Δύσπιστοι λαοί, αδύναμοι ηγέτες

Ενα «οξύτατο πρόβλημα ηγεσίας» θα αντιμετωπίσει ο κόσμος και οι πρώτες εκδηλώσεις του γίνονται ήδη αισθητές, διαπιστώνει και κατά κάποιον τρόπο προειδοποιεί ο (ανώνυμος) αρθρογράφος του «Foreign Policy» στο τεύχος Φεβρουαρίου. Οι κομματικές ανατροπές που σημειώνονται το τελευταίο διάστημα στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και η λεγόμενη Αραβική Ανοιξη που σάρωσε καθεστώτα και ηγεσίες, περιλαμβανομένων και των στρατιωτικών, είναι μέρος αυτών των εκδηλώσεων. Ως συμπλήρωμα, αλλά και ως αντίλογο, ο «Le Monde» προεξοφλώντας την ήττα του Νικολά Σαρκοζί στις προεδρικές εκλογές του Μαΐου στη Γαλλία σημείωνε ότι «η αλλαγή» θα είναι συνέπεια όχι τόσο της απογοήτευσης των Γάλλων από τη συντηρητική διακυβέρνηση όσο «μία ακόμη παρουσία, αυτή τη φορά στην Ευρώπη, του αέρα που έχει δημιουργήσει η ανάγκη για ανανέωση και αλλαγή της μορφής, της φιλοσοφίας και της πρακτικής της διακυβέρνησης των λαών στον 21ο αιώνα». Οι Ευρωπαίοι δεν έχουμε εμπιστοσύνη στους ηγέτες της Γηραιάς Ηπείρου μας, αλλά δεν είμαστε οι μόνοι που έχουμε απογοητευθεί από τα πρόσωπα που μας κυβερνούν. Αυτό αποκαλύπτει δημοσκόπηση σε παγκόσμια κλίμακα του περασμένου Σεπτεμβρίου, του Πολιτικού Τμήματος του Πανεπιστημίου της Σαραγόσα, στην Ισπανία.

Αν το 68,4% των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ενωσης δηλώνουν ότι «έχουν διαγράψει» όλες τις προσωπικότητες που εκλέγουμε και μας κυβερνούν, ένα ποσοστό ακόμη μεγαλύτερο – ως 74,1% – δηλώνει «τρομερά απογοητευμένο, ακόμη και εχθρικό» απέναντι στους προέδρους των Ηνωμένων Πολιτειών από εποχής πατέρα Τζορτζ Μπους ως τον Μπαράκ Ομπάμα, δηλαδή τα τελευταία 20 και πλέον έτη.

Με εξαίρεση τους Κινέζους, για τους οποίους δεν έγινε δημοσκόπηση αλλά είναι αποδεκτό ότι «όλοι υποστηρίζουν και φαίνονται ικανοποιημένοι» από τους κυβερνήτες τους (τους οποίους, ας σημειωθεί, δεν εκλέγουν), οι πολίτες της Ινδίας, του Πακιστάν, των Φιλιππινών και της Μαλαισίας είναι «ενοχλημένοι και αρκετά απογοητευμένοι» από τα πρόσωπα που εκλέγουν και τους κυβερνούν. Η ανοχή αυτών των λαών στις πολιτικές ηγεσίες τους κυμαίνεται μεταξύ 44% στην Ινδία και 21% ως 34% στο Πακιστάν και στις Φιλιππίνες, αντιστοίχως.

Δεν πρόκειται όμως για απλό πρόβλημα στατιστικής. Ο αρθρογράφος του «Economist» παρατηρούσε τελευταία ότι ο αριθμός των βιβλίων που εκδίδονται στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ και πραγματεύονται θέματα ευρύτερης πολιτικής με άξονα το «τέρμα του ξεπερασμένου τρόπου διοίκησης και την ανάγκη για μεγάλες θεσμικές αλλαγές διαπλανητικού χαρακτήρα» αυξήθηκε κατακόρυφα τα δύο τελευταία χρόνια: από 12 στις ΗΠΑ και τρία στην ΕΕ το 2008, σε 41 στις ΗΠΑ και 11 στην Ευρώπη των «27» το 2011.

Ο κάτοχος του Νομπέλ Οικονομίας και αρθρογράφος των «New York Times» Πολ Κρούγκμαν σημείωνε την περασμένη εβδομάδα ως «πολύ παρήγορο» στοιχείο που «πρέπει να γεννά αισιοδοξία για το πολιτικό μέλλον» της Αμερικής — και γενικότερα της Δύσης – το γεγονός ότι όλο και συχνότερα δημοσιεύονται άρθρα, σχόλια και πραγματείες σε αγγλόγλωσσα έντυπα που ασχολούνται με το «φαινόμενο» της διάστασης ανάμεσα σε ηγεσίες και σε λαούς. Είναι εγκαρδιωτικό, τονίζει, ότι σχεδόν όλοι οι συγγραφείς αυτών των άρθρων και των μελετών βλέπουν το σημερινό σύστημα σαν κάτι «δεινοσαυρικό» και «αναζητούν το μέλλον».

Δυστυχώς, πέρα από τις διαπιστώσεις, δεν διαφαίνεται η «αλλαγή», «το μέλλον» και η λύση του προβλήματος. Το βρετανικό ευφυολόγημα «δεν πετάς μιαν ομπρέλα επειδή σταμάτησε να βρέχει» μπορεί να καθησυχάζει τη Βουλή των Λόρδων ότι οι οποιεσδήποτε αλλαγές δεν πρόκειται να θίξουν τα βασικά προνόμιά της, δεν απομακρύνει όμως την ανάγκη να γίνουν οι απαραίτητες «μεταρρυθμίσεις βάσης». Και εδώ εμφανίζονται οι εικοτολογίες, οι καλοπροαίρετοι και μη προβληματισμοί, αλλά και κάποιες «ιδέες στο τραπέζι», που όμως τις συνοδεύουν τα ερωτήματα των εμπνευστών τους.

Είναι συγχρονισμένο με τις σημερινές ανάγκες το εκλογικό σύστημα; Εχει ρόλο ουσιαστικό ένα πολυκομματικό Κοινοβούλιο; Είναι δυνατόν να λειτουργήσει ανεξάρτητη Δικαιοσύνη; Μπορεί να υπάρξει διάκριση αρμοδιοτήτων μεταξύ Αστυνομίας και αντιτρομοκρατικής δράσης; Στην εποχή μιας συνεχώς ανανεούμενης και πιο «επεμβατικής στην προσωπική ζωή» εκατομμυρίων πολιτών αυθαίρετης ηλεκτρονικής ενημέρωσης έχει άραγε λογική η λήψη αποφάσεων από μια ομάδα ανθρώπων, εκλεγμένων ή και απλώς «τοποθετημένων από κάποια ανθρώπινη μηχανή είτε από την παραδοσιακή πρακτική»; Ερωτήματα ίσως αφελή, αλλά πλησιάζουν στην ουσία του προβλήματος.

Υπάρχουν διάφορες ερμηνείες για την έννοια και την ουσία της δημοκρατίας και του κοινοβουλευτισμού. Το γεγονός ότι στις εκλογές μπορεί να κατεβαίνουν δέκα ή και περισσότερα κόμματα ερμηνεύεται από ορισμένους ως απόδειξη δημοκρατικής προόδου. Ο γάλλος υπουργός Εξωτερικών Αλέν Ζιπέ «χαιρέτισε» το ότι στη Λιβύη, όπου εξακολουθούν να σφάζονται μεταξύ τους οι «κληρονόμοι του Καντάφι», θα πάρουν μέρος στις εκλογές 22 κόμματα.