Ο Κώστας Βρεττάκος μιλάει για τον Νικηφόρο Βρεττάκο

Εκατό χρόνια κλείνουν εφέτος από τη γέννηση του Νικηφόρου Βρεττάκου (1912-1991) και το Υπουργείο Πολιτισμού τιμά τον Λάκωνα λογοτέχνη, κριτικό, μεταφραστή, αγωνιστή και ακαδημαϊκό ανακηρύσσοντας το 2012 «Έτος Νικηφόρου Βρεττάκου».

Ενα συνέδριο, εκδόσεις, δύο ιστότοποι, ποιητικές αναγνώσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, κινητές εκθέσεις αλλά και μία σειρά γραμματοσήμων αφιερωμένη στον ποιητή περιλαμβάνονται στις εορταστικές εκδηλώσεις που ανακοίνωσαν για όλη τη διάρκεια της χρονιάς, σε συνέντευξη Τύπου τη Δευτέρα, το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ), η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης -στην οποία απόκειται, σύμφωνα με επιθυμία του ποιητή, το Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου-, το Μουσείο Μπενάκη, η Εταιρεία Συγγραφέων και οι εκδόσεις Ποταμός.

Ευχαριστημένος από τις εκδηλώσεις που προγραμματίζονται δήλωσε σε συνομιλία του με το «Βήμα» ο γιος του ποιητή, ο οποίος τις χαρακτήρισε «προσπάθειες θετικές μέσα στους δύσκολους καιρούς που διανύουμε σε μια κοινωνία σκληρή και αντιποιητική».

Με την ευκαιρία του εορτασμού των εκατό χρονων από τη γέννηση του οραματιστή ποιητή της «Λειτουργίας κάτω από την Ακρόπολη» ζητήσαμε από τον Κώστα Βρεττάκο να επιχειρήσει έναν απολογισμό της απήχησης του έργου του πατέρα του.

«Το έργο του Νικηφόρου Βρεττάκου εκτιμήθηκε από μια μερίδα του κόσμου όμως δεν έχει μελετηθεί επαρκώς και δεν υπήρξε συστηματική αξιολόγησή του» μας απάντησε. Στη διάρκεια της ζωής του τιμήθηκε τρεις φορές με το Κρατικό Βραβείο ποίησης (1940, 1956, 1982), με το Βραβείο ποίησης του Ιδρύματος Ουράνη (1976) και με το Αριστείο Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών (1982).

Παλαιότεροι ιστορικοί και κριτικοί της λογοτεχνίας, όπως ο Αλέξανδρος Αργυρίου και ο Τάσος Βουρνάς, αλλά και νεότεροι κριτικοί και φιλόλογοι ασχολήθηκαν με το έργο του, με τρόπο όμως αποσπασματικό. «Είναι ώρα να τον μελετήσουν και να τον αξιολογήσουν και οι νεότερες γενιές, και οι εφετινές εκδηλώσεις είναι μια καλή αφορμή, ειδικά μάλιστα τώρα που το έργο του πατέρα μου αρχίζει να γίνεται διαθέσιμο στο σύνολό του καθώς ολοκληρώνεται η απογραφή, ταξινόμηση και αξιολόγηση του Αρχείου του», λέει ο Κώστας Βρεττάκος.

Το αρχειακό υλικό του Νικηφόρου Βρεττάκου έχει αξιοποιηθεί σε ποσοστό μεγαλύτερο του 80% από τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης και σκοπός είναι την τρίτομη έκδοση των ποιητικών απάντων του («Τα ποιήματα», Τρία Φύλλα, 1991-1992) και την επιλογή ποιημάτων από τον ίδιο («Η εκλογή μου: Ποιήματα 1933-1991», Ποταμός, 2008) να συμπληρώσουν και άλλες χρηστικές επιλογές από το έργο του, ώστε να «προβληθούν οι πολλές διαφορετικές πτυχές του λυρικού, κοινωνικού και πολιτικού Βρεττάκου μέσα από υλικό που μπορεί να περισυλλεγεί σε ενότητες».

Σκοπός είναι, με την ολοκλήρωση της επεξεργασίας του αρχείου του, «να είναι διαθέσιμα σε ένα-δυο χρόνια πολλά κείμενά του και να βρίσκει κανείς στα βιβλιοπωλεία έργα και του γνωστού και του άγνωστου Βρεττάκου».

Βασικά εκδοτικά ζητούμενα παραμένουν σήμερα μια αναλυτική εργογραφία και μια βιβλιογραφία Νικηφόρου Βρεττάκου -τις οποίες ετοιμάζει το Αρχείο-, η έκδοση ανέκδοτων κειμένων του και, κυρίως, της πλούσιας αλληλογραφίας του με φίλους και ομοτέχνους.

Σχεδόν 20 χρόνια από τον θάνατο του ποιητή, μπορούμε να αναμένουμε μια βιογραφία του η οποία θα συμπληρώσει το αυτοβιογραφικό «Οδύνη» (Πόλις, 2000); Το επόμενο βιβλίο του, όπως μας αποκάλυψε ο Κώστας Βρεττάκος, θα είναι το χρονικό μιας εποχής και ενδέχεται να περιλαμβάνει ως ένα σημείο και τη διαδρομή του πατέρα του.

Μια σημαντικότατη πλευρά του Βρεττάκου, η οποία παραμένει εν πολλοίς ανεξερεύνητη και της οποίας η μελέτη θα προσφέρει πολλά στην ιστορία της λογοτεχνίας μας, είναι η δραστηριότητά του ως κριτικού. Το κριτικό έργο του ήταν ως τώρα διεσπαρμένο στις εφημερίδες και στα περιοδικά («Ελληνικά Χρονικά», «Κόσμος, Επιστήμη και Ζωή», «Επιθεώρηση Τέχνης» κ.ά.) με τα οποία είχε συνεργαστεί.

Ελάχιστα συστηματικός, δεν διατηρούσε αρχείο με αποκόμματα των συνεργασιών του, «δεν τον βοηθούσαν όμως και οι συνθήκες της ζωής του», λέει ο γιος του. Έλαβε μέρος στον πόλεμο και οργανώθηκε στην Αντίσταση με το ΕΑΜ. Όπως πολλοί Αριστεροί ταλαιπωρήθηκε και ήταν συχνά υπό διωγμό και απομονωμένος. Στο διάστημα της επτάχρονης δικτατορίας ζει αυτοεξόριστος στη Σικελία και στην Ελβετία. Επιστρέφει στην Ελλάδα μετά τη δικτατορία και αρχίζει τότε να συγκροτεί αρχείο με τη βοήθεια του γιου του.

Τακτικός κριτικός λογοτεχνίας, ο οποίος συνεργάστηκε με πολλά έντυπα, ο Βρεττάκος, ειδικά μέσα από τις σελίδες του περιοδικού «Ελεύθερα Γράμματα», του οποίου διετέλεσε αρχισυντάκτης και διευθυντής, γράφει κριτική για όλους τους μεγάλους έλληνες ποιητές της εποχής του και πρωτοπαρουσιάζει νέους, όπως ο Τίτος Πατρίκιος, που αργότερα έμελλε να καθιερωθούν. «Είχε το ένστικτο του καλού ποιητικού λόγου και το θάρρος να το υποστηρίζει» μας λέει ο Κώστας Βρεττάκος, ο οποίος πιστεύει ότι μέσα από τη ματιά του Νικηφόρου Βρεττάκου στη μακρόχρονη κριτική διαδρομή του από τα προπολεμικά χρόνια ως το τέλος της ζωής του περνά η λογοτεχνία μιας ολόκληρης εποχής την παρουσίαση της οποίας αξίζει να διερευνήσουμε.

Ο ποιητής όπως παρουσιάζεται μέσα από τη μνήμη των ανθρώπων, ο κόσμος της ποίησής του και η συνάντηση της Ιστορίας με τη λογοτεχνία και την ιδεολογία θα είναι οι θεματικές του διήμερου συνεδρίου που διοργανώνουν το ΕΚΕΒΙ και το Μουσείο Μπενάκη για τις 9 και 10 Νοεμβρίου, με τη συμμετοχή περισσότερων από 20 ειδικών επιστημόνων.

Τρεις νέες εκδόσεις έρχονται να προστεθούν στη βιβλιογραφία Βρεττάκου από τις εκδόσεις Ποταμός: Ένα λεύκωμα με σπάνιο και εν πολλοίς ανέκδοτο υλικό (φωτογραφίες, χειρόγραφα, επιστολές), αναλυτικό εργο-βιογραφικό χρονολόγιο και παρουσίαση της ζωής και του έργου του ποιητή από τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο και τους νεοελληνιστές Βιτσέντζο Ρότολο και Ντέιβιντ Κόνολι. Τέσσερα τομίδια με τον τίτλο «Γράμματα», με κείμενα που δημοσιεύθηκαν υπό μορφήν επιστολής στο περιοδικό «Νεοελληνικά Γράμματα» και αξιολογούν την εποχή λίγο πριν από το δράμα του Β΄Παγκόσμιου πολέμου πρόκειται να είναι έτοιμα μέχρι την 9^η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης, 24-27 Μαΐου, στην οποία θα υπάρχει περίπτερο αφιερωμένο στον ποιητή. Επιλογή από την αλληλογραφία του με φίλους, στην οποία αποτυπώνεται το οδυνηρό κλίμα της δικτατορίας, θα κυκλοφορήσει μέχρι το τέλος του έτους.

Μελοποιημένη ποίηση του Νικηφόρου Βρεττάκου θα ακουστεί από την Αλίκη Καγιαλόγλου στη βραδιά ποίησης και μουσικής, που διοργανώνουν στις 21 Μαρτίου-Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, στον πολυχώρο Bacaro το ΕΚΕΒΙ και η Εταιρεία Συγγραφέων, η οποία προγραμματίζει αφιερώματα στην ποίηση του Βρεττάκου σε ειδικές βραδιές και στη λέσχη ανάγνωσης της εταιρείας.

Ποιητική καμπάνια, με στίχους του ποιητή που θα κυκλοφορούν στα μέσα μαζικής μεταφοράς, αφιέρωμα στην 9^η ΔΕΒΘ, κινητή έκθεση-αφιέρωμα που θα περιοδεύει κατά τη διάρκεια της χρονιάς σε σχολεία, βιβλιοθήκες κτλ. και δημιουργία ιστότοπου για τον συγγραφέα (https://vrettakos.ekebi.gr) ετοιμάζει το ΕΚΕΒΙ, το οποίο επίσης προτίθεται, όπως ειπώθηκε στη συνέντευξη Τύπου, «να δώσει προτεραιότητα σε προτάσεις για τη μετάφραση έργων του Νικηφόρου Βρεττάκου με αφορμή τον εορτασμό» οι οποίες θα υλοποιηθούν μέσα από το πρόγραμμα μετάφρασης «Φράσις».

Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης, ο θεματοφύλακας του έργου του Νικηφόρου Βρεττάκου, η οποία θα υποστηρίξει με υλικό του Αρχείου όλες τις εκδηλώσεις που θα γίνουν στην Ελλάδα και στην Κύπρο για τον ποιητή, σχεδιάζει ποικίλα εκπαιδευτικά προγράμματα για τη γνωριμία των νέων με τη ζωή και το έργο του βραβευμένου λογοτέχνη, την έκδοση μιας διατριβής και ενός οδηγού στα μονοπάτια του Ταΰγετου με ποιήματα του Νικηφόρου Βρεττάκου και ειδικό κόμβο στον οποίο θα αναρτηθούν ψηφιοποιημένα τεκμήρια του Αρχείου Βρεττάκου.