Βιβλιοθήκη που δεν εξελίσσεται πεθαίνει

Σθένος και Εγκαρτέρηση. Ετσι βάφτισε τα δύο μαρμάρινα λιοντάρια που φρουρούν τις πύλες του ιστορικού κτιρίου της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης στην Πέμπτη Λεωφόρο ο δήμαρχος Φιορέλο Λα Γκουάρντια τη δεκαετία του 1930, για να υπογραμμίσει τις αρετές που χρειάζονταν οι δημότες για να εξέλθουν από τη Μεγάλη Υφεση. Οπως και τότε, έτσι και στην εποχή της σημερινής οικονομικής κρίσης η δημόσια βιβλιοθήκη παίζει σημαντικό ρόλο στην πολυεθνική μητρόπολη των 8 εκατομμυρίων κατοίκων.

Αποστολή της είναι «η καλλιέργεια της διά βίου μάθησης, η προώθηση της γνώσης και η ισχυροποίηση των κοινωνικών δεσμών», μας απήγγειλε σαν ποιηματάκι ο Κέβιν Γουίνκλερ, αναπληρωτής διευθυντής Δικτύου και Υπηρεσιών της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης (ΔΒΝΥ), τον οποίο συναντήσαμε στο γραφείο του στο επιβλητικό μαρμάρινο κτίριο Στίβεν Σβάρτσμαν ένα απόγευμα του περασμένου Ιανουαρίου.

Χιόνι σκέπαζε τους δρόμους και το κρύο ήταν τσουχτερό. Παρ’ όλα αυτά το κεντρικό αναγνωστήριο της βιβλιοθήκης στον τρίτο όροφο ήταν γεμάτο και οι ανελκυστήρες βιβλίων μετέφεραν αδιάκοπα τόμους από τα επτά υπόγεια του κτιρίου. Οι αναγνώστες που είχαν έρθει με τον φορητό υπολογιστή τους απολάμβαναν την ελεύθερη πρόσβαση στο Internet και φόρτιζαν το laptop τους από την πρίζα παροχής ρεύματος με την οποία είναι εξοπλισμένη κάθε θέση στο αναγνωστήριο.

Αν, πάλι, κάποιος δεν έχει δικό του υπολογιστή, μπορεί να χρησιμοποιήσει κάποιον από αυτούς της βιβλιοθήκης, προνοώντας να κάνει τηλεφωνική κράτηση για τις ώρες που επιθυμεί. Περίπου 3.600 υπολογιστές σε 87 παραρτήματα σε όλη την πόλη είναι διαθέσιμοι για τους κατοίκους.

Στον ισόγειο χώρο του κτιρίου έκθεση των θησαυρών της βιβλιοθήκης γιόρταζε τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την έναρξη της λειτουργίας της στις 23 Μαΐου 1911. Δίπλα στην είσοδο της έκθεσης βρίσκουμε ενημερωτικά φυλλάδια για τις υπηρεσίες που προσφέρει η ΔΒΝΥ. «Ελάτε να συμπληρώσουμε μαζί τη φορολογική σας δήλωση… δωρεάν!» διαβάζουμε σε ένα από αυτά. Ξαφνιαζόμαστε.

«Σε δύσκολους οικονομικά καιρούς ο κόσμος απευθύνεται στη βιβλιοθήκη για τους προφανείς λόγους: για να δανειστεί υλικό εφόσον δεν έχει πλέον τη δυνατότητα να αγοράσει βιβλία ή CD ή να πάει στον κινηματογράφο. Αυτό που διαπιστώσαμε όμως στη διάρκεια της παρούσης ύφεσης είναι ότι ο κόσμος βασίζεται στη βιβλιοθήκη για μια πολύ ευρύτερη γκάμα υπηρεσιών: για να βρει δουλειά, για να συντάξει το βιογραφικό του, για να κάνει αίτηση για επίδομα ανεργίας ή για μια υποτροφία, ναι, ακόμη και για να ετοιμάσει τη φορολογική του δήλωση» μας περιγράφει ο Κέβιν Γουίνκλερ.

Η βιβλιοθήκη ανταποκρίθηκε σε αυτές τις ανάγκες με ειδικά προγράμματα. Από το 2008, μετά το ξέσπασμα της κρίσης, λειτουργεί ένα γραφείο ευρέσεως εργασίας που προσφέρει σχετική πληροφόρηση. «Στο τέλος του περασμένου χρόνου, με χορηγία του οικονομικού ομίλου McGraw-Hill, εγκαινιάσαμε το πρόγραμμα «To χρήμα έχει σημασία», στο πλαίσιο του οποίου παρέχονται οικονομικές συμβουλές για το πώς να βάλει κάποιος τάξη στα οικονομικά του και στη διαχείριση των χρημάτων του». Βραχύβια προγράμματα καλύπτουν αναδυόμενες ανάγκες: «Μετά τα Χριστούγεννα προσφέραμε μαθήματα εκπαίδευσης στη λειτουργία των συσκευών ηλεκτρονικής ανάγνωσης, διότι διαπιστώσαμε πως πολλοί χρήστες της βιβλιοθήκης είχαν δεχθεί τέτοιες συσκευές ως δώρο στις γιορτές και δεν γνώριζαν πώς να τις χρησιμοποιήσουν».

Το δημοφιλέστερο πρόγραμμα σε μια πόλη όπου εκτιμάται ότι το ένα τρίτο του πληθυσμού της έχει μητρική γλώσσα άλλη από την αγγλική είναι βέβαια τα δωρεάν μαθήματα αγγλικής γλώσσας, που προσφέρονται σε όλα τα παραρτήματα. Ακολουθούν τα μαθήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών.

«Υπάρχουν δωρεάν προγράμματα για όλες τις ηλικίες. Γονείς και νταντάδες μπορούν να φέρουν τα παιδιά για να ακούσουν νανουρίσματα και παραμύθια. Παραχωρούμε στους εφήβους αίθουσες και υπολογιστές ασφαλώς και για να παίξουν βιντεοπαιχνίδια, αλλά και για να γνωρίσουν εκπαιδευτικά προγράμματα και να σχεδιάσουν τα δικά τους στον υπολογιστή. Είναι σημαντικό να τους κερδίσουμε από νεαρή ηλικία. Το πρόγραμμα «Γερνάω δημιουργικά» βοηθά ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας να αναπτύξουν νέες δεξιότητες στις τέχνες ή στην τεχνολογία». Προσφέρεται ακόμη και πρόγραμμα ήπιας γυμναστικής για να τους διατηρεί σε καλή φυσική κατάσταση.

Τα προγράμματα, όπως και τα ωράρια λειτουργίας, προσαρμόζονται στις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών κάθε παραρτήματος, τα οποία λειτουργούν πέντε – έξι ημέρες την εβδομάδα, ενώ οπωσδήποτε ένα σε κάθε γεωγραφικό τομέα μένει ανοιχτό και την Κυριακή. Με μια κάρτα μέλους μπορεί ο καθένας να δανειστεί ως και 50 τεκμήρια τη φορά, και εκτιμάται ότι πέρυσι διακινήθηκαν περισσότερα από 28.000.000 τεκμήρια (βιβλία, περιοδικά, CD, DVD, e-books). Oσο για τα σπάνια και ιστορικά βιβλία των τεσσάρων ερευνητικών βιβλιοθηκών της ΔΒΝΥ που δεν προσφέρονται για δανεισμό, αυτά είναι διαθέσιμα στους ερευνητές σε ψηφιακή μορφή: περίπου 32.000 τόμοι, που εκδόθηκαν πριν από το 1923, ψηφιοποιήθηκαν πρόσφατα με τη συνεργασία της Google.

Με βάση την ελληνική εμπειρία, οι υπηρεσίες και οι παροχές που προσφέρει η Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης είναι… φουτουριστικής σύλληψης. Ποιος τις χρηματοδοτεί; Κατά κύριο λόγο ο δήμος της πόλης, ο οποίος προχωρεί βεβαίως διαρκώς σε περικοπές κονδυλίων και έχει παγώσει την πρόσληψη νέου προσωπικού. Εφέτος το δίκτυο της ΔΒΝΥ απειλήθηκε με περικοπή 40 εκατ. δολαρίων, από τα οποία εξασφαλίστηκαν την τελευταία στιγμή τα 36,7. Παρ’ όλα αυτά δεν έκλεισαν παραρτήματα, αντιθέτως, ένα ακόμη άνοιξε το 2010 στο Μπάτερι Παρκ, λίγο νοτιότερα από το Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου. «Ζητούμε τη συνδρομή των φίλων της βιβλιοθήκης, δεχόμαστε δωρεές, αναζητούμε χορηγίες, διοργανώνουμε εκδηλώσεις για τη συγκέντρωση χρημάτων και με έξυπνη διαχείριση των πόρων και σοφή αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού γίνεται μάχη να παραμείνουν οι βιβλιοθήκες ανοιχτές» εξηγεί ο αναπληρωτής διευθυντής Δικτύου και Υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης Κέβιν Γουίνκλερ, ειδικά σε τούτες τις δύσκολες ημέρες που οι πολίτες χρειάζονται τη δημόσια βιβλιοθήκη ακόμη περισσότερο.

Με μία προϋπόθεση όμως, την οποία θα πρέπει να έχουμε και εμείς κατά νου για τη δημιουργία ενός βιώσιμου δικτύου δημόσιων βιβλιοθηκών: «Πρέπει διαρκώς να συντονιζόμαστε με τη βάση μας, τον κόσμο που χρησιμοποιεί τη βιβλιοθήκη, διότι οι καιροί έχουν αλλάξει και η βιβλιοθήκη που δεν εξελίσσεται πεθαίνει».