ξένη λογοτεχνία: Ενα παιδί του ’60 κάνει το «ταµείο» της ζωής του

Ο Τζούλιαν Μπαρνς είναι ένας από τους διακριτικότερους και ευγενέστερους βρετανούς συγγραφείς για τους οποίους η λογοτεχνική ποιότητα συνιστά µείζονα προτεραιότητα, ασχέτως τού αν αυτό σηµαίνει χαµηλότερες πωλήσεις. Η απονοµή εφέτος του βραβείου Booker στο βιβλίο του Ενα κάποιο τέλος διαψεύδει όσους το κατηγορούν κατά καιρούς ότι είναι εξαρτηµένο από την εµπορικότητα των συγγραφέων στους οποίους απονέµεται. Αλλά το µυθιστόρηµα του Μπαρνς συνδυάζει και την υψηλή ποιότητα (τις αρετές του ύφους) και την εµπορικότητα – αν µε αυτό το τελευταίο εννοεί κανείς ότι αγγίζει το µεγάλο αναγνωστικό κοινό.

Ο Μπαρνς εδώ συνθέτει σε µια αφήγηση τις ιστορίες τεσσάρων φίλων στη δεκαετία του ’ 60, εποχή που σηµάδεψε τον ψυχισµό, τη συµπερiφορά και τον χαρακτήρα µιας ολόκληρης γενιάς. ∆εν πρόκειται για απολογία ή απόρριψη εκείνων των χρόνων, κατά τη διάρκεια των οποίων άλλαζαν ριζικά η κοινωνία και ο κόσµος. Η επιστροφή σε αυτά έχει τον χαρακτήρα απολογισµού ζωής, είναι δηλαδή ένα είδος αυτογνωσίας, µια προσπάθεια του κεντρικού ήρωα Εϊντριαν να συµφιλιωθεί µε το παρελθόν του, µε τη µνήµη και όλα όσα απώθησε για χρόνια στη σκοτεινή κρύπτη της, µε εκείνο που υπήρξε και µε αυτό που είναι σήµερα. Ο βίος γίνεται απολογιστικός όταν τα κοιτάσµατα της µνήµης µένουν αναξιοποίητα. Αλλά η µνήµη επιστρέφει πάντα, είναι η κοιτίδα της αφήγησης και κατ’ επέκταση της ίδιας της ζωής. Ο Εϊντριαν, που την εκφράζει όταν οι υπόλοιποι τρεις φίλοι αποσύρονται στη λήθη που συνεπάγεται το βύθισµα στην καθηµερινότητα, µας δίνει µια έστω και µετριασµένη αίσθηση του τραγικού. Και η αίσθηση αυτή µεταφέρεται πολύ ωραία στα ελληνικά στην αριστοτεχνική µετάφραση του Θωµά Σκάσση.

Το πρώτο αυτό µυθιστόρηµα του Σβέβο κυκλοφόρησε το 1893, πέρασε απαρατήρητο και επανακυκλοφόρησε ύστερα από 30 χρόνια. Και όµως, εδώ θα βρούµε όλες τις αρετές που διακρίνουν το αδιαµφισβήτητο αριστούργηµά του, Η συνείδηση του Ζήνωνα: την καταβύθιση του ήρωα στον εσωτερικό του κόσµο, την αµφιθυµική στάση απέναντι στην κοινωνία και στη ζωή, το αίσθηµα της αποτυχίας και την αίσθηση της παραίτησης.

Ο νεαρός Αλφόνσο Νίτι, ο διανοούµενος ήρωας του Σβέβο, µοιάζει πολύ µε τον Φρεντερίκ Μορό, κεντρικό ήρωα της Αισθηµατικής αγωγής του Φλοµπέρ. Και οι δύο φιλοδοξούν να αλλάξουν περιβάλλον και τρόπο ζωής και να πετύχουν. Και οι δύο αποτυγχάνουν. Ωστόσο οι οµοιότητες σταµατούν εδώ. Γιατί ενώ ο Μορό καταλήγει να χαθεί µέσα στο τέλµα της µικροαστικής ζωής, ο ήρωας του Σβέβο φθάνει στην ακραία έκφραση της αποτυχίας: οδηγείται στην αυτοκτονία. Υπό την έννοια αυτή είναι αντιπροσωπευτικός τύπος του 20ού και όχι του 19ου αιώνα – άρα προδροµικός µιας κοινωνίας στην οποία αποτυγχάνει να ενταχθεί. Και βέβαια, όταν κανείς διαβάζει Σβέβο, διαβάζει έναν από τους πιο ατµοσφαιρικούς και σπουδαίους ευρωπαίους συγγραφείς.

Το άγχος του σύγχρονου ανθρώπου να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις που νοµίζει πως έχουν οι άλλοι από εκείνον, τα κρυφά παράδοξα των ερωτικών σχέσεων, η Αµερική και οι ψυχώσεις της λίγο πριν και λίγο µετά την 11η Σεπτεµβρίου, η ατέρµονη πάλη του ανθρώπου ενάντια στη µοναξιά είναι µερικά από τα θέµατα που εξερευνά στις οκτώ ιστορίες αυτής της εξαιρετικής συλλογής ο νέος µεγάλος αυτόχειρας της αµερικανικής λογοτεχνίας, ο πιο ταλαντούχος συγγραφέας της γενιάς του σύµφωνα µε τον Τζόναθαν Φράνζεν και τη Ζέιντι Σµιθ.

Αργυρόκαστρο, υπό γερµανική κατοχή, φθινόπωρο του 1943. Ο διακεκριµένος γιατρός της πόλης προσκαλεί τον διοικητή των ναζί σε δείπνο. Την εποµένη µία οµάδα αλβανών αιχµαλώτων ελευθερώνεται, ανάµεσά τους και ένας εβραίος φαρµακοποιός. Η τοπική κοινωνία συγκλονίζεται από αυτή τη µυστηριώδη συνάντηση. Τι συνέβη; Ηταν πράξη δωσιλογισµού ή γνήσιου πατριωτισµού; Η παράξενη υπόθεση ξανάρχεται στην επιφάνεια κατά την κοµµουνιστική περίοδο, όταν το Αργυρόκαστρο πιστεύεται πως είναι το κέντρο µιας παγκόσµιας συνωµοσίας κατά του κοµµουνισµού. Ενα κωµικοτραγικό βαλκανικό παραµύθι γραµµένο µε υποδόρια ειρωνεία.

«Η εξουσία είναι το βλέµµα µιας τίγρης που σε υποχρεώνει να κατεβάσεις τα µάτια και να νιώσεις φόβο και ντροπή». Απαλά νυχτερινά κύµατα γλείφουν το κοµµένο κεφάλι του Χοσουέ Ναδάλ σε µια παραλία του Ειρηνικού. Το κεφάλι θυµάται, αφηγείται, λοξοδροµεί. Ξέρει ότι για εφέτος είναι ο υπ’ αριθµόν 1.000 φόνος, ότι στο Μεξικό κυβερνά το ατιµώρητο έγκληµα και ότι στη χώρα αυτή δεν υπάρχει τραγωδία, τα πάντα µετατρέπονται σε σαπουνόπερα. Το νέο µυθιστόρηµα του Κάρλος Φουέντες φλερτάρει µε τον «µαγικό ρεαλισµό» του Γκαρσία Μάρκες.

Το 1940 οι ναζί ίδρυσαν στην πολωνική πόλη Γουντζ αυτό που στη συνέχεια θα γινόταν το δεύτερο µεγαλύτερο εβραϊκό γκέτο. Το µυθιστόρηµα είναι η ιστορία του διορισµένου από τους Γερµανούς εβραίου διοικητή Μορντεχάι Χάιµ Ρουµκόφσκι και του σκοτεινού ρόλου που έπαιξε στο Ολοκαύτωµα των Πολωνοεβραίων. Εχοντας ως σηµαντικότατη πηγή το Χρονικό του γκέτο, ένα αρχείο 3.000 σελίδων, ο συγγραφέας µιλάει για την πραγµατικότητα του Ολοκαυτώµατος σε ένα βιβλίο στο οποίο µέσα σε πέντε χρόνια βαρβαρότητας αναδεικνύονται όλες οι αποχρώσεις της ζωής.

Μια όµορφη βραδιά στην πόλη Καχάνι της χώρας του Αλίφµπεη συµβαίνει κάτι τροµερό: ο Ρασίντ, ο παραµυθάς πατέρας του δωδεκάχρονου Λούκα, πέφτει ξαφνικά και ανεξήγητα σε βαθύ ύπνο. Τίποτε και κανένας δεν µπορεί να τον ξυπνήσει. Για να τον σώσει, ο Λούκα πρέπει να ξεκινήσει ένα ταξίδι στον Κόσµο της Μαγείας και να έρθει αντιµέτωπος µε ένα σωρό φαντασµαγορικά εµπόδια προκειµένου να κλέψει τη Φωτιά της Ζωής, µια αποστολή ιδιαίτερα επικίνδυνη και σχεδόν ακατόρθωτη. Το βιβλίο που ο συγγραφέας αφιέρωσε στον δεύτερο γιο του.

Στο νέο µυθιστόρηµα της συγγραφέως του «Νησιού» πρωταγωνιστούν η πόλη της Θεσσαλονίκης στη διάρκεια του 20ού αιώνα και µία ερωτική ιστορία. Μία µεγάλη πυρκαγιά, µία µεγάλη καταστροφή, πόλεµοι, ξεριζωµός, µετακινήσεις πληθυσµών. Η Ιστορία προχωρεί µε δυσβάσταχτα βήµατα και οι άνθρωποι το παλεύουν όπως µπορούν, προσπαθώντας να συνεχίσουν τη ζωή τους. Ανάµεσα στους πολλούς ο ∆ηµήτρης Κοµνηνός, σαλονικιός υφασµατέµπορος, και η Κατερίνα Σαράφογλου, µία προσφυγοπούλα ράφτρα, που γίνονται φίλοι από παιδιά και προοδευτικά, όσο οι ζωές τους συνυφαίνονται, ερωτεύονται σε δύσκολους καιρούς.

Η Τζόαν Ντίντιον, µια µεγάλη κυρία των αµερικανικών γραµµάτων και η πιο σηµαντική γυναίκα εκπρόσωπος της «Νέας Δηµοσιογραφίας», επανέρχεται στο ελληνικό εκδοτικό τοπίο µε ένα συγκλονιστικό αφήγηµα, που το 2005 τιµήθηκε µε το Εθνικό Βραβείο Βιβλίου των ΗΠΑ στην κατηγορία Non Fiction. Η ίδια την προπαραµονή της Πρωτοχρονιάς του 2003 είδε τον άντρα µε τον οποίο ήταν παντρεµένη σχεδόν 40 χρόνια, τον Τζον Γκρέγκορι Νταν, να σωριάζεται στο πάτωµα την ώρα του δείπνου και να φεύγει απροσδόκητα από τη ζωή ύστερα από ένα οξύ καρδιακό επεισόδιο.

Ο ξαφνικός χαµός του συζύγου της και η βίαιη διακοπή ενός ευτυχισµένου γάµου την οδήγησαν στην ψυχολογική κατάρρευση και στο υπαρξιακό χάος. Η γραφή αποδείχθηκε για την Ντίντιον το µόνο ασφαλές καταφύγιο για την πένθιµη ενδοσκόπησή της, την πυρετώδη χαρτογράφηση των εσώτερων συναισθηµατικών ερειπίων της, την ορθολογική ανασύσταση του εαυτού της αλλά και την ενδυνάµωση της πίστης της απέναντι στη ζωή, ύστερα από αυτή την τροµακτική και απογοητευτική απώλεια.

Ο αναγνώστης παρακολουθεί τη συγγραφέα και τη συντρέχει στην αγωνιώδη και ειλικρινή προσπάθειά της να συµφιλιωθεί µε την ιδέα του θανάτου ως αναπόσπαστου µέρους της ανθρώπινης µοίρας, ως της µόνης, εν τέλει, ακλόνητης αλήθειας της ζωής, κάτι που της δηµιουργεί βαθύτατη οδύνη και την ωθεί πότε σε µια παρηγορητική διαύγεια και πότε στη σύγχυση του παραλόγου. Ιατρικές γνωµατεύσεις «συνοµιλούν» µε ποιήµατα, διαµελισµένα σώµατα µε ψυχαναλυτικές θεωρίες και κανόνες καλής συµπεριφοράς µε παιδικά τραγουδάκια, σε µια αφήγηση που έχει την αποστασιοποιηµένη ακρίβεια του Χεµινγκγουέι και την αξιοπρέπεια του βωβού ολοφυρµού της αρχαίας τραγωδίας.

Ο Φρανκ Σινάτρα αναζητούσε ένα δώρο για τη Μαίριλυν Μονρόε εκείνο τον κρύο χειµώνα που σηµαδεύτηκε από τον χωρισµό της µε τον Αρθουρ Μίλερ. Τον Νοέµβριο του 1960 ο τραγουδιστής χάρισε τελικά στην ηθοποιό έναν πολύ ξεχωριστό και «οµιλητικό» σκύλο τον οποίο εκείνη ονόµασε Μαφ. Ο σκύλος αυτός, που είχε γεννηθεί στη Σκωτία και τον έφερε στις ΗΠΑ η µητέρα της Νάταλι Γουντ, έζησε µε την ξανθιά καλλονή του Χόλιγουντ τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής της – µια περίοδο κατά την οποία ήταν εξαιρετικά ευάλωτη –, αρχικά στη Νέα Υόρκη και ύστερα στο Λος Αντζελες.

Η Μαίριλυν, εµβληµατικό σύµβολο θηλυκότητας και οµορφιάς στον 20ό αιώνα, δεν έκανε βήµα χωρίς τον Μαφ, ο οποίος είχε µια τροµερή διαίσθηση, καταλάβαινε τα πάντα και είχε µια καυστική άποψη για όλα: τους διάσηµους αστέρες της κινηµατογραφικής βιοµηχανίας, την πολιτική (είδε ασφαλώς από κοντά τον πρόεδρο Κένεντι), την ψυχανάλυση και φυσικά τη λογοτεχνία. Η βασανισµένη τότε αφεντικίνα του Μαφ τον έπαιρνε µαζί της παντού στην Αµερική της δεκαετίας του 1960, στα σουαρέ των διασηµοτήτων αλλά και στις συναντήσεις των διανοουµένων. Ο Μαφ προσαρµοζόταν άλλωστε παντού: ήταν τροτσκιστής και λάτρης των τεχνών. Ο σκωτσέζος συγγραφέας Αντριου Ο’ Χάγκαν αναπλάθει ευφυώς, διά µέσου ενός απρόσµενα ελκυστικού και σοφιστικέ αφηγητή, το κλίµα µιας ολόκληρης εποχής παραδίδοντάς µας ένα πορτρέτο της Μονρόε, πέραν του ειδώλου, µε ακραιφνώς ανθρώπινα χρώµατα. Πρόκειται για ένα µυθιστόρηµα που αναµειγνύει την υψηλή τέχνη και την ποπ κουλτούρα, τον στοχασµό και την ψυχαγωγία, όπου γάτες µιµούνται ποιητές και έντοµα µιλούν για την κοινωνία του θεάµατος.

Μετάφραση Χίλντα Παπαδημητρίου,
Εκδόσεις Πατάκη, 2011,
σελ. 240, τιμή 13,70 ευρώ

Ο Ντέιβιντ Μαλούφ φωτίζει από µια άλλη οπτική γωνία ένα περιστατικό από την «Ιλιάδα» του Οµήρου, προσθέτοντας τις δικές του ανατροπές και προσωπικές σκέψεις των ηρώων. Η δική του εκδοχή ξεκινάει τη στιγµή που ο Αχιλλέας, εξαγριωµένος από τον πόνο για τον θάνατο του Πατρόκλου, σέρνει το σώµα του Εκτορα δεµένο στο άρµα του, ενώ από τα τείχη της Τροίας ο βασιλιάς Πρίαµος παρακολουθεί τη βεβήλωση του νεκρού σώµατος του γιου του. Πόλεµος και ηρωισµός, ύβρις και ανθρωπισµός, η τύχη και η µοίρα σε µια αφήγηση που θίγει τα αιώνια θέµατα του Τρωικού Πολέµου.

Φυσικοί και µαθηµατικοί βγαίνουν από τα αµφιθέατρα και πρωταγωνιστούν σε έναν κόσµο ακατάπαυστης δράσης. Αληθινή επιστήµη, δολοφονίες, απαγωγές, συνεχείς ανατροπές, ανθρωποκυνηγητό, στρατιωτικές επιχειρήσεις, επικίνδυνες αποστολές. Από τη Νέα Υόρκη ως την Ιερουσαλήµ και από το Ιράν ως το Τουρκµενιστάν ο ιστορικός της επιστήµης Ντέιβιντ Σουίφτ µε τη φυσικό Μονίκ Ρέινολντς, η πράκτορας του FBI Λουσίλ Πάρκερ και ο αυτιστικός Μάικλ Γκούπτα αντιµετωπίζουν τους δολοφόνους που έχουν «ξεθάψει» τη Θεωρία των Πάντων.

Ο συγγραφέας, τέσσερα χρόνια µετά το «Σµήνος», µεταπηδά από τον κόσµο της θάλασσας σε αυτόν του Διαστήµατος. Το 2025 πρωτοποριακές τεχνολογίες έχουν φέρει την επανάσταση στην αεροναυπηγική. Αµερικανοί και Κινέζοι εξορύσσουν στο φεγγάρι ήλιον-3, ένα στοιχείο που υπόσχεται να λύσει όλα τα ενεργειακά προβλήµατα παγκοσµίως. Ο ντετέκτιβ Οουεν Τζέρικο αναλαµβάνει να βρει την αντικαθεστωτική Γιόγιο µε τα πολλά κρυµµένα µυστικά. Αυτό που µοιάζει υπόθεση ρουτίνας εξελίσσεται σε ένα θρίλερ για την ανθρωπότητα.

Η «Υπόθεση Βάργκας», όπου µία δολοφονία εµφανίζεται δολίως ως αυτοκτονία, είναι η πλέον ολοκληρωµένη αστυνοµική ιστορία του κύκλου «Κουαρέσµα, αποκρυπτογράφος», µε κύριο πρωταγωνιστή τον γιατρό και αποκρυπτογράφο γρίφων Αµπίλιο Κουαρέσµα, που έγραψε ο Φερνάντο Πεσόα, κατά πάσα πιθανότητα προς το τέλος της µαθητείας του στο αστυνοµικό µυθιστόρηµα αλλά και της ζωής του. Οι µελετητές του περίφηµου «µπαούλου» του έδωσαν πρόσφατα στη δηµοσιότητα το σύνολο των αστυνοµικών του ιστοριών.

Σε αυτές τις δύο θεωρήσεις πάνω στην οµορφιά και στη µοίρα, σε αυτό που είναι ανθρώπινο στον άνθρωπο και αυτό που µένει από αυτόν µετά τον θάνατό του ο αναγνώστης θα συναντήσει έναν µεγάλο συγγραφέα. Ο Βασίλι Γκρόσµαν ήταν ένας από τους πρώτους που ανακάλυψαν και περιέγραψαν τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Τα βιώµατά του επηρέασαν την εικόνα που είχε για τον κόσµο. Μετά τον πόλεµο έγραψε τα πιο σηµαντικά έργα του, όταν αντιλήφθηκε τον απολυταρχικό χαρακτήρα του κοµµουνιστικού πολιτεύµατος.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ