Πολλοί λαοί, μετά το συμβάν του Τσερνόμπιλ, το 1986, εμφανίστηκαν φοβισμένοι ή τουλάχιστον διστακτικοί ως προς το αν θα συνέχιζαν να αυξάνουν τον αριθμό των πυρηνικών σταθμών που τους εφοδίαζαν με «καθαρή» ηλεκτρική ενέργεια. Γιατί αποδείχθηκε ότι αυτή η ενέργεια θα μπορούσε ξαφνικά να γίνει πολύ βρώμικη. Οι Ιάπωνες όμως όχι. Μέσα σε δύο χρόνια είχαν ξεκινήσει την κατασκευή πέντε επιπλέον πυρηνικών σταθμών. Και για να πάρουν τον κόσμο με το μέρος τους οι εταιρείες που θα εκμεταλλεύονταν τη διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας κατασκεύαζαν δίπλα στους σταθμούς πισίνες, γήπεδα γκολφ και κινηματογράφους. Ακριβώς πριν από έναν χρόνο τα στοιχεία της Φύσης, σε συνεργασία με την επιπολαιότητα των κατασκευαστών, κατέστρεψαν μια σειρά πυρηνικούς σταθμούς στην ειδυλλιακή ως τότε περιοχή της Φουκουσίμα, προξενώντας στην Ιαπωνία και στον λαό της μια πληγή που, όπως προκύπτει από όσα αναφέρουμε στις επόμενες σελίδες, δεν θα κλείσει ούτε ύστερα από 20 χρόνια. Μάθετε ακόμη το πόσο επηρέασε το δυστύχημα τον αέρα στην Ελλάδα και μερικά από τα τρόφιμα, καθώς και αν εξακολουθεί να υφίσταται κίνδυνος ρύπανσης.
Ο Γκοντζίλα «γεννήθηκε» στην Ιαπωνία το 1954. Ηταν υποτίθεται ένα τέρας με χαρακτηριστικά φάλαινας και γορίλα, με αναπνοή που ανέδιδε θανατηφόρο ραδιενέργεια και είχε πρωτοφανή επιτυχία στους κινηματογράφους, όχι μόνο της Ιαπωνίας αλλά και της Δύσης. Μόνο που ο δυτικός άνθρωπος έβγαινε από τις αίθουσες απλά εντυπωσιασμένος από τα όσα είχαν διαδραματιστεί στην οθόνη ενώ το ιαπωνικό κοινό έβγαινε με τα μάτια γεμάτα δάκρια. Διότι ο Γκοντζίλα ήταν το τέρας που τους υπέβαλε την ιδέα της εκδίκησης της φύσης και θύμιζε ακόμη τις βόμβες στη Χιροσίμα, στο Ναγκασάκι αλλά και τη δοκιμή, την 1η Μαρτίου του 1954, της βόμβας υδρογόνου στο νησί Μπικίνι του Ειρηνικού Ωκεανού, που έχοντας τη διπλάσια ισχύ από όση είχαν υπολογίσει, έλουσε με ραδιενεργό στάχτη ένα ιαπωνικό αλιευτικό με πλήρωμα 23 ανθρώπων. Το τέρας μετουσίωνε τον πόνο που ακόμη ένιωθαν όταν άκουγαν να γίνεται λόγος για πυρηνική ενέργεια και για την τεχνολογία με προέλευση τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό έγινε αντιληπτό από τον τότε πρόεδρο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και για να μη φθάσει η Ιαπωνία να πάψει να είναι σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών την εποχή του Ψυχρού Πολέμου με τους Σοβιετικούς αποφασίστηκε να δωρίσουν οι Αμερικανοί έναν πυρηνικό αντιδραστήρα κατάλληλο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Σε μια χώρα που δεν διέθετε πετρέλαιο ή γαιάνθρακες αυτό παρουσιάστηκε και από τον Τύπο της εποχής σαν θείο δώρο. Ετσι η Ιαπωνία έφθασε χωρίς δισταγμούς πλέον να φτιάχνει ακόμη και «πάρκα» με περισσότερους από έναν πυρηνικούς σταθμούς όπως αυτό στη Φουκουσίμα.
Φουκουσίμα σημαίνει «τυχερό νησί» και αυτό τώρα, έναν χρόνο μετά, μόνο με ειρωνεία μοιάζει για τους κατοίκους της περιοχής.
Τι γίνεται στον κόσμο;
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γαλλία είναι οι βασικοί σχεδιαστές πυρηνικών αντιδραστήρων αυτή τη στιγμή. Λένε ότι στην Αμερική υπάρχουν εκατό τύποι αντιδραστήρων με διαφορετική σχεδίαση και ένα μόνο τυρί ενώ στη Γαλλία ένας τύπος αντιδραστήρα και εκατό τύποι τυριών! Τι είναι προτιμότερο; Οταν έχεις δυο-τρεις το πολύ τύπους τότε μπορείς να τυποποιείς περισσότερο τη σχεδίαση, να βελτιώνεις λειτουργίες σε πολλούς σταθμούς ταυτόχρονα και να έχεις μικρότερα έξοδα εκπαίδευσης προσωπικού αλλά αν υπάρχει κάποιο λάθος στη σχεδίαση αυτό μεταφέρεται σε μια πληθώρα πυρηνικών σταθμών. Οπως συνέβη στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 με ένα ελάττωμα σε θάλαμο πίεσης των γαλλικών αντιδραστήρων και να μην ξεχνάμε ότι το 80% της ηλεκτρικής ενέργειας στη Γαλλία προέρχεται από τους πυρηνικούς σταθμούς. Αρα όταν πρέπει να διορθωθεί το ίδιο λάθος σε πολλούς σταθμούς εμφανίζεται σοβαρό πρόβλημα.
Στις Ηνωμένες πολιτείες, στη Ρωσία, στον Καναδά, στη Γερμανία έχουμε πολλούς τύπους σχεδίασης ενώ οι δυο πιο παλιοί και βασικοί τύποι είναι αυτός με το απλό κύκλωμα νερού και το κύκλωμα που χρησιμοποιεί νερό υπό πίεση. Στον δεύτερο αυτόν τύπο (PWR, Pressurized Water Reactor) περνάει νερό μέσα από την «καρδιά» του αντιδραστήρα και θερμαίνεται παίρνοντας ενέργεια από τις πυρηνικές σχάσεις. Περνάει όμως και από ένα κύκλωμα που του ανεβάζει την πίεση και έτσι δεν μετατρέπεται σε ατμό. Οδηγείται όμως σε μια άλλη διάταξη που ονομάζεται γεννήτρια ατμού και εκεί θερμαίνει άλλη ποσότητα νερού, την κάνει ατμό και αυτός ο ατμός κινεί τα πτερύγια μιας γεννήτριας ηλεκτρικού ρεύματος. Στην άλλη περίπτωση με το απλό κύκλωμα νερού (BWR, Boiled Water Reactor) το ίδιο νερό που περνάει από την καρδιά γίνεται ατμός και περιστρέφει τη γεννήτρια.
Μετά τις 11 Μαρτίου του 2011 η Ελβετία αποφάσισε να κλείσει τους σταθμούς της πριν από το 2034, στο Βέλγιο είπαν για το 2015 ενώ η Ιταλία ανακοίνωσε ότι ξαναμπαίνει στο παιχνίδι αυτό με την πυρηνική ενέργεια. Οι 143 ευρωπαϊκοί σταθμοί πέρασαν το «στρες τεστ» προφανώς, ενώ ο γίγαντας στη δημιουργία πυρηνικών σταθμών είναι πλέον η Κίνα με 28 υπό κατασκευή, 51 στα σχέδια και με προθέσεις εξαγωγής σε άλλες χώρες τροποποιημένων γαλλικών αντιδραστήρων. Μόνο η Ιαπωνία έμεινε με 4 από τους 54 που είχε πριν από την καταστροφή.
Τα λάθη και οι παραλείψεις
Οπως είχε αποκαλυφθεί και από αυτές τις σελίδες τις πρώτες ημέρες μετά το συμβάν, μια πρώτη βασική αιτία ήταν το ότι οι γεννήτριες ντίζελ, που θα τροφοδοτούσαν με ρεύμα τον σταθμό αν το δίκτυο διανομής πάθαινε κάτι, ήταν τοποθετημένες στα χαμηλά σημεία του κτιρίου, υπόγειο και ισόγειο, οπότε με το κύμα που εύκολα ξεπέρασε το τείχος των έξι μέτρων μπροστά στη θάλασσα είχαμε πλημμύρα και τέθηκαν εκτός λειτουργίας. Το ότι οι σταθμοί αποτελούσαν ένα «πάρκο» έξι μονάδων όντας πολύ κοντά ο ένας στον άλλο αποδείχθηκε επίσης μια εντελώς λάθος στρατηγική που συνέφερε την εταιρεία αλλά όχι την τοπική κοινωνία.
Επίσης αποδείχθηκε καταστροφικά επικίνδυνη η αποθήκευση των χρησιμοποιημένων ράβδων στο ίδιο κτίριο με τον αντιδραστήρα. Βέβαια αυτό γίνεται διότι συμφέρει τις εταιρείες που εκμεταλλεύονται τον σταθμό. Η αποθήκευση των ράβδων αυτών κοστίζει πολύ για να γίνεται έξω από τον σταθμό. Εχουν βρει λοιπόν αυτό το κόλπο, να φτιάχνουν δεξαμενές με νερό, που φθάνει σε ύψος πάνω από τα επτά μέτρα από την κορυφή των ράβδων και τις αφήνουν εκεί σε ένα υγρό κοιμητήριο ώσπου να δουν τι θα τις κάνουν. Ως εκεί μάλιστα φθάνουν μέσα από κανάλια με νερό έτσι ώστε να μην υπάρχει διάχυση της ραδιενέργειας. Αλλά και εκεί χρειάζονται ψύξη διότι συνεχίζουν οι μεταβολές στους πυρήνες των ραδιενεργών στοιχείων και αυτό παράγει θερμότητα.
Επιπλέον, ακόμη και μετά το κλείσιμο του αντιδραστήρα για ημέρες ή και εβδομάδες, λόγω του ότι συνεχίζονται οι πυρηνικές μεταβολές, οι ράβδοι στην καρδιά του συνεχίζουν να παράγουν θερμότητα που φθάνει στο 6% της αρχικής περίπου αλλά αυτό μεταφράζεται σε περίπου 72 Μεγαβάτ, δηλαδή μια θηριώδη ισχύ και μπορεί οι ράβδοι, που είναι από κράμα ζιρκονίου με μήκος περίπου τεσσάρων μέτρων, να έχουν διαμόρφωση σωλήνα, να φθάσουν σε υπερθέρμανση, να διαρραγούν και να σκορπιστούν στον πυθμένα τα ραδιενεργά υλικά που έχουν το σχήμα μικρού βότσαλου. Το ζιρκόνιο όταν εκτεθεί στον αέρα οξειδώνεται ταχύτατα, παράγεται επίσης υδρογόνο και από εκεί είχαμε τη δημιουργία εκρηκτικού μείγματος με το οξυγόνο και την έκρηξη που πέταξε κυριολεκτικά τη στέγη τού ενός σταθμού.
Τα περίφημα «στρες τεστ»
Η Ευρωπαϊκή Ενωση σε συνεργασία με την υπεύθυνη ομάδα για τις ρυθμίσεις σχετικά με την πυρηνική ασφάλεια (ENSREG), εξέδωσε οδηγία τον Ιούνιο του 2011 και μέσα σε 17 σελίδες περίπου προσπάθησε να περιγράψει το τι θα έπρεπε να ελέγξουν οι υπεύθυνοι ενός πυρηνικού σταθμού σε σχέση με πιθανά σενάρια όπου θα είχαμε υπερβολικά καιρικά φαινόμενα, σεισμούς, πλημμύρες, θαλάσσια κύματα λόγω σεισμών στον θαλάσσιο χώρο, αφήνοντας έξω τα σχετικά με τρομοκρατικές επιθέσεις
(ec.europa.eu/energy/nuclear/safety/doc/20110525_eu_stress_tests_specifications.pdf)
Τα «στρες τεστ» δεν είναι σε πραγματικές συνθήκες να δοκιμάσεις την αντοχή ενός τοιχώματος αντιδραστήρα ή την αντοχή σε υπερυψωμένες θερμοκρασίες ή να πλημμυρίσεις τον αντιδραστήρα και να δεις τι θα συμβεί. Οπως αναγράφεται στη οδηγία: «Ορίζουμε ως στρες τεστ την επιβεβαίωση των περιθωρίων ασφαλείας για τους πυρηνικούς σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας κάτω από το πρίσμα των όσων συνέβησαν στη Φουκουσίμα: ακραία φυσικά συμβάντα, που έθεσαν σε δοκιμασία τον σταθμό και οδήγησαν σε σοβαρό ατύχημα». Στη συνέχεια περιγράφονται διάφορα θεωρητικά σενάρια που με βάση αυτά θα πρέπει οι υπεύθυνοι να απαντήσουν αν ο σταθμός θα μπορέσει να ανταποκριθεί. Και βέβαια αν το ίδιο αυτό ερωτηματολόγιο είχε τεθεί στους υπευθύνους του σταθμού της TEPCO λίγο πριν από το συμβάν της 11ης Μαρτίου θα είχαν απαντήσει ότι όλα είναι εντάξει και έχουν προβλεφθεί. Ασχετα αν μετά η μία καταστροφή έφερνε την επόμενη, ξεκινώντας από το ύψος του κύματος λόγω του σεισμού _ υπήρχε άλλωστε η προειδοποίηση από παλιότερα ότι μπορεί να φθάσει και τα δώδεκα μέτρα. Είναι προφανές ότι όλοι απήντησαν πως περνούν τα τεστ. Τώρα ως τον Απρίλιο οι ελεγκτές των απαντήσεων θα βγάλουν τα δικά τους πορίσματα και τον Ιούνιο του 2012 θα έχουμε το τελικό αποτέλεσμα. Ηδη όμως έχουμε για παράδειγμα την ερώτηση μιας ευρωβουλευτού από τη Σλοβακία, της Μόνικα Φλασίκοβα Μπενοβά, στις 19 Ιανουαρίου του 2012, η οποία αμφισβητεί τις απαντήσεις που δόθηκαν στο σχετικό θέμα από τη Ρυθμιστική Αρχή της πατρίδας της. Και ρωτάει να μάθει αν η επιτροπή θεωρεί ότι η διαδικασία αυτή είναι πραγματικά αντικειμενική. (www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do;jsessionid=2E59BC9D5C4F008A1267967E78C4A07E.node1?secondRef=0&language=EL&type=WQ&reference=E-2012-000284).
Το δέντρο της ελπίδας
Είναι το δέντρο που σε πείσμα του τσουνάμι και της καταστροφής έμεινε όρθιο στη Φουκουσίμα. Σύμβολο μιας ελπίδας που δείχνει όμως να ξεφτίζει καθώς νέες έρευνες έρχονται να αποκαλύψουν το εύρος της ραδιενεργού μόλυνσης. Για παράδειγμα, την περασμένη Πέμπτη είδε το φως της δημοσιότητας έρευνα που εμφανίζει τη διασπορά πλουτωνίου στη γύρω περιοχή πέντε φορές υψηλότερη από ό,τι υπολόγιζε η ιαπωνική κυβέρνηση. Παρ’ όλο που τα στοιχεία αυτά δεν σημαίνουν συναγερμό για την υγεία των εργατών που κατοικούν στην περιοχή, σίγουρα δεν βοηθούν στον εφησυχασμό τους.
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Πόσο επηρέασε η Φουκουσίμα τη χώρα μας;
Στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας σχετικά με τη ραδιενέργεια που εμφανίστηκε στη χώρα μας μετά τη βλάβη στη Φουκουσίμα παραπέμπει και σε εργασία που εκπονήθηκε από επιστήμονες του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στην ταράτσα του κτιρίου. Εκεί λοιπόν (https://www.eeae.gr/gr/docs/misc/_ana_clouvas.pdf) βλέπουμε ότι εξαιτίας του ανέμου που έπνεε με ανατολική κατεύθυνση και πέρασε από τις Ηνωμένες Πολιτείες για να φθάσει στην Ευρώπη (Φουκουσίμα – Θεσσαλονίκη 9.234 χιλιόμετρα) είχαμε στο διάστημα από 23 Μαρτίου ως 12 Απριλίου περίπου έξαρση στην παρουσία του Ιωδίου 131 και του Καισίου 134 και 137 αλλά οι τιμές που μετρήθηκαν στο τέλος της εργασίας χαρακτηρίζονται μόνον ως ίχνη. «Το Ι-131 ανιχνεύθηκε σε ελάχιστες ποσότητες σε πρόβειο γάλα και χόρτα αλλά από τις 8 Μαΐου είναι μη ανιχνεύσιμο. Ολες οι ποσότητες που μετρήθηκαν έχουν σημασία μόνον από επιστημονική άποψη και δεν έχουν ραδιολογική σημασία». Επειτα από επικοινωνία που είχε το «Βήμα» με τον πρόεδρο της Επιτροπής Ατομικής Ενεργείας δόκτορα Χρήστο Χουσιάδα σχετικά με τον έλεγχο τροφίμων (πιο επικίνδυνα θεωρούνται τα νωπά προϊόντα από την Ιαπωνία) μας διευκρινίστηκε ότι: «Ο ραδιολογικός έλεγχος των τροφίμων και ζωοτροφών που εισάγονται από την Ιαπωνία γίνεται σε συνεχή βάση από τον Μάρτιο του 2011 ως και σήμερα σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και φυσικά και στην Ελλάδα. Συνολικά, σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν γίνει 2.000 μετρήσεις δειγμάτων – μόνο σε δύο δείγματα έχει βρεθεί υπέρβαση ορίων ραδιενέργειας. Στην Ελλάδα διενεργούνται έλεγχοι στο 100% των φορτίων καταγωγής ή προέλευσης Ιαπωνίας. Οι έλεγχοι αφορούν Πλουτώνιο, Αμερίκιο, Στρόντιο, Καίσιο 134, Καίσιο 137 και Ιώδιο 131. Τα εισαγόμενα φορτία παραμένουν δεσμευμένα ως την έκδοση των εργαστηριακών αποτελεσμάτων από το ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος και την ΕΕΑΕ. Στην Ελλάδα δεν έχει ανιχνευτεί ραδιενέργεια σε κανένα από τα εισαγόμενα φορτία».
Τα 7 βήματα που μένει να γίνουν
1. Οικοδόμηση Περιβλήματος για να εμποδιστεί η διάχυση ραδιενεργού υλικού
Επάνω από το σταθμό Νο 1 έχει μέσα σε πέντε μήνες τοποθετηθεί στέγη από χάλυβα και φύλλα από πολυεστέρα που να κλείνουν ερμητικά. Αυτό το καλοκαίρι το ίδιο θα γίνει στους Νο 3 και Νο 4.
2. Συνεχής ψύξη για αποφυγή της υπερθέρμανσης
Με ρυθμό 4000-8000 λίτρων την ώρα ρίχνεται νερό και αυτό θα συνεχιστεί για ένα ακόμη χρόνο τουλάχιστον για να κρατιούνται οι σταθμοί σε θερμοκρασίες από 37 έως 60 βαθμούς Κελσίου. Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της υπερθέρμανσης.
3. Περιορισμός του ραδιενεργού νερού
Επειδή ανακαλύφθηκαν μικρές συγκεντρώσεις νερού σε σημεία όπου έχουν υπάρξει ρήγματα ή και μικρές χαραμάδες στα τοιχώματα έχει ξεκινήσει προσπάθεια δημιουργίας ενός φράγματος που θα στεγανοποιήσει το χώρο ώστε να μην διαρρεύσει αυτό νερό στο υπέδαφος ή στον ωκεανό.
4. Τροφοδοσία με άζωτο για την αποφυγή εκρήξεως
Για τη διατήρηση αδρανούς ατμόσφαιρας ώστε να αποφευχθεί πυρκαγιά στο μέλλον διοχετεύεται συνέχεια άζωτο σους χώρους των αντιδραστήρων. Μικρές ποσότητες υδρογόνου που δημιουργήθηκαν μετά την υπερθέρμανση αν έρχονταν σε επαφή με το οξυγόνο του αέρα θα έδιναν και άλλες εκρήξεις.
5. Ενίσχυση των δεξαμενών με τις χρησιμοποιημένες ράβδους
Προς το παρόν τις ενισχύουν μηχανικά για να αντέξουν νέους σεισμούς. Ονειρεύονται όμως να τις έχουν αδειάσει μέχρι το 2015 από όλες τις ράβδους. Μια κολοσσιαία εργασία που απαιτεί σφράγισμά τους σε τόνους μολύβδου.
6. Παρακολούθηση των πυρηνικών αντιδράσεων για αποφυγή μη ελεγχόμενων καταστάσεων
Για την περίπτωση που οι αλυσιδωτές αντιδράσεις ξαναφουντώσουν υπάρχουν δυο δεξαμενές με βορικό οξύ που λειτουργεί ως επιβραδυντής.
7. Απομάκρυνση της «καρδιάς» κάθε αντιδραστήρα
Πρόκειται για μάζα δεκάδων τόνων που αυτή τη στιγμή κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να πλησιάσει. Από το 2015 έως το 2021 θα χρησιμοποιηθούν ρομπότ. Εκεί που έχει λιώσει ο πυρήνας και έχει γίνει ένα με τον χάλυβα και το μπετόν στον πυθμένα σχεδιάζεται υποβρύχια επιχείρηση που θα κρατήσει κάπου είκοσι χρόνια!
