Η τρόικα που έφαγε τα δάνεια

Η συνταγή των επιτρόπων αποδεικνύεται παλαιά και δοκιμασμένη από την εποχή που το νεοσύστατο ελληνικό κράτος έκανε τα πρώτα του βήματα. Και πάλι, οι επίτροποι ήσαν τρεις, γνωστοί μας πλέον: ο κόμης Αρμανσμπεργκ, ο νομομαθής Μάουρερ και ο υποστράτηγος Χέυντεκ, κάτι σαν την τρόικα της εποχής, υποβοηθούμενοι από τους Γκραίνερ και Αμπελ που με πρόσχημα τον ανήλικο μονάρχη εκ Βαυαρίας Οθωνα εισήγαγαν νόμους και επέβλεπαν τη λειτουργία του κράτους και της διοίκησης σε όλους τους τομείς, πρωτίστως όμως στον οικονομικό. Ποιο είναι το ενδιαφέρον; Οτι και τότε οι προϋπολογισμοί του κάθε υπουργείου (γραμματείες όπως αποκαλούνταν) γίνονταν σε μηνιαία βάση, όπως ακριβώς σήμερα…

Τα γνωστά διλήμματα περί του αν η Ιστορία επαναλαμβάνεται, τι ρόλο παίζει ένα τυχαίο γεγονός, όπως η ποδάγρα που εμπόδισε τον σουλτάνο Βαγιαζήτ τελευταία στιγμή να προελάσει και να υποδουλώσει την Ευρώπη μερικούς αιώνες πριν, αυτό που εύστοχα πλην αφελώς αποκάλεσε σε άρθρο του το 1919 ο βρετανός ιστορικός Μπάρι «Ο Δαρβινισμός στην Ιστορία», στην περίπτωσή μας μπορούν να χρησιμοποιηθούν μονάχα ως μεταφυσικές ερμηνείες για το πώς φτάσαμε μέχρι εδώ. Με μία διαφορά: ότι ο μυστικισμός δεν έχει να κάνει σε τίποτα με την Ιστορία ή, όπως πολύ πετυχημένα διατύπωσε ο Μαρξ, «η παγκόσμια ιστορία θα είχε έναν πολύ μυστικιστικό χαρακτήρα αν δεν είχε χώρο για το τυχαίο».

Το τυχαίο όμως δεν ορίζεται παρά μόνο από την άγνοιά μας. Κάποτε ίσως μάθουμε περισσότερα για τις αιτίες που μας ταλανίζουν σήμερα. Εκείνο πάντως που μπορούμε με σιγουριά να δούμε είναι το παρελθόν μέσα από πρωτόλειες πηγές, ιστορικά έγγραφα της εποχής της κρίσιμης διετίας 1833-1834.

Η άφιξη του Οθωνα (1833) στο Ναύπλιο, πρώτη πρωτεύουσα του κράτους, στέφθηκε με επευφημίες, αν και η τριανδρία που τον συνόδευε και θα παρέμενε στην εξουσία μέχρι την ενηλικίωσή του, στις 20 Μαΐου 1835, πολύ γρήγορα θα γινόταν μισητή στον λαό για τις αυθαιρεσίες της, την κατασπατάληση των πρώτων δανείων που κατέβαλαν οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής στην Ελλάδα από την πρώτη κιόλας δόση, σε μισθούς όχι μόνο των ιδίων (ας σημειωθεί ότι ο πρώτος Κυβερνήτης της χώρας Ι. Καποδίστριας είχε αρνηθεί οιανδήποτε χρηματική απολαβή), αλλά και των βαυαρών αξιωματικών, και εν γένει τον πολυτελή βίο της βασιλικής αυλής που μόνο στο πρώτο έτος έφτασε τις 91.200 δραχμές, όταν ο ετήσιος μισθός όλων των υπουργών επί Καποδίστρια δεν ξεπερνούσε τις 8.000!

Χωρίς να παραβλέπεται το γεγονός πως σε ό,τι αφορούσε τον νομοθετικό τομέα παρήχθη ουσιαστικό έργο, η τρόικα της εποχής, που κατέφθασε ως εγγυήτρια για την παροχή της πρώτης δόσης του περίφημου δανείου, αγνόησε τη νοοτροπία και την ψυχοσύνθεση των Ελλήνων και, χωρίς τη συνδρομή της Βουλής και με την απουσία Συντάγματος, κυβέρνησε σύμφωνα με απόρρητη δήλωση των πληρεξουσίων των Τριών Δυνάμεων, συνημμένη στο πρωτόκολλο του 1832, «…καθ’ ον τρόπον νομίζει συμφερώτατον και ωφελιμώτατον», εκλαμβάνοντας τη χώρα ως βαυαρική επαρχία.

Επιπλέον, στους τρεις έλληνες υπουργούς (γραμματείς) Τρικούπη, Μαυροκορδάτο και Κωλέττη εφέροντο, όπως αφηγείται στις αναμνήσεις του ο Δραγούμης, «ως προς υπαλλήλους», σε πολλές περιπτώσεις απευθύνοντας μάλιστα και υβριστικά έγγραφα, με αποκορύφωμα την κρίση που υπέστη ο ευερέθιστος Αμπελ όταν, απευθυνόμενος στον Μαυροκορδάτο, του είπε ότι «τίποτε δεν τον εμπόδιζε να ανοίξη το παράθυρον και να τον ρίψη έξω!».

Βεβαίως, πουθενά δεν τολμούσε κανείς από τους τρεις να κυκλοφορήσει χωρίς δύναμη πειθαρχημένου και καλά οργανωμένου βαυαρικού στρατού. Εννοείται ότι κανείς δεν μιλούσε ελληνικά, πλην του ιδίου του Οθωνα, ο οποίος κάνοντας χρήση των αρχαιοελληνικών του γνώσεων μπέρδευε τη Λάρισα με την ακρόπολη του Αργους, την Υδρα με την Λερναία Υδρα κ.ά., γεγονός που μόνο σκωπτικά σχόλια προκαλούσε.

Στο πνεύμα των καιρών εξάλλου δεν εντυπωσίασε καν ότι το πρώτο φύλλο της «Εφημερίδος της Κυβερνήσεως» που εξεδόθη τον Φεβρουάριο του 1833 στο Ναύπλιο ήταν γραμμένο πλην της ελληνικής και στη γερμανική και έτσι συνέχισε μέχρι το έτος 1835, όταν ενηλικιώθηκε ο Οθων και αποχώρησε η μισητή τριανδρία, έχοντας προλάβει να καταπνίξει την επανάσταση στη Μάνη και να κλείσει επί οκτάμηνο στις φυλακές της Ακροναυπλίας τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη πριν τον καταδικάσει σε θάνατο επ’ εσχάτη προδοσία, επειδή δήθεν συμμετείχε σε συνωμοσία κατά της Αντιβασιλείας.

«Είδα τόσες φορές τον θάνατον και δεν τον φοβήθηκα ούτε τότε. Καλλίτερα όπου σκοτώνομαι άδικα παρά δίκαια» είχε πει ο Γέρος του Μοριά, ενώ όταν έμαθε ότι η ποινή του μετριάστηκε στα 20 έτη, είπε: «Θα γελάσω τον Βασιλέα, δεν θα ζήσω τόσον». Τελικά, ο Οθων τού απένειμε χάρη και ο ίδιος εδιηγείτο: «Η υποδοχή όπου μου έκανε ο λαός, με έκανε να λησμονήσω όλες τες δυστυχίες όπου επέρασα».