Οι αλλαγές που συντελέστηκαν στη χώρα τα τελευταία δυο χρόνια, είναι τόσο μεγάλες που ανέτρεψαν τον τρόπο ζωής των Ελλήνων και τη δομή της ελληνικής κοινωνίας. Ο τρόπος που η ελληνική κοινωνία βιώνει την οικονομική κατάσταση είναι τόσο έντονος που δεν βοηθά στην υπέρβαση της. Η Ελλάδα βρισκόταν για τέσσερις δεκαετίες σε δημοσιονομικό εκτροχιασμό και για μια δεκαετία σε εκτροχιασμό των οικογενειακών προϋπολογισμών.
Το κράτος πλήρωνε με δανεικά για δημόσια έργα και προμήθειες πολλές φορές πάνω από το κόστος τους και προσελάμβανε χιλιάδες εργαζομένους χωρίς απόδοση για το κοινωνικό σύνολο. Το πολιτικό σύστημα αναπαραγόταν χάρη στο πελατειακό σύστημα διαπλοκής με τους εργολάβους – προμηθευτές και τις στρατιές των προσλήψεων. Ο ανεξέλεγκτος δανεισμός των νοικοκυριών εκτίναξε τις τιμές και αύξησε την κατανάλωση πάνω από τις πραγματικές δυνατότητες.
Οι έλληνες εργαζόμενοι πληρώνονταν περισσότερο από την παραγωγικότητα τους και κατανάλωναν περισσότερο κι από τις αμοιβές τους. Η χώρα ζούσε με διπλά ελλείμματα, δημοσιονομικό και παραγωγικό – εμπορικό για πάρα πολλά χρόνια. Αντίδραση καμία, είτε δεν ήξεραν είτε βολεύονταν. Η κρίση του 2008 σάρωσε το σαθρό παραγωγικό μοντέλο των υπηρεσιών με ανακύκλωση δανεικού χρήματος και ανέδειξε την επενδυτική, αποταμιευτική, παραγωγική, εξαγωγική και δημοσιονομική γύμνια μας.
Η αποκάλυψη της πραγματικότητας ήταν ένα σοκ για την ελληνική κοινωνία. Ήταν σοκ για όσους είχαν υπνωτιστεί στην πλάνη της ευμάρειας και της κίβδηλης ανάπτυξης. Ήταν σοκ όμως και για όσους από το πολιτικοοικονομικό σύστημα πίστευαν πως θα μπορούσαν να συντηρήσουν την κατάσταση αυτή επί μακρόν. Ο λαός κατάλαβε πως ζούσε έξω από τα όρια του και οι πολιτικοί πως η εποχή των μη κοστολογημένων υποσχέσεων πέρασε. Αυτοκριτική δεν έγινε.
Ο λαός θεώρησε πως φταίνε οι πολιτικοί και οι ξένοι που τους ξύπνησαν από τον λήθαργο του καταναλωτικού παροξυσμού. Οι πολιτικοί αντάλλαξαν τις ευθύνες μεταξύ τους και στο τέλος, από κοινού, τα δύο κυβερνητικά κόμματα της μεταπολίτευσης ανέλαβαν να διορθώσουν το κακό που έκαναν, χωρίς όμως να έχουν αλλάξει τη φιλοσοφία και το στελεχιακό τους δυναμικό. Η Αριστερά, πολυδιασπασμένη και σε πλήρη ασυνεννοησία μεταξύ της, χάνει την ευκαιρία να αρθρώσει υπεύθυνο πολιτικό λόγο και πρόταση για τη χώρα, περιοριζόμενη σε πλήρη απόρριψη κάθε πρότασης, βοηθώντας με τον τρόπο αυτό τα δυο κυβερνητικά κόμματα να διατείνονται πως είναι οι μόνες δυνάμεις που έχουν ρεαλιστική πρόταση για τη χώρα, δηλαδή την πρόταση της Τρόικας, η οποία αντιμετωπίζει την Ελλάδα αφενός με αίσθημα τιμωρίας για τα λάθη της και αφετέρου με την επιλογή να την διασώσει με τον τρόπο που αυτή αντιλαμβάνεται, χωρίς να την ενδιαφέρουν οι ιδιαιτερότητες της.
Η Ελλάδα αλλάζει. Οι κακές νοοτροπίες του ωχαδερφισμού και της αδιαφορίας για την κατασπατάληση του δημόσιου χρήματος μπαίνουν στην άκρη. Η κουλτούρα του Έλληνα αλλάζει. Καμία δουλειά δεν είναι ντροπή. Η επιλεκτικότητα για τις δουλείες γραφείου υποχωρεί και πολλοί νέοι επιστρέφουν σε αγροτικές και χειρονακτικές εργασίες που είχαν αναλάβει αποκλειστικά αλλοδαποί και μεσήλικες Έλληνες.
Οι δημόσιες και ιδιωτικές συζητήσεις προσπέρασαν το lifestyle των διασημοτήτων και εμβαθύνουν σε αναλύσεις για τις αξίες, τη ζωή και την καθημερινότητα του απλού πολίτη. Ωστόσο, το πιο σημαντικό είναι να αλλάξει η παιδεία μας, ώστε να αλλάξει η αντίληψη μας για την προσωπική στάση ζωής και την αξιολόγηση των πεπραγμένων των δημόσιων προσώπων.
Ο σεβασμός στους νόμους και τους θεσμούς, η αξιοκρατία, η εργατικότητα, η διαφάνεια, η υπευθυνότητα, η αλληλεγγύη, η συνέπεια και η αποτελεσματικότητα είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για να αλλάξει η Ελλάδα. Η Ελλάδα, αν και στην προσπάθεια της αυτή παραγνώρισε τις επιπτώσεις στους ασθενέστερους, έκανε τα τελευταία 2 χρόνια πολύ σημαντικά βήματα: μεταξύ άλλων έβαλε τις βάσεις για δημοσιονομικό και εμπορικό ισοζύγιο, περιόρισε τη σπατάλη στο δημόσιο χρήμα, απελευθέρωσε κλειστά επαγγέλματα, βελτίωσε το επενδυτικό περιβάλλον στη χώρα, τόνωσε την ανταγωνιστικότητα και εξάλειψε πολλές παραγωγικές στρεβλώσεις.
Τα αποτελέσματα των κινήσεων αυτών δεν έχουν φανεί ακόμη, καθώς ο φόβος της στάσης πληρωμών και της εξόδου από την Ευρωζώνη, εκτόξευσαν την αβεβαιότητα και περιόρισαν τις επενδυτικές και καταναλωτικές αποφάσεις. Με την ολοκλήρωση του PSI και την υπογραφή του 2ου Μνημονίου, η Ελλάδα κερδίζει χρόνο και απομακρύνει τους κίνδυνους της χρεωκοπίας και της δραχμής.
Η επίτευξη των στόχων του Μνημονίου δεν θα είναι εύκολη υπόθεση, ωστόσο ακόμη και αν υπάρξουν αποκλίσεις, δεδομένου ότι αυτές θα αφορούν και τις υπόλοιπες χώρες που εξαρτώνται δανειακά από την Τρόικα, η Ελλάδα θα αναχρηματοδοτηθεί. Η εμπλοκή της Τρόικας στη διάσωση της Ελλάδας και των υπολοίπων χωρών είναι πλέον τόσο μεγάλη που δεν είναι εύκολη η εγκατάλειψη του σχεδίου διάσωσης και αντιμετώπισης της κρίσης χρέους.
Η Ευρωζώνη μετά το σύμφωνο δημοσιονομικής πειθαρχίας θα μπορέσει να εκδώσει Ευρωομόλογο και θα αξιοποιήσει ακόμη περισσότερο την ΕΚΤ για φθηνό δανεισμό. Οι καταστροφικές δηλώσεις και εκτιμήσεις θα απαξιωθούν στην πράξη. Η Ευρώπη και η Ελλάδα θα βγουν από την κρίση. Η επόμενη μέρα δεν θα είναι ίδια. Η κατανάλωση θα έχει περιοριστεί και πολλοί θα είναι αυτοί που θα χρειάζονται την αρωγή του κράτους, ωστόσο θα έχουν μπει οι βάσεις για να περάσουμε από την ανάπτυξη της κατανάλωσης και του δανεικού χρήματος στην ανάπτυξη της παραγωγής και των επενδύσεων.
Σε όρους πραγματικής παραγωγής και απόδοσης ο νεοέλληνας δεν ήταν πιο πλούσιος το 2008, ήταν αγοραστής προϊόντων άλλων λαών σε υψηλές τιμές, υποθηκεύοντας τα μελλοντικά εισοδήματα του. Σε όρους πραγματικής παραγωγής και απόδοσης ο νεοέλληνας δεν είναι πιο φτωχός από το 2008, καλείται να ξεπληρώσει με θυσίες και κόστος την κακοδιαχείριση δεκαετιών. Ο Έλληνας του αύριο, χωρίς δικαιολογίες του τύπου «δεν ήξερα» ή «δεν κατάλαβα» μπορεί να ζήσει μ’ αυτά που παράγει, αυξάνοντας αυτά που παράγει.
Θανάσης Ζεκεντές Οικονομολόγος MSc
