Τέσσερις ημέρες, 20 συμμετέχοντες, συνολικά 100 τίτλοι, αποτέλεσμα πολύ προσωπικών απολογισμών. «Ποια ήταν τα αναγνώσματα του 2011 που ξεχωρίσατε;» ήταν το ερώτημα που απευθύναμε σε μεταφραστές, διευθυντές λογοτεχνικών περιοδικών, διευθυντές δημόσιων βιβλιοθηκών, πανεπιστημιακούς και ένα μέλος της δημοσιογραφικής κοινότητας. Παρακάμψαμε αυτή τη φορά τους συγγραφείς και τους εκδότες, που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον μας όλον τον υπόλοιπο χρόνο, και φιλοξενήσαμε τις εκτιμήσεις ανθρώπων που δραστηριοποιούνται στον χώρο του βιβλίου με τρόπο καθοριστικό αλλά πολλές φορές αφανή.
Ζητήσαμε από τον καθένα να μας καταθέσει πέντε τίτλους που διακρίνει από τα εφετινά του διαβάσματα. Βιβλία νέας εσοδείας ή παλαιότερα, έντυπα και e-books, κείμενα που πρωτοδιάβασε ή ξαναδιάβασε, στα ελληνικά ή και σε άλλες γλώσσες, ακόμη και άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά – το θέμα ήταν ελεύθερο. Ανταποκρίθηκαν πρόθυμα στην ανακεφαλαίωση του αναγνωστικού έτους 2011. Κάποιοι διασκέδασαν στην ιδέα του απολογισμού της αναγνωστικής διαδρομής τους μέσα στο έτος, άλλοι κατέληξαν σε πέντε τίτλους επιλέγοντας με πόνο καρδιάς ανάμεσα σε βιβλία που τους καθήλωσαν.
Ως συμμετέχοντες στον εκδοτικό θεσμό έχουν λόγο με ιδιαίτερη βαρύτητα, ζητήσαμε όμως από τον καθένα να καταλήξει σε μια προσωπική, και άρα άκρως υποκειμενική, συγκεφαλαίωση. Διαβάζουμε μαζί προσπαθώντας να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας και την εποχή μας αλλά διαβάζουμε χώρια όταν προσπαθούμε να κατανοήσουμε τον εαυτό μας, να πλησιάσουμε την ουσία μας, να περιγράψουμε την ταυτότητά μας. Χάρη στις αναγνωστικές εμμονές μας από καταναλωτές βιβλίων γινόμαστε αναγνώστες – και τότε η ζωή των βιβλίων αποκτά νόημα.
Όλη τη χρονιά σάς προτείνουμε βιβλία προς ανάγνωση. Κλείνοντας τους λογαριασμούς μας με το 2011 που αποχωρεί σε λίγες ώρες σας προσκαλούμε να θυμηθείτε τα βιβλία που ανακαλύψατε μόνοι σας, τους τίτλους που ήρθαν και σας βρήκαν τυχαία, από χέρι φιλικό, κατόπιν αναζήτησης ή μέσα από τις σελίδες μας, τίτλους οι οποίοι έχουν καταλήξει κύτταρα της αναγνωστικής σας φυσιογνωμίας και απαντούν στο ερώτημα «γιατί διαβάζω;».
Τελευταίοι που το επιχειρούν σήμερα είναι τέσσερις πανεπιστημιακοί, η πολιτική επιστήμονας Βασιλική Γεωργιάδου, ο κλασικός φιλόλογος Μιχάλης Ζ. Κοπιδάκης, ο ιστορικός τέχνης Αντώνης Κωτίδης και η ιστορικός Μαρία Ρεπούση, καθώς και ο δημοσιογράφος-συγγραφέας Γιώργος Αρχιμανδρίτης.
Βασιλική Γεωργιάδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
1. Nassim Nicholas Taleb, «Ο μαύρος κύκνος. Ο αντίκτυπος του εξαιρετικά απρόβλεπτου» (μτφ. Αντώνης Παπαγιαννίδης, Φερενίκη, 2010): Ο Taleb μας λέει ότι δεν είναι η επαναλαμβανόμενη κανονικότητα των φαινομένων αλλά οι εξαιρέσεις και οι «ακραίες περιπτώσεις» τους -οι «μαύροι κύκνοι»- μέσα από τους οποίους μπορούμε να κατανοήσουμε τον κόσμο.
2. Gordon Brown, «Πέρα από το Κραχ. Ξεπερνώντας την πρώτη κρίση της παγκοσμιοποίησης» (μτφ. Ηρακλής Οικονόμου, Πεδίο, 2010): Η υπέρβαση της κρίσης θα έρθει με συντονισμένη δράση και παγκόσμια διακυβέρνηση. Στις αναλύσεις του βρετανού πρώην πρωθυπουργού διακρίνεται ένας έντιμος, ακέραιος και υπεύθυνος πολιτικός, ιδιότητες που τείνουν να σπανίζουν στις ημέρες μας.
3. Pierro Ignazi, «Εxtreme Right Parties in Western Europe» (Oxford University Press, 2010): Η άκρα δεξιά δεν έχει προδιαγεγραμμένη πορεία ούτε είναι συνώνυμο του νεο-φασισμού. Κάνει την εμφάνισή της στον μεταπολεμικό κόσμο και αποτελεί συνέπεια των ραγδαίων μεταβολών του στη μεταβιομηχανική και μετακομμουνιστική εποχή.
4. Χριστόφορος Βερναρδάκης, «Πολιτικά κόμματα, εκλογές και κομματικό σύστημα. Οι μετασχηματισμοί της πολιτικής αντιπροσώπευσης, 1990-2010» (Σάκκουλας, 2011): Ο αναγνώστης οδηγείται στο συμπέρασμα ότι υπήρχε από καιρό τόσο σημαντική απόκλιση ανάμεσα στις κατευθύνσεις των θεσμών και στις επιλογές των εκλογέων, που το πολιτικό-κομματικό σύστημα θα κλονιζόταν, είτε με υγιή είτε με αδύναμη εθνική οικονομία.
5. Albert O. Hirschman, «Αποχώρηση, διαφωνία και αφοσίωση. Αντιδράσεις στην παρακμή επιχειρήσεων, οργανώσεων και κρατών» (μτφ. Τίνα Πλυτά, Παπαζήσης, 2002): Ξαναγίνεται επίκαιρο στην Ελλάδα της κρίσης: να φύγουμε ή να μείνουμε αντιστεκόμενοι στα παρακμιακά φαινόμενα της κατάρρευσης; Καθώς οι θυροφύλακες του συστήματος εμποδίζουν τη μεταβολή του, για πολλούς το κόστος της παραμονής είναι μεγαλύτερο από εκείνο της φυγής.
Μ. Ζ. Κοπιδάκης, κλασικός φιλόλογος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
1. Εβίνα Σιστάκου, «The Aesthetics of Darkness: A Study in Hellenistic Romanticism: Apollonius, Lycophron, Nicander» (υπό έκδοση στον ολλανδικό οίκο Peeters): Περισπούδαστη και πρωτότυπη μονογραφία η οποία τιμά και μάλιστα σε χαλεπούς καιρούς την ελληνική φιλολογία και αποδεικνύει στη διεθνή επιστημονική κοινότητα πως δεν είναι όλοι οι Έλληνες «γραικύλοι» παρά μόνο οι ολιγάριθμες εκείνες ομάδες που με την ανοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης λεηλάτησαν τον δημόσιο πλούτο.
2. π. Μιχαήλ Βλαβογιλάκης, «Εκκλησία και αγώνες της Κρήτης. Ο ρόλος και η προσφορά του κλήρου και των μοναστηριών κατά την περίοδο 1856-1905» (Ι. Σιδέρης, 2011): Η εμβριθέστατη και πολυσέλιδος μελέτη του αιδεσιμολογιώτατου πατρός δεν είναι μόνο θησαυρός ονυχιστικά ηλεγμένων πληροφοριών από δυσπρόσιτα αρχεία και έντυπα, αλλά και τεχνήεν αφήγημα που αιχμαλωτίζει το ενδιαφέρον ακόμη και του αμύητου στα κρητολογικά ζητήματα αναγνώστη.
3. Κώστας Μπουρναζάκης (επιμ.): «Ανθολογία από το έργο του Παντελή Πρεβελάκη» (Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, 2010): Είναι υποδειγματική για την επιλογή και την παρουσίαση των κειμένων του ρεθεμιώτη λογοτέχνη και διανοητή, αλλά και ένα επίτευγμα υψηλής τυπογραφικής τέχνης. Όλα, από τα εξώφυλλα ως τα στοιχεία και το πλούσιο φωτογραφικό υλικό, είναι χάρμα και αγαλλίαση οφθαλμών.
4. Νίκος Λεβέντης, «Ραγού και άλλα εδέσματα» (Ιδεόγραμμα, 2011): Ποιητική συλλογή στην οποία η βαθιά λογιοσύνη καλλιμαχικής κοπής, η σάτιρα και η γαστριμαργία συνδυάζονται αρμονικά για να θέσουν ή να προτείνουν λύσεις σε ποιητολογικά προβλήματα.
5. Καρολίνα Μέρμηγκα, «Σήμερα δεν θα πεθάνω» (Μελάνι, 2010): Η συλλογή διηγημάτων προσφέρει με υποδόρια ειρωνεία, ευτραπελία και άκρα κομψότητα μια απολαυστική εκδοχή της λεγόμενης «γυναικείας γραφής».
Αντώνης Κωτίδης, Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης, στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Αφηγήσεις απώλειας είναι οι μόλις δύο εφετινές εκδόσεις που ξεχώρισα από τα αναγνώσματα του 2011: Τις γέννησε ο θάνατος της γυναίκας των δημιουργών τους. Αν και εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους, μοιράζονται ένα χαρακτηριστικό. Την ικανότητα των συγγραφέων τους να αποστασιοποιηθούν από την τραγική βιογραφική αφετηρία και να δώσουν, κορυφαίοι του είδους και της γενιάς τους, έργα με ακέραιη αισθητική οντότητα: μυθιστόρημα ο Πανσέληνος, ποίηση ο Πατρίκιος, αντάξια της λογοτεχνικής τους ολκής.
1. Αλέξης Πανσέληνος, «Σκοτεινές επιγραφές» (Μεταίχμιο, 2011): Η απώλεια της συντρόφου ξεθεμελιώνει τα πάντα στον βίο του περιλειπόμενου, όχι μόνον τις σχέσεις με τους άλλους αλλά και τη σχέση του με την ίδια. Όπως όλα τα μυθιστορήματα του Πανσέληνου, είναι μια πολυεπίπεδη σύνθεση με σχολαστικά μελετημένη πλοκή και γλώσσα.
2. Τίτος Πατρίκιος, «Συγκατοίκηση με το παρόν» (Κέδρος, 2011): Αυθεντικός ολιστής ο Πατρίκιος, διαστέλλει τη μία και σημαντικότερη απώλεια σε αφήγηση απώλειας των πάντων – του πατρικού σπιτιού, της νιότης, της ομορφιάς, της επιθυμίας. Έτσι μετατρέπει τη φλεγματική εκφραστική του φόρμα σε σπαρακτικό αναγνωστικό γεγονός.
3. Haruki Murakami, «Kafka on The Shore» (Vintage, 2005): Σύνθεση μεγάλης πνοής, το μυθιστόρημα δείχνει ότι η διαχρονική τοπική φιλοσοφική και θρησκευτική παράδοση μπορεί να συνυπάρχει με το σύγχρονο εκδυτικισμένο πνεύμα.
4. Naomi Klein, «The Shock Doctrine» (Penguin, 2007): Όταν πρωτοδιάβασα την κοινωνικοπολιτική μελέτη εκτίμησα την άμεμπτη τεκμηρίωση, αλλά θεώρησα τα συμπεράσματα υπερβολικά. Από τότε όμως που κατάλαβα ότι οι κυβερνώντες δεν είναι ανίκανοι να μοιράσουν δυο γαϊδουριών άχυρα αλλά ότι κάτι πολύ χειρότερο συμβαίνει και τεκταίνεται, το ξαναδιάβασα και με βοήθησε να κατανοήσω την κατάσταση στην Ελλάδα.
5. Giles Milton, «Paradise Lost, Smyrna 1922» (Sceptre, 2008): Εξαιρετική (σαν τη σύζευξη επωνύμου και τίτλου) ιστορική μελέτη για την ανθρωπογεωγραφία της Σμύρνης πριν και κατά την Καταστροφή.
Μαρία Ρεπούση, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας και ιστορικής εκπαίδευσης στην Παιδαγωγική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
1. Elisabeth Erdmann, Wolfgang Hasberg (επιμ.), «Facing Mapping Bridging Diversity. Foundation of a European Discourse on History Education» (Wachenschau, 2011): Είναι ένα ευρωπαϊκό πανόραμα για την ιστορική εκπαίδευση. Ένα δίτομο έργο, 24 κείμενα, 24 ευρωπαϊκές χώρες. Πολύ σημαντικό για να διαμορφώσει κανείς άποψη για το επίμαχο θέμα της Ιστορίας που διδάσκεται στα σχολεία.
2. Νίκος Μουζέλης, «Modern and Postmodern Social Theorizing» (Cambridge University Press, 2008): Εξαιρετικό για να καταλάβει κανείς βασικές μεταπολεμικές θεωρητικές εξελίξεις της κοινωνικής θεωρίας καθώς και τις γέφυρες ανάμεσα στο μοντέρνο και στο μεταμοντέρνο.
3. Έφη Γαζή, «Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια. Ιστορία ενός συνθήματος 1880-1930» (Πόλις, 2011): Η ιστορία αυτής της συνθηματικής φράσης γίνεται ο τόπος για την ιστορική προσέγγιση του συντηρητισμού στην Ελλάδα με τεκμηριωμένο και ταυτόχρονα φρέσκο τρόπο.
4. Carole Seymour-Jones, «Επικίνδυνη σχέση» (Άγκυρα, 2011): Η εξιστόρηση της ζωής του διάσημου ζευγαριού Σιμόν ντε Μποβουάρ και Ζαν-Πολ Σαρτρ με κριτικό τρόπο και ταυτόχρονα ένα ταξίδι στο Παρίσι της διανόησης. Με τις αναγκαίες αποστάσεις από τους μύθους και τις κολακείες.
5. «Σύγχρονα Θέματα» 114 (2011): Ένα περιοδικό που πάντα έχει ενδιαφέρον. Στο τελευταίο τεύχος συγκινητική η φωτογραφία και ο ύστατος χαιρετισμός του Λεωνίδα Κύρκου.
Γιώργος Αρχιμανδρίτης, δημοσιογράφος-συγγραφέας
1. Γιώργος Σκαμπαρδώνης, «Περιπολών περί πολλών τυρβάζω» (Πατάκης, 2011): Γιατί η πένα του συγγραφέα αναμειγνύει με τρόπο στέρεο και συμπαγή το παράδοξο, τη νοσταλγία, την τρυφερότητα και το χιούμορ. Θαυμάσιο.
2. Yasmina Reza, «Comment vous racontez la partie» (Flammarion, 2011): Γιατί κάθε νέο βιβλίο της φίλης μου Γιασμινά Ρεζά αποτελεί γεγονός. Το συγκεκριμένο θεατρικό πραγματεύεται τη σχέση του συγγραφέα με το έργο του. Άψογο.
3. Morris και René Goscinny, «Lucky Luke – Billy the Kid» (Dupuis, 1962): Γιατί περιέχει ξεκαρδιστικά στιγμιότυπα με το παιδί-τρομοκράτη της Άγριας Δύσης. Το ξαναδιάβασα πριν από μερικές εβδομάδες στο πρωτότυπο. Απολαυστικό.
4. Σπύρος Δ. Αρσένης, «Διαδίκτυο και κοινωνικές επιστήμες» (Κλειδάριθμος, 2010): Γιατί παρουσιάζει και αναλύει με σαφήνεια και αμεσότητα τον τρόπο με τον οποίον το διαδίκτυο αλλάζει τη ζωή μας και την κοινωνία. Εξαιρετικό.
5. Κική Δημουλά, «Τα εύρετρα» (Ίκαρος, 2010): Γιατί στίχοι όπως: «…τον έρωτα τον έπλασε ο θάνατος/ από άγρια περιέργεια να εννοήσει τι είναι ζωή» περικλείουν όλη την αγωνία της ανθρώπινης ψυχής. Απαραίτητο.
«Ποια βιβλία ξεχώρισα το 2011;» μέρος Α’
«Ποια βιβλία ξεχώρισα το 2011;» μέρος Β’
«Ποια βιβλία ξεχώρισα το 2011;», μέρος Γ΄
