ελληνική λογοτεχνία: Πάθη και αδιέξοδα στο δάσος της Ιστορίας

Ενα δάσος που απειλείται µε αφανισµό από τα οικονοµικά συµφέροντα που το πολιορκούν, µια γηραιά κυρία που αναπολεί την ερωτική ορµή της νεανικής της ζωής και βρίσκεται σε διαρκή σύγκρουση µε την οικογένειά της και τρία οµοφυλόφιλα ζευγάρια (τέσσερις άντρες και δύο γυναίκες) που οδηγούνται µε τον έναν ή τον άλλο τρόπο στην καταστροφή: αυτό είναι το περιβάλλον εντός του οποίου κινούνται οι πρωταγωνιστές του Χρήστου Αγγελάκου στο µυθιστόρηµά του Το δάσος των παιδιών, το οποίο αποτελεί τη δεύτερη πεζογραφική του προσπάθεια (προηγήθηκε, το 1998, το µυθιστόρηµα Η τελευταία εικόνα ).

Η ιστορία που ξετυλίγει ο Αγγελάκος στο καινούργιο βιβλίο του είναι µια ιστορία διαρκών τριβών και εντάσεων µεταξύ ανθρώπων που ασφυκτιούν µέσα στις παραδοχές της κοινωνικής νόρµας και υπερβαίνουν συνειδητά ή όχι τα όριά της, προσπαθώντας να αναπνεύσουν σε έναν πιο ελεύθερο προσωπικό κόσµο. Οι περισσότερες από τις προσπάθειές τους έχουν πικρή και αδιέ ξοδη κατάληξη, αλλά ο συγγραφέας ξέρει πώς να διατηρήσει σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης τη δύναµη και τη ζωντάνια του ψυχισµού τους.

Εκείνο που πρωτίστως προσδιορίζει τους ήρωες στο Δάσος των παιδιών είναι η περίπλοκη σχέση τους µε τον χρόνο: το παρελθόν εισβάλλει αδιάκοπα στο παρόν, το παρόν ταξιδεύει κάθε τόσο στο παρελθόν (εναλλάσσοντας τα τεράστια άλµατα µε τον αργό, σε ρυθµό περιπάτου βηµατισµό), οι νέοι µπερδεύονται µε τους ηλικιωµένους και οι γέροι γίνονται ξανά παιδιά. Ολα αυτά σε έναν ελλειπτικό και επίµονα ρευστό περίγυρο, όπου τον σηµαντικότερο ρόλο αναλαµβάνει το σεξ: από εκεί αντλούν τα πρόσωπα του Αγγελάκου την απαντοχή τους, από εκεί περιµένουν και τα µέσα που θα τους επιτρέψουν να δώσουν ένα ζωτικό νόηµα στην καθηµερινή τους ύπαρξη. Ο Αγγελάκος κάνει το παιχνίδι του µε τον χρόνο χωρίς την παραµικρή δυσκολία. Οι µεταβάσεις του από το ένα χρονικό επίπεδο στο άλλο είναι συντονισµένες στο φουλ, σχηµατίζοντας έναν ενιαίο και εντελώς συµπαγή, εσωτερικώς αφηγηµατικό χώρο. Εναν χώρο ο οποίος άλλοτε ανοίγεται προς την περιοχή της Ιστορίας (την εποχή της δεκαετίας του 1960 και της χούντας) και άλλοτε ανάγεται στη σφαίρα του ονείρου ή της φαντασίωσης, αποφεύγοντας και στις δύο περιπτώσεις οποιοδήποτε άστοχο ρήγµα.

Ενα µυθιστόρηµα για τα γηρατειά, τη φθορά και τον θάνατο, χωρίς το παραµικρό καταθλιπτικό χρώµα. Οι απερχόµενες γενιές συναντούν τις νέες, σε µια υπερκινητική Αθήνα, µε πολλαπλές ανατροπές και συγκρούσεις. Ο Αλέξης Πανσέληνος συγκεντρώνει στο καινούργιο του βιβλίο τα πάντα: πολυπρόσωπη δράση, αστυνοµική ίντριγκα, όπως και διάλογο, µε µια µεγάλη ποικιλία µυθιστορηµατικών ειδών, που συνδυάζεται µε τη σκιαγράφηση µιας σειράς ανάγλυφων και εξαιρετικά ζωντανών χαρακτήρων, οι οποίοι αποτυπώνουν στην καθηµερινή στάση και συµπεριφορά τους τον αναβρασµό µιας εξαιρετικά ασταθούς κοινωνίας.

Μια παρέα πενηντάρηδων επιστρέφουν στο νησί της νιότης τους και κάνουν αθέλητα έναν απολογισµό ζωής. Ο λογαριασµός δεν θα αποδειχθεί σπουδαίος: η επαγγελµατική επιτυχία και τα οικονοµικά κέρδη δεν έχουν κατορθώσει να γεµίσουν την ύπαρξή τους και η γενιά τους, που ενηλικιώθηκε στη Μεταπολίτευση, έχει διαγράψει ένα µεγάλο κενό στη ζωή της. Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος γράφει για τα χρόνια της απατηλής ευµάρειας και για όσους έχτισαν χάρτινους πύργους πιστεύοντας ότι η καριέρα και το χρήµα (κερδισµένα µε τους πιο αθέµιτους τρόπους) µπορούν να εγγυηθούν όχι µόνο το παρόν, αλλά και το µέλλον.

Η δύσκολη εφηβεία ενός κοριτσιού στα χρόνια της δεκαετίας του 1960 στους κόλπους µιας ευκατάστατης αλλά εξαιρετικά προβληµατικής οικογένειας. Η Ανατολή, όπως είναι το όνοµα του κοριτσιού, συγκρούεται µε τον πατέρα της (επιτυχηµένο δικηγόρο, που προσπαθεί σε όλη του τη ζωή να διώξει από πάνω του τη ρετσινιά του δηλωσία της Μακρονήσου), αλλά και µε τη µητέρα της, η οποία παρακολουθεί ανήµπορη το ξυλοφόρτωµα της κόρης από τον πατριάρχη του σπιτιού. Ενα φροϋδικό οικογενειακό ροµάντζο πληµµυρισµένο από στίχους της ροκ και της ποπ µουσικής.

Φως εξ Ανατολών

Οι περιπέτειες της οικογένειας του γιατρού Πλάτωνα Πειλίδη συνεχίζονται και ολοκληρώνονται στο τελευταίο µέρος της τριλογίας του Ευάγγελου Μαυρουδή Επιστροφή στη Σµύρνη. Ο συγγραφέας ρίχνει τους ήρωές του στη δίνη των γεγονότων που θα προετοιµάσουν τη Μικρασιατική Καταστροφή (από την απόβαση του ελληνικού εκστρατευτικού σώµατος στη Σµύρνη ως τη µάχη στον Σαγγάριο και τη µεγάλη πυρκαγιά). Η αφήγηση του Μαυρουδή συνδυάζει την ιστορική ακρίβεια µε τον πλούτο της µυθοπλαστικής φαντασίας υπερβαίνοντας τα όρια της στενόκαρδης εθνικής αλήθειας.

Με το βιβλίο αυτό ολοκληρώνεται η τριλογία του Μιλτ. Χατζόπουλου («Εν µέρει ελληνίζων» και «Ο περατικός», τα δύο πρώτα µέρη). Παρακολουθούµε την ενηλικίωση του ∆ηµήτρη ∆ωρίδη, ενός νέου που µεγαλώνει στην ταραγµένη Κύπρο της δεκαετίας του 1950, φεύγει για το Παρίσι και ώριµος πλέον γυρίζει στην Κύπρο, παντρεµένος µε την αγαπηµένη του Αννα. Η προσωπική του κρίση θα συµπέσει µε την κρίση του 1974, το πραξικόπηµα του Σαµψών και την τουρκική εισβολή. Οι αναποδιές θα κατακλύσουν τον ήρωα, ο οποίος θα συλληφθεί ως κοµµουνιστής, αλλά ταυτόχρονα θα τον ωριµάσουν.

Παράταιροι ήρωες που ζουν δίπλα µας σαλοί, αλλά και οι παλιοµοδίτες, που η ζωή περνά από πάνω τους µε φόντο την κοινωνική κρίση. Από την άλλη, ήρωες που έρχονται από το παρελθόν και υπενθυµίζουν στον αναγνώστη ότι αυτό παραµένει ζωντανό µέσα στη συνέχειά του. Τα διηγήµατα του Σκαµπαρδώνη παρουσιάζουν παράλληλα τη Θεσσαλονίκη που χάνεται σιγά-σιγά και επιβιώνει µόνον ως ανάµνηση σε ανθρώπους που αποτελούν και σήµερα το ζωντανό στοιχείο της. Χιούµορ, ειρωνεία, ανίερη διάθεση και ζωντανή γλώσσα.

Μια σειρά διηγηµάτων της Ζυράννας Ζατέλη που έχουν δηµοσιευθεί εδώ κι εκεί αλλά παραµένουν ένα σώµα εισόδου στον µαγικό της κόσµο (όπως έχει χαρακτηριστεί η πεζογραφία της). ∆ιαβάζουµε αφηγήσεις, αυτοαναφορικά κείµενα, µικρές ιστορίες που χάνονται µέσα στις σκέψεις της, για να αποδοθούν και πάλι στον αναγνώστη µέσα από έναν πολύχρωµο πίνακα, άλλοτε ζωγραφισµένο µε την ανοιχτόχρωµη παλέτα του Βαν Γκογκ και άλλοτε µε τη σκοτεινή του Κίρχνερ.

Γράφει για την «απόλαυση της απωλείας» – το κάπνισµα και την παθολογική σχέση της µε τα τσιγάρα Sante. Αναφέρεται στις συµπτώσεις και αναρωτιέται αν την κυνηγούν ή αν τις κυνηγάει, καθώς περιγράφει πώς, ενώ αυτή είναι γενεθλίως πρακτικογραφηµένη στις 10 Απριλίου, παρουσιάστηκαν οι τρεις µεγάλοι έρωτες της ζωής της µαζί µε έναν τελευταίο θαυµαστή της να είναι γεννηµένοι 6, 7, 8 και 9 Απριλίου. ∆ιηγείται ακόµη το συναπάντηµα µε τον Αντώνη Σαµαράκη, όταν η Ζυράννα, σχεδόν κλοσάρ στην Αθήνα, δεν είχε πού την κεφαλή κλίναι και αυτός, ως µη ώφειλε, τη συνέτρεξε σε σηµείο που το διαβάζεις ακόµη και σήµερα και λες «δεν γίνονται αυτά».

Φανερώνει επίσης ένα κοµµάτι της συγγραφικής της κουζίνας: «Μια βασική µου αδυναµία είναι σ’ αυτό που κρύβεται, στην αινιγµατική παρουσία του αφανούς, του λησµονηµένου, στο θαµπό του µειδίαµα µέσα στον χρόνο, στο αεράκι του άρρητου». Το αίνιγµα της Ζατέλη είναι τέτοιο που θα κάνει έναν θαυµαστή της να πει ότι δεν υπάρχει, ότι έχει επινοήσει τον εαυτό της. Μιλάει για το καπνοχώρι όπου γεννήθηκε, για τον αδελφό της που αγαπάει πολύ, για το «κόλληµα» µε τη γραφοµηχανή της, για τους λίγους πιστούς φίλους της, για τους µεγάλους της έρωτες, για τις γάτες. Ενα αποσπασµατικό βιβλίο γεµάτο ανάσες, σιωπές, ανάποδες κινήσεις, θραύσµατα εικόνων, αλήθειες και ψέµατα.

Ως ποιητική αυτοβιογραφία εκ προθέσεως ή εκ του αποτελέσµατος, η πρόσφατη συλλογή του Τίτου Πατρίκιου αποτελεί ορόσηµο στη συγγραφική διαδροµή του συναρµολογώντας τις όψεις του πολιτικού, ερωτικού, κοινωνικού και υπαρξιακού «ποιητή της ήττας» σε ένα και αδιαίρετο ποιητικό υποκείµενο.

Η προσωπική ιστορία γεννιέται στο πατρικό σπίτι και εκτυλίσσεται σε έξι µακρά αφηγηµατικά ποιήµατα: τα παιδικά χρόνια στην Κατοχή, η δράση στην Αντίσταση, οι εξορίες, η αναχώρηση για το Παρίσι. Ο άνδρας ζει τον έρωτα και υµνεί την αγάπη ενώ ο ποιητής ψάχνει τις λέξεις του. Οι σύντροφοι των παλιών φωτογραφιών από διαδηλώσεις και συγκεντρώσεις στην πορεία αλλάζουν κατεύθυνση και ξεχνιούνται, «περισσότερο κι από το παρελθόν / το µέλλον είναι που δεσµεύει». Αντιθέτως, «οι γυµνοί και οι ντυµένοι» της εξουσίας διαρκούν, «έτοιµοι καθώς είναι µόλις ευπρεπιστούν / µόλις φορέσουν το κατάλληλο κοστούµι / ν’ αρπάξουνε ξανά την εξουσία».

Μετακινούµενος από την εκτενή αφηγηµατική φόρµα στην ολιγόστιχη λυρική αποτύπωση µιας σκέψης στο πρώτο πρόσωπο της εξοµολόγησης, ο ποιητής ολοκληρώνει τον νηφάλιο απολογισµό του χωρίς παραµορφωτικές νοσταλγίες καταλήγοντας στο παρόν. Συγκάτοικος του παρόντος πλέον, χαράζει στο χαρτί τον τελευταίο αποχαιρετισµό στη Ρένα και ξορκίζει τον θάνατο µε ένα δοξαστικό στο απόλυτο σώµα, της οµορφιάς και της ασχήµιας: «Υµνώ το σώµα που πλάθει τη συνείδησή µου / που φυλάει σε µια κρυψώνα του όσα της ξεφεύγουν / που γεννάει αισθήσεις, σκέψεις, τη µιλιά µου. Το σώµα / που όταν χαθεί θα ζει µες στις δικές µου λέξεις».

Το «τρένο των νεφών», που διέσχιζε σε παλαιότερες εποχές την οροσειρά των Ανδεων από την Αργεντινή και κατέληγε στο Βαλπαραΐσο της Χιλής, είναι ένα µαγικό τρένο. Ο ήρωας της Φακίνου, ο Κανένας, επιβιβάζεται σε αυτό και σε κάθε βαγόνι που µπαίνει µεγαλώνει κατά δέκα χρόνια. Στο πρώτο βλέπει αυτόχθονες Ινδιάνους, στο δεύτερο ένα θεατρικό δρώµενο που αναπαριστά τα δεινά των Ινδιάνων από τους κατακτητές, στο τρίτο συναντά προσωπικότητες της λατινοαµερικανικής Ιστορίας και στο τελευταίο έναν συγγραφέα που είναι ταυτοχρόνως ο Μπόρχες και ο Οµηρος.

Τη ζωή του Οδυσσέα Ελύτη στην Κέρκυρα το 1937 αποπειράται να ανασυνθέσει ο συγγραφέας. Ποια ήταν η καθηµερινότητα του νεαρού έφεδρου αξιωµατικού, ποιους συναναστράφηκε και ποια γυναίκα ενέπνευσε το ποίηµα «Ελένη» των Προσανατολισµών; Η αρχειακή έρευνα συνδυάζεται µε πραγµατικές µαρτυρίες και φανταστικά ευρήµατα – µέθοδο που ακολούθησε ο Φίλιππος Φιλίππου και στα µυθιστορήµατα Οι τελευταίες ηµέρες του Κωνσταντίνου Καβάφη (2003) και Ο θάνατος του Ζορµπά (2007) – σε µια αφήγηση όπου τα όρια µεταξύ βιογραφίας και µυθοπλασίας είναι δυσδιάκριτα.

Νεανικό γραπτό επιµεληµένο εκ νέου, το οποίο αναφέρεται σε πραγµατικά γεγονότα. Ο ήρωας είναι ο ίδιος ο συγγραφέας σε ηλικία 17 ετών. Τότε, το καλοκαίρι του 1949, επισκέφθηκε ένα µικρό αγγλικό παραθαλάσσιο χωριό, το Γκόσπορτ, για να µάθει τη γλώσσα. Στο οικοτροφείο γνωρίζεται µε µια παρέα νεαρών παιδιών, αγόρια και κορίτσια, που δοκιµάζουν τις εµπειρίες του έρωτα, της φιλίας, της βίας, της αντίστασης στον κόσµο των µεγάλων. Ενα νοσταλγικό φλας-µπακ σε µια εποχή που δεν θα επιστρέψει ποτέ.

∆ιηγήµατα για τα Χριστούγεννα της κρίσης, τα οποία ναι µεν γράφτηκαν το 2010 αλλά έχουν την ένταση των ηµερών µας. Οι ήρωες, φτωχοί, µοναχικοί, ηλικιωµένοι, κινούνται ενάντια στους καιρούς µέσα σε ένα περιβάλλον που βυθίζεται στην απαξίωση και στην παρακµή. Ο Μπάρδο, ένα αλβανάκι που ζει δίπλα στην ευµάρεια αλλά ονειρεύεται τη φτωχή του αγάπη, η Σούλα που γυρίζει τα παζάρια και πουλάει οτιδήποτε για να επιβιώσει, µια στεγνωµένη από έρωτα γυναίκα, ένας ξεπεσµένος ποδοσφαιριστής… Ολοι τους παλεύουν για να εξανθρωπίσουν την απάνθρωπη ζωή τους.

Στις αρχές του 20ού αιώνα σε µια µικρή πόλη της Πελοποννήσου, τις Αλυκές, ξεσπάει µια άγνωστη επιδηµία. Οι κάτοικοι αποφασίζουν να µετοικήσουν. Ενα τεράστιο ανθρώπινο µπουλούκι ξεκινάει την πορεία µε συνοδοιπόρους τον θάνατο, τους έρωτες και τα πάθη που στιγµατίζουν αυτή την πορεία προς τη Γη της Επαγγελίας. Το κοινωνικό φόντο είναι οι τότε τεχνολογικές ανακαλύψεις (τηλέφωνο, αυτοκίνητο, κινηµατογράφος κτλ.), ενώ η εποχή δονείται από τους Βαλκανικούς πολέµους. Μια ιστορία που κινείται στα όρια του φανταστικού και του πραγµατικού.

Ο συγγραφέας Μανωλόπουλος περνάει µια ερωτική βραδιά µε την καλή του, όταν χτυπάει το τηλέφωνο. Ο άγνωστος δεν απαντάει στην αρχή, ξαναπαίρνει όµως αργότερα. Αποδεικνύεται ότι είναι φίλος του συγγραφέα από τα παλιά. Μέσα από τη συζήτησή τους αναδεικνύονται η σχέση εξάρτησης του συγγραφέα από τον φίλο του και ένα µικρό µυστικό τους, που σχετίζεται µε το διήγηµα του Παπαδιαµάντη «Ονειρο στο κύµα» και την πανέµορφη Μοσχούλα. Ερωτας, ενοχές, τύψεις, φιλία, όλα δοκιµάζονται µέσα σε µια νύχτα. Στο τέλος τίποτε δεν θα µοιάζει δεδοµένο.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ