«Ο Ατλας αυτός αντιπροσωπεύει ένα εξαιρετικό επίτευγµα τόσο για τον συγγραφέα όσο και για τον εκδότη. Ο δρ Παπανικολάου είναι ο πρωτοπόρος του πεδίου της Αποφολιδωτικής Κυτταρολογίας και η τεράστια εµπειρία του αντικατοπτρίζεται στην επιλογή του υλικού για το πλήθος των έγχρωµων εικόνων… Η εφαρµογή της Αποφολιδωτικής Κυτταρολογίας στη µελέτη του καρκίνου, των ενδοκρινικών και των µεταβολικών νόσων είναι ακόµη πρόσφατη. Στον εντοπισµό του καρκίνου, η χρησιµότητά της ως ενός πολύτιµου διαγνωστικού εργαλείου είναι ήδη φανερή. Καθώς οι µέθοδοι για τον εντοπισµό των καρκινικών κυττάρων θα βελτιώνονται και το κόστος τους θα µειώνεται, η ευρεία εφαρµογή της Αποφολιδωτικής Κυτταρολογίας θα είναι περισσότερο υλοποιήσιµη. Το βιβλίο αυτό είναι ένα ορόσηµο στην ανάπτυξη του σηµαντικού και ταχέως εξελισσόµενου πεδίου της κυτταρολογικής διάγνωσης».
Τα παραπάνω είναι απόσπασµα από το άρθρο της επιθεώρησης «American Journal of Public Health» (έτος 1954, τεύχος 44, σελίδες 1.086-1.087) σχετικά µε το µνηµειώδες έργο του Γεωργίου Παπανικολάου «Ατλας Αποφολιδωτικής Κυτταρολογίας» το οποίο µόλις είχε εκδοθεί από τις Εκδόσεις του Πανεπιστηµίου Χάρβαρντ.
Για τον έλληνα γιατρό που προκειµένου να επιβιώσει αµέσως µετά την άφιξή του στις ΗΠΑ δεν είχε διστάσει να εργαστεί σε πολυκατάστηµα, πουλώντας χαλιά(!), η αναγνώριση είχε επιτέλους έλθει. Τι διαφορά από τον πρώτο καιρό! Πόσο είχε αλλάξει η γνώµη των συναδέλφων του από το 1923, την πρώτη φορά που ο Παπανικολάου περιέγραφε µπροστά σε ένα δύσπιστο ακροατήριο γιατρών τη σχεδόν µη επεµβατική τεχνική η οποία µπορούσε να διαγνώσει τον καρκίνο του τραχήλου της µήτρας και µάλιστα σε πρώιµα στάδια!
Σήµερα που είµαστε εξοικειωµένοι µε το τεστ Παπανικολάου, η ιδέα ότι µε ένα µικρό επίχρισµα κυττάρων ο γιατρός διαπιστώνει αν τα κύτταρα του τραχήλου της µήτρας έχουν υποστεί αλλοιώσεις που προµηνύουν κακοήθη εξαλλαγή και λαµβάνει τα κατάλληλα µέτρα δεν µας ξενίζει καθόλου. Ωστόσο το πρώτο µισό του 20ού αιώνα οι επιστηµονικές παρατηρήσεις του Γεωργίου Παπανικολάου ήταν άκρως πρωτοποριακές και η ιδέα ότι η κυτταρική µορφολογία µπορούσε να αποτελέσει πρώιµο δείκτη καρκινογένεσης χρειάστηκε χρόνο για να γίνει αποδεκτή.
Οι µόνοι που ήταν πραγµατικά πεπεισµένοι από την αρχή ήταν ο ίδιος ο Παπανικολάου και η αφοσιωµένη σύζυγός του Ανδροµάχη (Μάχη) Μαυρογένη, η οποία ήταν απόγονος της Μαντώς Μαυρογένους. Τόση ήταν η αφοσίωση της Μάχης στον Γεώργιο ώστε αποφάσισε να µην κάνει παιδιά για να µπορεί να είναι πάντα διαθέσιµη για κείνον, είτε ως βοηθός του στο εργαστήριο, είτε ως οδηγός στις µετακινήσεις του (ώστε εκείνος να µελετά κατά τη διαδροµή), είτε ως πάροχος τραχηλικού επιχρίσµατος σε ηµερήσια βάση, όταν εκείνος µελετούσε τις αλλαγές του τραχηλικού επιθηλίου κατά τη διάρκεια του έµµηνου κύκλου. ∆εν είναι λοιπόν περίεργο που η έκδοση του άτλαντα, ο οποίος όντως αποτελεί ορόσηµο στη ∆ιαγνωστική Κυτταρολογία, δεν ήταν από τις πλέον χαρούµενες ηµέρες του Παπανικολάου. Τον τίτλο κατέχει µια µοναχική ηµέρα στο εργαστήριο κατά τη διάρκεια της οποίας ο ακούραστος επιστήµονας πρωταντίκρισε καρκινικά κύτταρα στο µικροσκόπιο. Θέλοντας να επιβεβαιώσει τις παρατηρήσεις του σε περισσότερες γυναίκες, ο Παπανικολάου είχε πάρει επίχρισµα από εθελόντριες, κάποιες από τις οποίες υπέφεραν εν αγνοία τους από καρκίνο του τραχήλου της µήτρας. Οπως σηµειώνει σε επιστολή του: «Η πρώτη παρατήρηση καρκινικών κυττάρων στο επίχρισµα τραχήλου της µήτρας µού έδωσε το µεγαλύτερο ρίγος που ένιωσα ποτέ κατά τη διάρκεια της σταδιοδροµίας µου ».
Μισός αιώνας συµπληρώνεται εφέτος από τον θάνατο του Γεωργίου Παπανικολάου, στις 19 Φεβρουαρίου 1962. Μισός αιώνας κατά τη διάρκεια του οποίου πραγµατοποιήθηκε ανυπολόγιστος αριθµός εξετάσεων τραχηλικού επιχρίσµατος και εκατοµµύρια γυναικών διασώθηκαν από τον καρκίνο του ταχήλου της µήτρας. Σύµφωνα µε µετριοπαθείς υπολογισµούς, η θνησιµότητα από αυτόν τον γυναικείο καρκίνο έχει µειωθεί διεθνώς κατά 75% χάρη σε µια εξέταση που, οκτώ δεκαετίες µετά την ανάπτυξή της, παραµένει ακόµη σε ευρύτατη χρήση. Το φαινόµενο αυτό εξηγείται εύκολα: πρόκειται για µια σχετικά απλή εξέταση µε χαµηλό κόστος και µεγάλη αξιοπιστία. Επιπροσθέτως, οι µεταγενέστεροι του Παπανικολάου δεν είχαν και πολλά να κάνουν: η έρευνά του υπήρξε τόσο εµπεριστατωµένη ώστε ακόµη και σήµερα να χρησιµοποιείται για την ταξινόµηση των κυτταρολογικών επιχρισµάτων το σύστηµα των πέντε κατηγοριών που εκείνος προσδιόρισε και στις οποίες έδωσε λατινικούς αριθµούς (έτσι, το αρνητικό επίχρισµα φέρει και σήµερα τον αριθµό Ι, ενώ το έντονα θετικό κατατάσσεται στην κατηγορία IV). Η αναµνηστική πλάκα που υπάρχει στο ινστιτούτο που φέρει το όνοµά του στο Πανεπιστήµιο του Μαϊάµι περιγράφει τον Παπανικολάου ως τον άνθρωπο «που χάρισε ζωή στις γυναίκες ολόκληρου του κόσµου». Για το παιδί που γεννήθηκε στην Εύβοια στα τέλη του 19ου αιώνα, που αγαπούσε τη φύση και τη µουσική και που προτού αποφασίσει να ασχοληθεί µε την Ιατρική είχε φλερτάρει µε τη Φιλοσοφία, αυτή η περιγραφή αποδεικνύει την υλοποίηση ενός ονείρου. «Το ιδανικόν µου δεν είναι να πλουτίσω ούτε να ζήσω ευτυχής, αλλά να εργασθώ, να δράσω, να δηµιουργήσω, να κάµω κάτι τι αντάξιον ενός ανθρώπου ηθικού και δυνατού» είχε γράψει στους γονείς του αµέσως µετά την αναχώρησή του από τα πάτρια εδάφη και την άρνησή του να συνεχίσει το έργο τού επίσης γιατρού πατέρα του για να αφοσιωθεί στην έρευνα. Μετά τον θάνατό του το 1962, το έργο του συνέχισε, για µία 20ετία ακόµη, η σύζυγός του (η Μάχη Παπανικολάου πέθανε το 1982). Για την απόφασή της να αφήσει στην άκρη πιθανά δικά της όνειρα και να αποδεχθεί ολοκληρωτικά τα δικά του έγραψε: «∆εν µετάνιωσα ποτέ για την επιλογή µου... ». Μια επιλογή για την οποία οι γυναίκες όλου του κόσµου είναι ευγνώµονες.
13.5.1883 Γεννήθηκε στην Κύμη της Εύβοιας.
1898-1904 Φοίτησε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
1907-8 Μετεκπαιδεύτηκε στη Βιολογία στο Πανεπιστήμιο της Ιένας και στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ.
1910 Ολοκλήρωσε τη διδακτορική διατριβή του «Περί των συνθηκών της διαφοροποιήσεως του φύλου των Δαφνιδών» στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου.
1910 Νυμφεύτηκε την Ανδρομάχη Μαυρογένη.
1912 Επέστρεψε στην Ελλάδα προκειμένου να λάβει μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους.
1913 Μετοίκησε στις ΗΠΑ. Αρχισε να εργάζεται στο Νοσοκομείο της Νέας Υόρκης.
1914 Προσελήφθη στο Ιατρικό Κολέγιο του Πανεπιστημίου Κορνέλ στο οποίο παρέμεινε ως το 1961.
1928 Δημοσίευσε το πρώτο του άρθρο σχετικά με την αξιοποίηση του κολπικού επιχρίσματος στη διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.
1943 Δημοσίευσε τη μονογραφία του σχετικά με το ίδιο θέμα.
1954 Δημοσίευσε το μνημειώδες έργο «Ατλας της αποφολιδωτικής κυτταρολογίας».
1961 Μεταφέρθηκε στο Μαϊάμι της Φλόριδας προκειμένου να ιδρύσει το Ερευνητικό Αντικαρκινικό Ινστιτούτο που θα έφερε το όνομά του.
19.2.1962 Πέθανε προτού προλάβει να εγκαινιάσει το Ινστιτούτο.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
