Τι σχέση έχει ένας καθολικός συνωµότης του17ου αιώνα µε ένα σύγχρονο κίνηµα διαµαρτυρίας ενάντια στην οικονοµική και κοινωνική ανισότητα; Η περίφηµη µάσκα και τα πόστερ που απεικονίζουν τη µορφή του Γκάι Φοκς, του άγγλου στρατιώτη από το Γιορκ ο οποίος υπήρξε πρωτεργάτης της Συνωµοσίας της Πυρίτιδας, όχι µόνο έχουν πλέον αναδειχθεί στα πιο χαρακτηριστικά «αξεσουάρ» των µελών του κινήµατος «Occupy Wall Street» («Καταλάβετε τη Γουόλ Στριτ») αλλά παρέχουν τον τελευταίο καιρό το ερέθισµα στα διεθνή media να ασχοληθούν γενικότερα µε την τέχνη που εµπνέει το συγκεκριµένο κίνηµα διαµαρτυρίας.
Τα δηµοσιεύµατα συµφωνούν κατ΄αρχάς σε µια κοινή διαπίστωση: το κίνηµα που ξεκίνησε τον περασµένο Σεπτέµβριο από τη Νέα Υόρκη για να επεκταθεί πολύ γρήγορα (ως τα τέλη Νοεµβρίου αριθµούσε 2.668 «αδελφές» κοινότητες σε όλον τον κόσµο) έχει ήδη επιτύχει τον σκοπό του – ανεξαρτήτως του αν θα εξελιχθεί σε µακρόπνοη πολιτική δύναµη ή αν θα εξαφανιστεί µέσα στις επόµενες εβδοµάδες.
Αυτό διότι, όπως σηµειώνει ο βρετανικός «Guardian», κατάφερε να βάλει εκ νέου στις καρδιές των πολιτών τις «κλασικές» κοµµουνιστικές διακηρύξεις περίανισότητας, οικονοµικής αδικίας και ατελειών του καπιταλιστικού µοντέλου και µάλιστα σε µια εποχή που ο υπαρκτός σοσιαλισµός θεωρούνταν όχι απλώς νεκρός αλλά… βαθιά θαµµένος. «Στο πλαίσιο αυτό» γράφει η εφηµερίδα «τα πόστερ που εµπνέονται από το κίνηµα Occupy αποκαλύπτουν χαρακτηριστική πίστη και καθαρότητα η οποία έχει ήδη καταφέρει να αλλάξει τη γλώσσα της πολιτικής».
Η Οκτωβριανή Επανάσταση, η Ισπανία του ‘36, ο γαλλικός Μάης του ‘68 αλλά και τα γεγονότα στην κινεζική πλατεία Τιανανµέν φαίνεται να έχουν επηρεάσει – αλλού έντονα και αλλού χαλαρά – τις αφίσες που χαρακτηρίζονται από εξπρεσιονιστικά γραφικά, δυνατά συνθήµατα και σύγχρονο πνεύµα.
Ωστόσο, σαφώς εντονότερη σύµφωνα µε τις κρίσεις των ειδικών είναι η επίδραση του σύγχρονου κόσµου των κόµικς και των graphic novels (ο όρος χρησιµοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1978).
Η Καµπάνατης Ελευθερίας – σήµα κατατεθέν του Occupy Philly της Φιλαδέλφειας των ΗΠΑ – αλλά και το πρόσωπο της νέας γυναίκας η οποία αντιπροσωπεύει το 99% (από το αντίστοιχο σλόγκαν «Είµαστε το 99%» των µελών του κινήµατος) στην αφίσα του Occupy Portland παραπέµπουν στην αισθητική γνωστών καλλιτεχνών κόµικς όπως οι Αµερικανοί Αρτ Σπίγκελµαν και Τσαρλς Μπερνς. Το φλερτ των «κοµιξάδων» µε το κίνηµα διαγράφεται όλο και πιο έντονο.
Χαρακτηριστική η πρωτοβουλία δεκάδων καταξιωµένων καλλιτεχνών του είδους στο Λος Αντζελες οι οποίοι αποφάσισαν την έκδοση ενός βιβλίου µε δηµιουργίες τους εµπνευσµένες από τα αιτήµατα του «Occupy», το οποίο έχει σκοπό και την οικονοµική του ενίσχυση.
Οι καλλιτέχνες πιστεύουν πως το κίνηµα έχει επηρεάσει τόσο έντονα τον δηµόσιο διάλογο στις ΗΠΑ αλλά και διεθνώς ώστε αξίζει να µείνει στη µνήµη.
«Το βιβλίο αποσκοπεί στην καταγραφή του πάθους και των συναισθηµάτων των διαδηλωτών» δηλώνουν οι εκπρόσωποι των καλλιτεχνών στον αµερικανικό Τύπο. «Θέλουµε µέσα από την τέχνη µας να αφηγηθούµε ιστορίες ανθρώπων οι οποίοι ρισκάρουν κάποιες φορές και τη σωµατική τους ακεραιότητα για µια ιδέα. Ποια είναι αυτή; Πολλά µέσα ενηµέρωσης υποστηρίζουν ότι πρόκειται για κάτι ασαφές και µπερδεµένο αλλά, αν ήταν πραγµατικά τέτοιο, είµαστε σίγουροι ότι δεν θα είχε αποκτήσει αυτή τη δυναµική».
Μια πιο προωθηµένη διάσταση στο θέµα έδωσε η Μισέλ Ελάµ, πρώην διευθύντρια του Τµήµατος Αφροαµερικανικών Σπουδών τουΠανεπιστηµίου του Στάντφορντ και συγγραφέας του βιβλίου «The Souls of Mixed Folk: Race, Politics and Aesthetics in the New Millennium» («Οι ψυχές των µεικτών λαών: Φυλή, πολιτική και αισθητική στη νέα χιλιετία», εκδόσεις Πανεπιστηµίου Στάντφορντ, 2011), σε πρόσφατη παρέµβασή της στο CNN. Η Ελάµ πιστεύει ότι η τέχνη αποτελεί το σηµαντικότερο ίσως «όχηµα» προώθησης των αιτηµάτων του κινήµατος Occupy. Η ένταξη έργωντης λεγόµενης «τέχνης του δρόµου» – εµπνευσµένης πάντα από το κίνηµα – στιςσυλλογές του Εθνικού Μουσείου Αµερικανικής Ιστορίας αλλά και η οργάνωση παραστάσεων λόγου καιποιητικών αναγνώσεων από την Επιτροπή Τεχνών και Πολιτισµού του Occupy Wall Street στο πάρκο Zuccotti στο Μανχάταν αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγµατα.
Ωστόσο η Ελάµ προχωρεί ένα βήµα παραπέρα εστιάζοντας στην αφίσα µε τίτλο «You are invitedto the Occupation Party» («Είστε καλεσµένοι στο πάρτι της κατάληψης») του Σέπαρντ Φέρι , γνωστού από το πόστερ «Hope» πουδηµιούργησε παλαιότερα για τον αµερικανό πρόεδρο Μπαράκ Οµπάµα . Εν προκειµένωο Φέρι αποτυπώνει τη µορφή µιας Αφροαµερικανής α λα Αντζελα Ντέιβις (η ακτιβίστρια που συνδέθηκε στενά µε το Κοµµουνιστικό Κόµµα των ΗΠΑ), παραπέµποντας ευθέως στο κίνηµα των «Μαύρων Πανθή ρων», το οποίο έδρασε στις δεκαετίες του ‘60 και του ‘70 διεκδικώντας τα δικαιώµατα των µαύρων.
Με τον τρόπο αυτόν ο καλλιτέχνης εντάσσει το κίνη µα Occupy σε έναευρύτερο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο.
∆ύο ράφια και ένας καναπές κάτω από µια σκηνή, η «Τράπεζα Ιδεών» σε µια γωνιά της, και µια ακόµη σειρά ραφιών τα οποία ακόµη παραµένουν άδεια αποτελούν την αυτοσχέδια βιβλιοθήκη του Occupy Londonη οποία λειτουργεί στην πλατεία Finsbury.
Οι τίτλοι βιβλίων που περιέχει είναι προς τοπαρόν λίγοι, αλλά οι διοργανωτές δηλώνουν αισιόδοξοι καθώς είναι ακόµη αρχή, ενώ κατά την εκτίµησή τους η πρωτοβουλία τους γνωρίζει ανάπτυξη σε µια περίοδο που πολλές βιβλιοθήκες της χώρας βρίσκονται αντιµέτωπες µε την προοπτική του λουκέτου. Παράλληλα οι υπεύθυνοι εκφράζουν την ελπίδα πως η δική τους προσπάθεια δεν θα έχει τη µοίρα της αντίστοιχης βιβλιοθήκης του Οccupy Wall Street στο πάρκο Zuccotti.
Σαφώς πιο πλούσια (περίπου 5.000 τίτλοι) η«Βιβλιοθήκη του Λαού» στη Νέα Υόρκη έπεσε θύµα της επιχείρησης «σκούπας»της αστυνοµίας στην κατασκήνωση των διαδηλωτών τις 15 του περασµένου Νοεµβρίου, κατ΄εντολήν του δηµάρχου Μπλούµπεργκ.
Αν και δόθηκαν σαφείς διαβεβαιώσεις στουςδιαδηλωτές ότι τα βιβλία θα τους παραδοθούν τιςεπόµενες ηµέρες, τελικά τουςδόθηκε το 1/3 από αυτά,πολλά από τα οποία, µάλιστα, σε µη χρησιµοποιήσιµη πλέον µορφή.
Το γεγονός προκάλεσε την οργή θεσµών και προσώπων της δηµόσιας ζωής. «Η καταστροφή της βιβλιοθήκης είναι µια προσπάθεια φίµωσης και καταστροφής του κινήµατός µας» δήλωσε µια βιβλιοθηκονόµος, µέλος του Occupy Wall Street.
Mία ακόµη έκφραση συµπαράστασης στους διαδηλωτές είναι η πρωτοβουλία καταξιωµένων µουσικών και συγκροτηµάτων της ροκ σκηνής να κυκλοφορήσουν µια συλλογική δισκογραφική δουλειά µε τίτλο «Occupy this album». Οι αµερικανοί τραγουδοποιοί Ντέιβιντ Κρόσµπι και Τζάκσον Μπράουν, τα ροκ συγκροτήµατα Devo, Third Eye Blind και Yo La Tengo και ο βρετανός τραγουδοποιός Λόιντ Κόουλ είναι µερικοί από τους καλλιτέχνες που συµµετέχουν στο άλµπουµ, η κυκλοφορία του οποίου αναµένεται άµεσα.
Για ποιον λόγο, άραγε, ο Γκάι Φοκς αποτελεί σύμβολο των διαδηλωτών, περισσότερα από 400 χρόνια μετά τον μαρτυρικό του θάνατο; Μια σύντομη καταγραφή της δραστηριότητάς του απαντά στο ερώτημα. Πρωτεργάτης της Συνωμοσίας της Πυρίτιδας η οποία οργανώθηκε από μια μερίδα καθολικών το 1605 με στόχο την ανατίναξη του Βρετανικού Κοινοβουλίου και τον θάνατο του βασιλιά Ιακώβου Α’, προδόθηκε, συνελήφθη και βασανίστηκε φρικτά προτού καταδικαστεί σε θάνατο με αγχόνη και σε διαμελισμό.
Σε ανάμνηση της αποτυχημένης απόπειρας του Γκάι Φοκς να ανατινάξει το κοινοβούλιο, στην Αγγλία και σε άλλες χώρες η 5η Νοεμβρίου εορτάζεται ως «Νύχτα του Γκάι Φοκς» με πυροτεχνήματα και κάψιμο ενός ομοιώματος του συνωμότη.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, και πάλι στην Αγγλία, ο εικαστικός Ντέιβιντ Λόιντ και ο συγγραφέας Αλαν Μουρ δημιούργησαν το graphic novel «V for Vendetta» (από όπου και η ομότιτλη ταινία) με θέμα έναν μασκοφόρο επαναστάτη ο οποίος μάχεται μια μελλοντική φασιστική κυβέρνηση της χώρας. Ο Λόιντ πρότεινε να φορά ο βασικός ήρωας ένα κοστούμι α λα Γκάι Φοκς.
«Δεν πρέπει να καίμε ομοιώματά του την 5η Νοεμβρίου αλλά να γιορτάζουμε την προσπάθειά του να κάψει το κοινοβούλιο» έγραφε ο Λόιντ το 1983. Αυτή η προσέγγιση μετέτρεψε τη μορφή του «προδότη» Γκάι Φοκς σε σύμβολο αντίστασης εναντίον ενός άδικου κράτους.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
