα ακόμη εύρημα. Οι επιθέσεις που έχει δεχθεί τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα έχουν συσπειρώσει τον κόσμο, αναδεικνύοντας μια τάση άμυνας, πολύ διαφορετική από τη γνωστή εθνοκεντρική, συντηρητική τάση του «Ελλάς, Ελλήνων, χριστιανών». Ποσοστό 76,9% απαντά θετικά στην ερώτηση «νιώθετε ότι είστε Ελληνας;», ποσοστό 73,7% εκτιμά ως σημαντικό το να είσαι Ελληνας, ενώ 65,5% απαντά καταφατικά στην ερώτηση «όταν κάποιος που δεν είναι Ελληνας ασκεί κριτική στους Ελληνες, νιώθετε ότι κριτικάρει εσάς τον ίδιο;».

Η ταυτότητα της έρευνας
Χρόνος διεξαγωγής: 21/11-15/12.2011.

Τόπος διεξαγωγής: Λεκανοπέδιο Αττικής.

Δείγμα: 1.040 άνδρες και γυναίκες, ηλικίας 18 ετών και άνω.

Δειγματοληψία: στρωματοποιημένη, με ποσόστωση ως προς φύλο και ηλικία.

Μέθοδος: συνεντεύξεις με δομημένα ερωτηματολόγια κλειστών απαντήσεων.

Την έρευνα διεξήγαγε το Εργαστήρι Κοινωνικής και Πειραματικής Ψυχολογίας του Τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, και σε επίπεδο προσώπων ο κ. Στάμος Παπαστάμου, καθηγητής Πειραματικής Κοινωνικής Ψυχολογίας, η κυρία Ξένια Χρυσοχόου, καθηγήτρια Κοινωνικής και Πολιτικής Ψυχολογίας, καθώς και ο κ. Γεράσιμος Προδρομίτης, αναπληρωτής καθηγητής Πειραματικής Κοινωνικής Ψυχολογίας.

Η έρευνα διεξήχθη – με πρωτοβουλία της ελληνικής πλευράς – σε συνεργασία με πανεπιστήμια της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Ιρλανδίας.