Η επίσηµη αναγνώριση και αποκατάσταση του ρόλου και του αξιώµατος του αµφιλεγόµενου «τιµονιέρη» του ΚΚΕ επί µια 25ετία (1931-1956) από τον Περισσό, στο πλαίσιο της κοµµατικής αναψηλάφησης της ιστορίας του και του επαναπροσδιορισµού της θέσης του πυροδότησε ποικίλες συζητήσεις και αναθέρµανε το ενδιαφέρον για την αριστερή ιστοριογραφία. Ηδη εδώ και ηµέρες βρίσκεται στις προθήκες των βιβλιοπωλείων ο Β’ Τόµος του ∆οκιµίου Ιστορίας του ΚΚΕ για την περίοδο 1949-1968 (κυκλοφόρησε µε καθυστέρηση τεσσάρων µηνών από την έγκρισή του στο πλαίσιο της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης που συγκάλεσε το ΚΚΕ), ο οποίος θα παρουσιαστεί και επισήµως την προσεχή Τετάρτη (7.00 µ.µ.) στην αίθουσα συνεδρίων του κόµµατος στον Περισσό από την κυρία Αλέκα Παπαρήγα. Υπό το φως της πολιτικής και κοµµατικής αποκατάστασης του πατέρα του από το ΚΚΕ, από την ηγεσία του οποίου καθαιρέθηκε το 1956 (6η Ολοµέλεια) στο πλαίσιο της «αποσταλινοποίησης», αλλά και µε την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου «Νίκος Ζαχαριάδης. Ιστορικά διλήµµατα – Ιστορικές απαντήσεις» (εκδόσεις Καστανιώτη), ο κ. Ιωσήφ Ζαχαριάδης αναδεικνύει για πρώτη φορά, στη συνέντευξη που ακολουθεί, την καθοριστική ευθύνη των Σοβιετικών στην αυτοκτονία του Νίκου Ζαχαριάδη.
Τριάντα οκτώ χρόνια µετά το τραγικό τέλος του αµετανόητου κοµµουνιστή ηγέτη στο παγωµένο Σουργκούτ της Σιβηρίας, όπου είχε εκτοπιστεί από το πανίσχυρο άλλοτε ΚΚ Σοβιετικής Ενωσης, ο γιος του κατηγορεί τους Σοβιετικούς ότι «δεν έκαναν τίποτα», αν και γνώριζαν, για να αποτρέψουν τον Ζαχαριάδη από τη – γνωστή στο κόµµα του και στους ίδιους – απόφασή του να αυτοκτονήσει την 1η Αυγούστου 1973, εφόσον δεν του επέτρεπαν να επιστρέψει στην Ελλάδα. Η στάση τους αυτή «σηµαίνει ότι τους βόλευε να απαλλαχτούν απ’ τον Ζαχαριάδη» αναφέρει, καταλογίζοντάς τους ότι ήθελαν τον απόλυτο έλεγχό του και για αυτό απέτρεψαν τη µεταφορά του στη Βουδαπέστη, όπου είχε µεταφερθεί η έδρα της ΚΕ του ΚΚΕ µετά τη διάσπαση του 1968, όπως είχε επιχειρήσει η νέα τότε κοµµατική ηγεσία υπό τον Χαρίλαο Φλωράκη.
Παράλληλα παίρνει αποστάσεις από τη θέση του Περισσού, ο οποίος χαρακτήρισε λάθος την ενέργεια του άλλοτε ηγέτη του να απευθυνθεί το 1962 µέσω της πρεσβείας µας στη Μόσχα προς την Ελληνική ∆ικαιοσύνη δηλώνοντας έτοιµος να δικαστεί στη χώρα του, σε µια απεγνωσµένη προσπάθειά του να ξεφύγει από τον κλοιό των σοβιετικών δεσµωτών του ώστε να αποκαταστήσει το όνοµά του εντός του ΚΚΕ, όπου εκτός των άλλων εκκρεµούσε εις βάρος του και η κατηγορία του υπόπτου για σχέσεις µε τον εχθρό.
Η απόφαση του ΚΚΕ να αποκαταστήσει πολιτικά και κομματικά τον Ν. Ζαχαριάδη προκάλεσε ποικίλες συζητήσεις. Εσείς πώς είδατε την εξέλιξη αυτή;
«Νιώθω απόλυτα ικανοποιηµένος, αν και νοµίζω ότι το ζήτηµα δεν είναι προσωπικό. Η αναγνώριση και η άρση από το κόµµα του οποιασδήποτε αδικίας στο πρόσωπό του είναι πράξη ιστορικής σηµασίας που δεν µπορεί να περιοριστεί στα δικά µου συναισθήµατα. Εγώ προσωπικά θα ένιωθα ικανοποιηµένος ακόµη κι αν η αποκατάσταση είχε περιοριστεί σ’ αυτό που ο ίδιος ο πατέρας µου είχε ζητήσει. Στο τελευταίο γράµµα του προς την ηγεσία του ΚΚΕ είχε γράψει: “ Ενα µόνο πράµα όχι µονάχα δε µπορείτε να µου το αρνηθείτε µα και το απαιτώ: τη διαγραφή µου απτό ΚΚΕ πρέπει να την ακυρώστε ανοιχτά, αντρίκια, δίκαια”. Και µόνο η ακύρωση της διαγραφής του σε ατοµικό επίπεδο για µένα θα ήταν αρκετή».
Θεωρείτε ότι η προσπάθεια της νέας τότε (1973) ηγεσίας του κόμματος υπό τον Χαρίλαο Φλωράκη, μέσω του απεσταλμένου της Κώστα Λουλέ στη Σιβηρία, όπου βρισκόταν εξόριστος ο Ζαχαριάδης, μπορούσε να τον αποτρέψει από την αυτοκτονία; Είναι γνωστό ότι τους είχε προειδοποιήσει ρητά, όπως και ότι ο Λουλές δεν τον πήρε στα σοβαρά και «έχασε το στοίχημα», όπως είχε γράψει ο πατέρα σας στο τελευταίο σημείωμά του.
«Η αυτοκτονία του πατέρα µου µπορούσε να είχε αποτραπεί αν η σοβιετική ηγεσία ικανοποιούσε τα αιτήµατά του, όπως τον διαβεβαίωνε, δηλαδή αν τον αναγνώριζε ως πολιτικό πρόσφυγα και αν του επέτρεπε να γυρίσει στην Ελλάδα. Οπως γράφει ο πατέρας µου, ο Λουλές τού είπε πως δεν πίστευε ότι θα αυτοκτονήσει. Στη συνέντευξη που παραχώρησε πριν κάποια χρόνια στην εφηµερίδα σας ο Καρλ Σεµενκόφ, στέλεχος του πανίσχυρου Τµήµατος ∆ιεθνών Σχέσεων του ΚΚΣΕ και άριστος γνώστης της υπόθεσης Ζαχαριάδη από τα µέσα, είχε πει πως ο Λουλές, µετά τη συνάντηση µε τον Ζαχαριάδη, επιστρέφοντας στη Μόσχα, ρωτήθηκε να πει ποια ήταν η γνώµη του για την απειλή του Ζαχαριάδη ότι θα αυτοκτονήσει. Η απάντηση του Λουλέ, κατά τον Σεµενκόφ, ήταν η εξής: “Πιστεύω ότι θα το κάνει”! Σ’ αυτή τη συνέντευξη υπήρχαν πολλά ψέµατα. Οµως, αν ο Λουλές απάντησε έτσι ακριβώς και οι Σοβιετικοί δεν έκαναν τίποτα, αυτό σηµαίνει ότι τους βόλευε να απαλλαχτούν απ’ τον Ζαχαριάδη!».
Πώς ερμηνεύετε τη στάση τους αυτή;
«Κοιτάξτε, νοµίζω πως ο Λουλές, ακόµη κι αν δεν πίστευε ότι ο Ζαχαριάδης θα αυτοκτονήσει, χρησιµοποίησε την απειλή του πατέρα µου στο ΚΚΣΕ για να τους πιέσει να κάνουν κάτι. ∆εν τα κατάφερε. Εκεί νοµίζω πως έχασε το στοίχηµα. Αφού δεν έχουν αποκαλυφθεί όλα τα ντοκουµέντα, µπορούµε µόνο να υποθέσουµε την αλήθεια. Τι ξέρουµε; Είναι γεγονός ότι ο Μπορίς Πονοµαριόφ, υψηλόβαθµο στέλεχος, µέ λος της ΚΕ του ΚΚΣΕ, έφερε το γράµµα µε την απειλή του Ζαχαριάδη να αυτοκτονήσει στην ηγεσία του ΚΚΕ µία εβδοµάδα προτού πεθάνει ο πατέρας µου. Σε δύο ηµέρες ο Λουλές πήγε στη Σιβηρία. Και υποσχέθηκε ότι θα έρθει άνθρωπος να συνοδεύσει τον Ζαχαριάδη στη Βουδαπέστη, στην έδρα του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Να κάτι που δεν µπορούσε να επιτρέψει η ηγεσία της Σοβιετικής Ενωσης. Και δεν το επέτρεψε».
Γιατί;
«∆ιότι τον φοβόντουσαν για τους δικούς τους λόγους και ήθελαν να τον ελέγχουν πλήρως».
Ο Ζαχαριάδης προσπάθησε να ξεφύγει από τον κλοιό των Σοβιετικών επιλέγοντας να επιστρέψει στην Ελλάδα, αν και γνώριζε ότι τον περιμένει το εδώλιο του κατηγορουμένου. Αναφέρομαι στην απόπειρά του να ζητήσει από την ελληνική Δικαιοσύνη μέσω της πρεσβείας μας στη Μόσχα το 1962 να του δοθεί η δυνατότητα να δικαστεί στη χώρα μας. Ωστόσο ο Περισσός στην κομματική απόφαση αποκατάστασής του κρίνει ως λάθος την ενέργεια αυτή. Εσείς τι λέτε;
«Η γνώµη µου είναι ότι ο Ν. Ζαχαριάδης σωστά έπραξε. ∆ιαγράφηκε από το κόµµα στην 7η Ολοµέλεια της ΚΕ το 1957. Ταυτόχρονα χαρακτηρίστηκε ύποπτος και αποφασίστηκε η συγκρότηση επιτροπής για να εξετάσει τις καταγγελίες σε βάρος του και να αποφανθεί αν όντως ήταν πράκτορας του εχθρού στις τάξεις του ΚΚΕ ή όχι. Το ΚΚΕ αποφάνθηκε το 1967 ότι δεν ήταν ύποπτος. ∆ηλαδή, µετά από δέκα ολόκληρα χρόνια.
Το 1962 που ο πατέρας µου πήγε στην πρεσβεία είχαν περάσει πέντε ολόκληρα χρόνια από τότε που του απαγγέλθηκε η κατηγορία του υπόπτου και για το θέµα ο ίδιος δεν είχε καµία απάντηση. Εποµένως, φρόντισε ο ίδιος να βάλει τα πράγµατα στη θέση τους επιχειρώντας να αποκαταστήσει την τιµή του και την αξιοπρέπειά του. Ο πατέρας µου πάντα έλεγε ότι “την τιµή σου κανείς δεν µπορεί να σου την πάρει, µόνο να την χάσεις ο ίδιος µπορείς»».
Γιατί πιστεύετε ότι ως σήμερα οι ρωσικές αρχές κρατούν επτασφράγιστα τα αρχεία του ΚΚΣΕ σε ό,τι αφορά την υπόθεση Ζαχαριάδη; Τι φοβούνται;
«Αρχειακό υλικό έρχεται στο φως. Το κρίσιµο όµως αρχειακό υλικό για τον Ζαχαριάδη βρίσκεται ακόµη στο σκοτάδι. ∆εν µπορώ να απαντήσω για λογαριασµό των ρωσικών αρχών, γιατί το κάνουν. Εγώ επιθυµώ να δηµοσιοποιηθούν όλα. Ακόµα και η τελευταία παράγραφος που αφορά τον πατέρα µου θέλω να έρθει στο φως. Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται και η έκδοση του βιβλίου µε τα κείµενα του Ζαχαριάδη που µόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη µε την πολύτιµη και αφιλοκερδή συµβολή του φίλου ιστορικού Γιώργου Πετρόπουλου».
Στο βιβλίο «Νίκος Ζαχαριάδης. Ιστορικά διλήµµατα – Ιστορικές απαντήσεις» των εκδόσεων Καστανιώτη, εκτός των δηµοσιευµένων στην εποχή τους κειµένων, συνεντεύξεων, ρεπορτάζ κτλ. σχετικά µε τη δράση του ως το 1945, περιέχονται και άγνωστα στοιχεία για την πλέον σοβαρή ήττα που υπέστη το ΚΚΕ στη µακρόχρονη οργανωτική του ύπαρξη µε τη διείσδυση της Ασφάλειας στο εσωτερικό του και την καθυπόταξη του κόµµατος στον διαβόητο Μανιαδάκη. Σύµφωνα µε τα στοιχεία που παραθέτει ο ερευνητής και επιµελητής του βιβλίου κ. Γ. Πετρόπουλος, η έναρξη του ελληνοιταλικού πολέµου βρήκε τον Νίκο Ζαχαριάδη έγκλειστο του Μεταξά και το ΚΚΕ οργανωτικά αποδιοργανωµένο µε 2.000 περίπου κοµµουνιστές, πρωτοπόρα µέλη και στελέχη του ΚΚΕ σε 22 φυλακές, στρατόπεδα και τόπους εξορίας. Ανάµεσά τους και όλη σχεδόν η κοµµατική ηγε σία που είχε εκλεγεί από το 6ο Συνέδριο (∆εκέµβριος 1935).
Εκµεταλλευόµενη το κενό η Ασφάλεια δηµιούργησε στις αρχές του 1940 την «Προσωρινή ∆ιοίκηση» του ΚΚΕ, που διεκδικούσε την ηγεσία του κόµµατος και καθοδηγούνταν απευθείας από τον Κωνσταντίνο Μανιαδάκη, υφυπουργό Ασφαλείας του δικτάτορα Μεταξά, και τον Σπύρο Παξινό, υποδιοικητή της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών και επικεφαλής της Υπηρεσίας ∆ίωξης του Κοµµουνισµού. Στόχος ήταν να στηθεί µια ελεγχόµενη ηγεσία και ένα ελεγχόµενο κόµµα µε τη συνεργασία ανώτατων ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ.
Είχε προηγηθεί τον Νοέµβριο του 1936 µια σηµαντική επιτυχία του καθεστώτος, το οποίο είχε κατορθώσει να βάλει στο χέρι το αρχείο του ΠΓ της ΚΕ συλλαµβάνοντας τον υπεύθυνο φύλαξής του, Τηλέµαχο Μύτλα, ο οποίος στη συνέχεια έγινε όργανό της. Ετσι η Ασφάλεια από νωρίς είχε πληροφορηθεί όλον τον µηχανισµό του κόµµατος που δεν άργησε να τον εξαρθρώσει, να τον ελέγξει και να τον χρησιµοποιήσει.
Το µεγάλο χτύπηµα πάντως ήρθε αργότερα, περί το καλοκαίρι του 1939, όταν στην υπηρεσία των αρχών προσχώρησαν δύο κορυφαία στελέχη του ΚΚΕ:
• Ο Μιχάλης Τυρίμος, μέλος της ΚΕ, πρώην βουλευτής και παλιός διευθυντής του «Ριζοσπάστη», που υπήρξε από το παρασκήνιο ο πραγµατικός εµπνευστής, ο ιδεολογικός και πολιτικός καθοδηγητής της «Προσωρινής ∆ιοίκησης». Η εκτέλεση του αδελφού του που βρισκόταν στη Σοβιετική Ενωση, στο πλαίσιο των σταλινικών εκκαθαρίσεων, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη µετεξέλιξή του αυτή.
• Ο Γιάννης Μιχαηλίδης (ψευδώνυμα «Ψηλός», «Κατσανέβης», «Κάτσος», «Κάµος»), µέλος του ΠΓ και της Γραµµατείας του κόµµατος. Φαίνεται πως συνεργάστηκε µε την Ασφάλεια χωρίς να δώσει όσα στοιχεία γνώριζε και είχε στην κατοχή του παρά µόνο όσα θεωρούσε ότι ήταν αναγκασµένος να δώσει. Μάλιστα, από όλη εκείνη τη φουρνιά µεγαλοστελεχών που συνεργάστηκαν µε την Ασφάλεια και κατά τη διάρκεια της Κατοχής έπεσαν στα χέρια του κόµµατος, ο Μιχαηλίδης ήταν ο µόνος που δεν εκτελέστηκε.
Πού αποσκοπούσε η «Προσωρινή ∆ιοίκηση»; Το περιέγραφε ο Μιχάλης Τυρίµος σε έκθεσή του προς τους Παξινό και Μανιαδάκη από το 1939, λίγο πριν από τη συγκρότησή της:
«Θα πρέπει δίχως δισταγµό να το πάρουµε (σ.σ.: το ΚΚΕ) και να το διοικήσουµε. Η ευκαιρία δεν πρέπει να χαθή. Αν η προσπάθεια αυτή πετύχη, θα είναι και η πιο µεγάλη εθνική υπηρεσία της Ασφάλειας στην Ελλάδα, η αξία της οποίας θα φανή κυρίως αν τυχόν η Ελλάδα βρεθή στην ανάγκη να µπη στον πόλεµο. Ακόµη αύριο το γεγονός αυτό θα αποτελέση ένα µεγάλο τίτλο τιµής για το Υφυπουργείον ∆ηµοσίας Ασφαλείας, που είναι µοναδικό στα παγκόσµια χρονικά. Αυτή τη δουλειά δεν την κατάφερε ούτε ο Μουσσολίνι ούτε ο Χίτλερ!». Το «σχέδιο» του Τυρίµου που υιοθέτησε η Ασφάλεια ήταν το εξής:
«Οταν θα πάρουµε στα χέρια µας το Κόµµα, τι θα γίνη; Θα κάνουµε προπαγάνδα και δράση κοµµουνιστική; Θα εκδίδουµε το Ρίζο και προκηρύξεις; Θα κάνουµε στρατολογία µελών και θα οργανώσουµε εξωκοµµατικές οργανώσεις; Ολα αυτά θα τα κάνουµε, ή σχεδόν θα τα κάνουµε. Μα τότε λοιπόν το κέρδος; Αυτό που θα γίνη από µας τυπικά µεν θα είναι Κοµµουνιστικό Κόµµα, ουσιαστικά όµως µια µεγάλη απόχη στα χέρια του Κράτους. Η πολιτική µας επίσης θα είναι κοµµουνιστική στην επιφάνεια, µα στο βάθος και στην ουσία δηλητήριο και λεπίδι που αργά στην αρχή, κεραυνοβόλα κατόπιν – όταν θα πρέπει – θα παραλύση καθολικά τόσο τον ωργανωµένο κοµµουνισµό όσο και τον ανοργάνωτο, τον διάχυτο. Στην πραγµατικότητα εµείς δεν θα φτιάσουµε βέβαια επαναστατικό Κόµµα αλλά µια µεγάλη στρούγκα µε µια υψηλή µάντρα. Εκεί, πιάνοντας απ’ το αυτί τα µέλη του ΚΚΕ, τους συµπαθούντες του, δηλωσίες και µη, θα µεταφέρουµε όλο το έµψυχο και άψυχο κοµµουνιστικό υλικό της χώρας. Οταν µαζευτούν όλοι, θα κλείση η πόρτα και στις σκοπιές της µάνδρας θα είναι αρκετοί δύο µόνον αστυφύλακες».
Στην αρχική της σύνθεση η «Προσωρινή ∆ιοίκηση» αποτελούνταν από πρώην κοµµουνιστές-πράκτορες της Ασφάλειας αλλά και από αγνούς κοµµουνιστές, απεσταλµένους της Κοµµουνιστικής ∆ιεθνούς, οι οποίοι νόµιζαν ότι έπρατταν το κοµµατι κό τους καθήκον. Σηµειώνεται επίσης ότι η «Προσωρινή ∆ιοίκηση» είχε κατορθώσει να κυκλοφορεί τον δικό της «Ριζοσπάστη». Στην αρχική της συγκρότηση συµµετείχαν οι ∆. ∆ηµητριάδης (Κουτσογιάννης), ∆. Μαύρος, ∆. Μαλτσινιώτης, Μίλτος Τιµογιαννάκης, Ολγα Μπακόλα και Καραφύλλας. Στην πορεία αποµακρύνθηκαν οι Μαλτσινιώτης και Μαύρος, ενώ στην ηγετική οµάδα πέρασε ο Γιάννης Μιχαηλίδης. Πίσω βέβαια στα παρασκήνια τα ηνία κρατούσαν ο Μανιαδάκης, ο Παξινός και φυσικά ο Τυρίµος. Η «Προσωρινή ∆ιοίκηση» οδηγήθηκε σε αποσύνθεση και διάλυση µετά την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερµανούς και ειδικότερα το καλοκαίρι του 1941, όταν στελέχη του ΚΚΕ δραπέτευσαν από τους τόπους εξορίας, επέστρεψαν στην Αθήνα και άρχισαν να ανασυγκροτούν εκ νέου το κόµµα τους, έχοντας όµως υποστεί προηγουµένως τεράστια πολιτική και οργανωτική ζηµιά.
Ο Ζαχαριάδης φέρει ιστορική ευθύνη για την αποκήρυξη του ηγέτη του ΕΛΑΣ…
«Τον Αρη δεν τον διέγραψε ο πατέρας µου. Η απόφαση διαγραφής του Αρη είχε ληφθεί στην 11η Ολοµέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, στις αρχές Απρίλη του 1945, και είχε µείνει µυστική γιατί γίνονταν διαπραγµατεύσεις ώστε ο Αρης να σταµατήσει την ένοπλη δράση και να βγει στο εξωτερικό. Οντως ο Αρης βγήκε στην Αλβανία και µετά από λίγο ξαναγύρισε. Τότε ενεργοποιήθηκε η απόφαση της 11ης Ολοµέλειας και ο Ζαχαριάδης ανέλαβε την ευ θύνη της δηµοσιοποίησής της. Αυτός ήταν ο Γενικός Γραµµατέας του κόµµατος, αυτός έπρεπε να πάρει το θέµα πάνω του.
Εγώ τον Αρη δεν µπορώ να τον φανταστώ έξω από το ΚΚΕ. Κανείς νοµίζω δεν µπορεί να τον φανταστεί έξω από το ΚΚΕ, ανεξαρτήτως αν θεωρείται τυπικά µέλος του κόµµατος ή όχι. Για τη µη απόδοση της κοµµατικής ιδιότητας από το ΚΚΕ στον Αρη, το ίδιο το ΚΚΕ στην απόφασή του δίνει µια απάντηση και κρίνεται για αυτήν. Εγώ δεν το σχολιάζω. Για µένα και για όλον τον κόσµο ο Αρης ανήκει στο πάνθεον των ηρώων του ελληνικού λαού, µέλος και στέλεχος του ΚΚΕ».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
