Ποιοι λόγοι άραγε επέβαλαν ώστε, 20 τόσα χρόνια µετά τηνκυκλοφορία του πολυσυζητηµένου αλλά και παρεξηγηµένου Μεγάλου Ανατολικού, οκτώ τόµοι, 2.104 σελίδες, αυτό το αναιδές ερωτογράφηµα να επανεµφανισθεί µε τη µορφή ενός Ανθολογίου;
Aκόµη, πόσο νόµιµη και πόσο λειτουργική µπορεί να είναι αυτή καθεαυτή η ανθολόγηση ενός πεζογραφήµατος; Και, τέλος, τι προσδοκούν οι συντελεστές της νέας καθέλκυσης του Μεγάλου Ανατολικού στην εποχή του δικού µας «Τιτανικού», όπως την έχουν ορίσει οι πολιτικοί καπετάνιοι, ύπαρχοι και µούτσοι, η οποία, εκτός των άλλων, είναι συντηρητικότερη απ’ όσο η ευοίωνη δεκαετία του ‘90;
Οντως, για να ξεκινήσουµε από το τέλος, δηµιουργεί θλίψη το γεγονός ότι το φιλελεύθερο πνεύµα εκείνων των χρόνων έχει γίνει θολός και αποπνικτικός αέρας. Την ίδια ώρα πληθαίνουν οι ηθικολόγοι, οι πολιτικοί πάστορες και οι «θεολόγοι της λογοτεχνίας», ενώ οι γενναίες φωνές του Οδυσσέα Ελύτη και του Δηµήτρη Χορν που βοήθησαν ώστε ο Μεγάλος Ανατολικός να διαπλεύσει ασφαλής το πέλαγος εκείνων των χρόνων έχουν σιωπήσει.
Ολα λοιπόν εναντίον, γι’ αυτό και αισιοδοξούµε! Επειδή βρίσκουµε ότι η επανεµφάνιση του Μεγάλου Ανατολικού, µέσα στο σηµερινό κοινωνικο-πολιτικό περιβάλλον, η επαναπροβολή του στους νέους αναγνώστες (τα παιδιά του ‘90 έχουν ωριµάσει) συνιστά µια κίνηση (ή, και αντίδραση) που, τηρουµένων των αναλογιών, παραπέµπει στην απόφαση του Εµπειρίκου να συντάξει αυτή την ερωτική και πολιτική ουτοπία λίγους µήνες µετά την τραυµατική οµηρεία του στα Κρώρα, τον ∆εκέµβριο του 1944! Απόφαση δηµιουργίας για να καταξιωθεί η ζωή.
Ο Μέγας Ανατολικός είναι ένα βιβλίο που γράφτηκε ακριβώς για να δείξει πόσο λανθασµένα συλλάβαµε τη δωρεά της ζωής. Αυτή είναι η µία πλευρά των πραγµάτων. Η άλλη έχει να κάνει µε την ίδια τη λογοτεχνική αξία του Μεγάλου Ανατολικού , τον οποίο κατέκριναν αφελώς, και κάποτε ανοήτως, «κριτικοί» και επιφυλλιδογράφοι απλώς και µόνο ξεφυλλίζοντας τους δύο πρώτους τόµους…
Επειδή, αν είχαν διεξέλθει το Εργο, θα αντιλαµβάνονταν πως δεν είναι οι αλλεπάλληλες και στατικές κάποτε (ας το δεχθούµε) λαγνουργίες που συνιστούν το πραγµατικό νόηµά του, αλλά η οραµατική/ουτοπική κατάδειξη ενός άλλου βίου. Το ωκεάνιο µυθιστόρηµα ίσως να κινείται αργά αλλά έχει αρχή, µέση και τέλος συγκεκριµένο.
Αυτό λοιπόν που κάνει το Ανθολόγιο είναι όχι να συνοψίζει αλλά να «παρακάµπτει» τις όποιες ανασταλτικές, «αργές» περιγραφές, για να φανερωθεί, έστω και µηχανικά, η δράση και η πλοκή του Μυθιστορήµατος, το γενικό Σχέδιό του. Ταυτόχρονα προβλέπονται µικρές περιλήψεις από το µη ανθολογηµένο υλικό, που λειτουργούν ως γέφυρες και διασφαλίζουν την ολότητα του Εργου. Το Ανθολόγιο συνεπώς αίρει κάθε άλλοθι και προκλητικά ερωτά όσους έκριναν χωρίς να διαβάσουν: είναι ή δεν είναι ο Μεγάλος Ανατολικός βαθιά θεµελιωµένος στη λογοτεχνική και φιλοσοφική παράδοση της Ευρώπης, όπως δείχνει και η µεγάλη Βιβλιοθήκη του; Πό σα ελληνικά µυθιστορήµατα περιγράφουν, ενδοκειµενικά, µε τόση εµµονή και συνέπεια τη διαδικασία της γραφής και την κατασκευή τους; Είναι ή όχι ο Μεγάλος Ανατολικός το µόνο οµόλογο κείµενο της Πάπισσας Ιωάννας; Ο Μεγάλος Ανατολικός και η Πάπισσα δεν συγγενεύουν µόνο γλωσσικά και ιδεολογικά, συναποτελούν τα κατ’ εξοχήν (αν όχι τα µόνα) κοσµοπολίτικα µυθιστορήµατά µας, και όχι µόνο επειδή διαδραµατίζονται πέρα από τα εθνικά όρια. Είναι ή όχι ο Μεγάλος Ανατολικός το πιο ευφάνταστο και γλωσσικά το πιο πολύτροπο και το πλέον ελευθεριάζον ελληνικό µυθιστόρη µα, ένας αληθινός Θησαυρός της ελληνικής ερωτικής γλώσσας; Με απλά λόγια: είναι ή όχι ο Μέγας Ανατολικός ένα από τα πλέον εξέχοντα µυθιστορήµατα της Λογοτεχνίας µας;
Αποµένει, βέβαια, το θέµα της «ηθικής», της «κοσµιότητας» και του λεγόµενου «πολιτικώς ορθού» µικροαστισµού. Οµως η λογοτεχνία ούτε ηθικοπλαστικό χαρακτήρα διαθέτει ούτ ε και υποχρεούται να προβάλλει κάποια «ηθική». Η όποια «ηθική» που εκπέµπει ένα λογοτεχνικό έργο σχετίζεται και κάποτε µπορεί και ταυτίζεται µόνο µε τη λογοτεχνική αξία του. Αλλιώς και η Φόνισσα θα ήταν ανήθικο έργο.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
