Βουκουρέστι, 18ος αιώνας: Ενας άνδρας εμπιστεύεται ένα ελληνικό χειρόγραφο στο προξενείο της Αψβουργιανής Αυτοκρατορίας. Δύο αιώνες αργότερα το ανώνυμο χειρόγραφο, που βρίσκεται στα κρατικά αρχεία στο Σιμπιού της Ρουμανίας και φέρει ιδιόγραφη χρονολόγηση 25 Ιουλίου 1786, συνδέεται με μία από τις πιο συναρπαστικές και μυστηριώδεις προσωπικότητες του ελληνικού Διαφωτισμού, τον θεσσαλό αξιωματούχο, γεωγράφο, λογοτέχνη, μεταφραστή και αγωνιστή Ρήγα, τον επονομαζόμενο Φεραίο ή Βελεστινλή.
Στα γνωστά έργα του, στα θούρια, στο Σύνταγμα, στις χάρτες, στο Σχολείο των ντελικάτων εραστών, στο Φυσικής απάνθισμα και στις μεταφράσεις του Ηθικού τρίποδα προστίθεται τώρα η δίπρακτη κωμωδία Το σαγανάκι της τρέλας, από το χειρόγραφο του Σιμπιού. Πρόκειται αναμφίβολα για αυθεντικό κείμενο του Ρήγα, υποστηρίζει η ρουμάνα ερευνήτρια Λία Μπραντ Τσισάκοφ που εκδίδει το έργο.
Το θεατρικό, που δεν παραστάθηκε ποτέ, σατιρίζει τον αμφιλεγόμενο ηγεμόνα της Βλαχίας Νικόλαο Μαυρογένη (1735-1790), έναν άνθρωπο υπερβολικό και φιλοπόλεμο, «αμαθή, αγράμματο, κακά αναθρεμμένο», κοντά στον οποίο εργάστηκε ο Ρήγας. Σε αυτόν έδωσαν να διοικήσει ένα βασίλειο «με ανθρώπους πεπαιδευμένους και γειτόνους Ευρωπαίους». Το αποτέλεσμα είναι γραμματικοί, πορταμπάσηδες, γαλιοντζήδες, πολκόβνικοι και τζαράνοι, αρχόντισσες και δουλικά να ταλαιπωρούνται από τις παράλογες διαταγές του σε ένα σπαρταριστό κείμενο.
Ο Ρήγας είναι καυστικός για τον ηγεμόνα. Ηταν δυσαρεστημένος μαζί του, σημειώνει η εκδότρια, διότι αντί να τον διορίσει νομάρχη, όπως του είχε υποσχεθεί, τον όρισε κλουτζιάρη (οικονόμο). Ο κλουτζιάρης, όμως, που συμμετέχει στην κωμωδία με το όνομα Φεραρής – alter ergo του συγγραφέα, εκτιμά η εκδότρια – ξέρει πολύ καλά την αξία του. Ορίστε πώς περιγράφει ο Ρήγας τον εαυτό του, με λίγη κωμική εκζήτηση: «Απαράμιλλο στην προκοπή των επιστημών και στη μάθηση των διαλέκτων, Αρχιμήδη στη γεωμετρία, Βόλφιο στην αριθμητική κι όσο για τη φιλοσοφία… ο Νέβτων, ο Λεϊμπνίτζης και ο Καρτέσιος δεν είναι άξιοι το παπούτσι του να γυρίσουν».
Η κωμωδία εκδίδεται μαζί με πέντε σελίδες του έργου «Δοκιμασμένη φιλία» του Μαρμοντέλ, μεταφρασμένου από τον Ρήγα, που βρέθηκαν στο χειρόγραφο. Η επισταμένη εισαγωγή της εκδότριας και το γλωσσάρι αποδεικνύονται απαραίτητος οδηγός σε ένα κείμενο που βρίθει εξωτικών αξιωμάτων και λέξεων ρουμανικών, τουρκικών, γαλλικών και ιταλικών. Από τα εντυπωσιακά στοιχεία της έκδοσης είναι η φωτογραφική αναπαράσταση του χειρογράφου σελίδα σελίδα και οι παλαιογραφικές και γραφολογικές εκθέσεις που πιστοποιούν την πατρότητα του κειμένου τυλίγοντας το αίνιγμα Ρήγας με τη γοητεία αστυνομικού γρίφου.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
