Δύσκολο να πεις ποια βιβλία σημαδεύουν τη χρονιά που πέρασε μιας και η παραγωγή λίγο προτού φύγει το 2011 συσσώρευσε πολλά και καλά βιβλία. Δεν είναι μόνο αυτά που παρουσιάζουμε τα καλύτερα, αλλά δυστυχώς ο χώρος σε αναγκάζει να αδικήσεις πολλά βιβλία.
Στην ελληνική βιβλιογραφία στεκόμαστε στον Μένη Κουμανταρέα και το βιβλίο του «Οι αλεπούδες του Γκόσπορτ» (Κέδρος), ένα νεανικό κείμενο που ξαναδούλεψε και μας παρουσιάζει σήμερα. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα μαθητείας, μοντέρνο, μελαγχολικό και γεμάτο αγάπη για μια εποχή που έφυγε και δεν θα επιστρέψει ποτέ πια.
Ο Αλέξης Πανσέληνος επανέρχεται έπειτα από χρόνια με ένα δυνατό μυθιστόρημα. Στις «Σκοτεινές επιγραφές» (Μεταίχμιο) ο συγγραφέας μέσα από τους ήρωες του αποκαλύπτει έναν παρακμιακό περιβάλλον που αποτελείται από ετερόκλητους ανθρώπους, μπάτσους, γιατρούς, ιερωμένους αλλά και άνεργους, φτωχούς, μικρέμπορους, βολεμένους της μεσαίας τάξης με τα προβλήματά τους. Ένα πολύχρωμο καλειδοσκόπιο για μια κοινωνία που αναπαράγει την κρίση της.
Ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης με 26 διηγήματα στο «Περιπολών περί πολλών τυρβάζω» (Πατάκης) δίνει κείμενα μιας οξύτητας και διεισδυτικότητας που συνεχίζει να εκπλήσσει. Πατώντας σε δύο βάρκες, στο παρελθόν και το παρόν, κρίνει αυτό που έχουμε σήμερα, αυτό που χάσαμε χτες και ίσως αυτό που δεν θα έχουμε αύριο. Φόντο παραμένει η Θεσσαλονίκη που χάνεται και αλλάζει.
Η Ιωάννα Καρυστιάνη στο «Καιρός σκεπτικός» (Καστανιώτης) μιλάει για την εποχή της κρίσης. Στα διηγήματά της οι ήρωες ζουν κυρίως στην επαρχία, τα φέρνουν δύσκολα, κάποιοι είναι παραπεταμένοι από την κοινωνία αλλά ξεχειλίζουν από θέληση για ζωή και αλληλεγγύη με τους συνανθρώπους τους.
Αν ενδιαφέρεστε τι κάνουν οι νεότεροι επιλέξτε τον Δημήτρη Μηττά, τις ατμοσφαιρικές «Ιστορίες από το Χαλ» (Κίχλη), τη βραβευμένη στον Διαγωνισμό Νέων Λογοτεχνών Μαρία Ξυλούρη, « Rewind» (Καλέντης) ή τον κάπως παλιότερο και πολιτικό Νίκο Παναγιωτόπουλο «Τα παιδιά του Κάιν» (Μεταίχμιο).
Δύο ποιητικά βιβλία από μάστορες του είδους. Ο Γιάννης Βαρβέρης μας άφησε το κύκνειο άσμα του «Βαθέος γήρατος» (Κέδρος). Η συλλογή είναι ένας αποχαιρετιστήριος λόγος του ποιητή στη μάνα του. Στίχοι σπάνιας εκφραστικής λιτότητας και στοχαστικού σπαραγμού: «Στις λίγες μας κοινές εξόδους/ κανένας δε γυρίζει να σε δει./ Ούτε απλοί σου γνώριμοι/ δε ζούνε πια./ Έμεινες μόνο με όσους/ σε αναγνωρίζουν/ βλέποντάς με».
Ο Τίτος Πατρίκιος στο «Συγκατοίκηση με το παρόν»(Κέδρος) κάνει έναν απολογισμό ζωής , ειδικότερα με τα μεγάλα ποιήματά του όπως «Το σπίτι » και «Στα δάση». Ποιήματα μεγάλης έντασης και συγκινητικής φόρτισης που ταυτόχρονα πραγματεύονται το δύσκολο, ακατοίκητο παρόν.
Στις μελέτες ξεχωρίζει αυτή του Heinrich Winkler «Βαϊμάρη : Η ανάπηρη δημοκρατία 1918-1933» (Πόλις) , στην οποία αναλύονται κυρίως οι αιτίες που οδήγησαν στην παρακμή τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης στρώνοντας το χαλί για την επικράτηση των ναζί. Οι αβάσταχτες για το γερμανικό λαό αποζημιώσεις που επιβλήθηκαν από τους Συμμάχους σε συνδυασμό με τη μεγάλη ύφεση στις αρχές της δεκαετίας του ’30, ο εθνικισμός και η πίστη της γερμανικής ελίτ στην ιδέα του Ράιχ, ο συντηρητισμός των κομμάτων της αστικής δεξιάς, η αδιαλλαξία του γερμανικού ΚΚ , η αμηχανία των Σοσιαλδημοκρατών στις κρίσιμες στιγμές και άλλα πολλά είναι ένα περίγραμμα μιας ιστορικής εποχής που προσφέρεται και σήμερα για σκέψεις.
Τα οικονομικά βιβλία έκλεψαν φέτος τις εντυπώσεις. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει αυτό του Νίκολας Σάξον «Offshore, τα νησιά των θησαυρών»( Παπαδόπουλος). Η ανάλυση που κάνει είναι σε βάθος, καθώς παρουσιάζει τους φορολογικούς παραδείσους στον κόσμο που ελέγχουν πάνω από το 50% των παγκόσμιων εμπορικών συναλλαγών, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του διεθνούς δανεισμού διεκπεραιώνεται πλέον μέσω αυτών. Οι φορολογικοί παράδεισοι έχουν διαδραματίσει κεντρικό ρόλο σε κάθε σημαντικό οικονομικό γεγονός, σε κάθε μεγάλο οικονομικό σκάνδαλο και σε κάθε κρίση τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένης και της πρόσφατης παγκόσμιας ύφεσης. Το βιβλίο εγείρει το ζήτημα της καπιταλιστικής δημοκρατίας, πώς μπορεί να επιζήσει αυτή αν ο παγκόσμιος πλούτος φυγαδεύεται συνεχώς;
Στην ξένη πεζογραφία δεν μπορεί κανείς να μη σταθεί στο φετινό βραβείο Μπούκερ που δόθηκε στον Τζούλιαν Μπαρνς για το βιβλίο του «Ένα κάποιο τέλος»(Μεταίχμιο). Μέσα από τις ιστορίες τεσσάρων φίλων που περνούν μια άνυδρη ερωτικά και άχαρη εφηβεία στη δεκαετία του ΄60 ο συγγραφέας συνθέτει τον ψυχισμό και τη συμπεριφορά μιας ολόκληρης γενιάς. Όταν οι φίλοι θα σκορπίσουν και θα περάσουν τα χρόνια, έρχεται η μνήμη να βάλει τη δική της σφραγίδα.
Ο άτυχος διεκδικητής του Μπούκερ Σεμπάστιαν Μπάρυ με το «Εις γην Χανάαν» (Καστανιώτης) παρουσιάζει το ιρλανδικό ζήτημα στη νεότερη ιστορία του, δηλ. από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά. Η πορεία των Ιρλανδών προς τη Χαναάν είναι η συμβολική αναπαράσταση της ιστορίας του έθνους από την εποχή του λιμού της πατάτας έως την ίδρυση της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας (1919) και από εκεί στο σήμερα. Κομβικό σταθμό αυτής της πορείας αποτελεί η μαζική μετανάστευση των Ιρλανδών στις ΗΠΑ, όπου έχει μεταναστεύσει η 89χρονη ηρωίδα-αφηγήτρια στο παρόν μυθιστόρημα. Δυνατή αφήγηση, λυρισμός, πολυποίκιλα εκφραστικά μέσα, ποιητική της μπαλάντας.
Ενας άλλος τιμημένος δις με Μπούκερ δίνει ένα εμβληματικό βιβλίο. Είναι ο Πίτερ Κάρεϊ με το «Ο παπαγάλος και ο Ολιβιέ στην Αμερική» (Ψυχογιός) . Δύο φαινομενικά αταίριαστοι τύποι επιχειρούν ένα ταξίδι στην Αμερική, ο Ολιβιέ (γόνος γαλλικής αριστοκρατικής οικογένειας) και ο υπηρέτης του, Πάροτ (γιος ενός δημοκράτη Άγγλου τυπογράφου), οι οποίοι και εναλλάσσονται στον ρόλο του αφηγητή. Η συναρπαστική αχανής Αμερική των πρώτων δεκαετιών μετά την ανακήρυξη της Δημοκρατίας, με όλα τα παράδοξα και τις αντιφάσεις της, ζωντανεύει μέσα από τα έκθαμβα μάτια των δύο ηρώων.
Θα σημείωνα κάποιες εκδόσεις κλασικών του Ίταλο Σβέβο «Μια ζωή» (Ροές), το πρώτο και συγκλονιστικό μυθιστόρημά του όπου μιλάει για τον Αλφόνσο Νίττι, έναν νεαρό διανοούμενο τραπεζικό υπάλληλο, που είναι ταυτόχρονα φιλόδοξος και πολλά υποσχόμενος συγγραφέας και που προσπαθεί να ανέβει ένα κοινωνικό σκαλοπάτι φλερτάροντας την κόρη του διευθυντή του. Το μυθιστόρημα, αν και έχει γραφτεί στα τέλη του 19ου αιώνα, παρουσιάζει έναν εντυπωσιακά μοντέρνο χαρακτήρα, γεγονός που μαρτυρά ότι ο Σβέβο είναι από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της γενιάς του.
Στην ίδια κατηγορία η για πρώτη φορά έκδοση του βιβλίου του άγνωστου στο ελληνικό κοινό Βαρλάμ Σαλάμοφ «Ιστορίες από την Κολιμά»(Ίνδικτος).
Τέλος δύο συγγραφείς που μονοπωλούν το ενδιαφέρον της νέας γενιάς είναι ο Ρομπέρτο Μπολάνιο με το «2666» (ΑΓΡΑ), ένα έπος 1.200 σελίδων στο οποίο καταγράφεται η κουλτούρα του 20ού αιώνα μέσα από ποικίλες ιστορίες και πρόσωπα. Ο άλλος είναι ο αυτόχειρας Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας με το «Αμερικάνικη λήθη»(Κέδρος) μια διαγώνια ματιά στην αμερικάνικη ψυχοπαθολογία, στην κρίση του σύγχρονου ανθρώπου.
