«Κάθε Σάββατο περνούσαν από τον Ίκαρο συνεργάτες και παλιοί φίλοι για έναν μεζέ και ένα τσίπουρο. Έρχονταν στις δώδεκα το μεσημέρι και κλείναμε μαζί στις τρεις». Η Χρυσή Καρύδη θυμάται τα σαββατιάτικα μεσημέρια στον Ίκαρο όπου περίπου για μια εικοσαετία, από το 1986 ως το 2004, η ίδια και η αδελφή της Κατερίνα Καρύδη, οι κόρες του Νίκου Καρύδη, ενός από τους ιδρυτές του Ίκαρου, ήταν οι οικοδέσποινες μιας συντροφιάς συγγραφέων και καλλιτεχνών, φίλων του πατέρα τους και συνεργατών του εκδοτικού οίκου, που συναντιόντουσαν τα μεσημέρια του Σαββάτου στο βιβλιοπωλείο του Ίκαρου, στην οδό Βουλής 4.
Το έθιμο των σαββατιάτικων συναντήσεων στο ισόγειο του Ίκαρου αναβιώνει εφέτος, αρχής γενομένης τον Δεκέμβριο. Έχουν προγραμματιστεί ήδη τρεις συναντήσεις της Κικής Δημουλά, του Χρήστου Γιανναρά και του Απόστολου Δοξιάδη με τους αναγνώστες για τα πρώτα Σάββατα του επόμενου μήνα. Όχι βιβλιοπαρουσιάσεις, όχι αναγνώσεις, όχι εκδηλώσεις με χαρακτήρα τυπικό, αλλά συναντήσεις ανεπίσημες, φιλικές, χωρίς ατζέντα συζήτησης. Ευκαιρίες συνάντησης και γνωριμίας. «Η πρωτοβουλία εντάσσεται και στο πλαίσιο μιας ευρύτερης προσπάθειας να τονωθεί η κίνηση στο κέντρο της Αθήνας» εξηγεί η Μαριλένα Πανουργιά, κόρη της Χρυσής Καρύδη, τρίτη εκδοτική γενιά του Ίκαρου.
Πότε οι απεργίες των μέσων μαζικής συγκοινωνίας, πότε των ταξί, η πρόσβαση στο κέντρο έχει γίνει δύσκολη. Πορείες και ταραχές προκαλούν φόβο. Οι πολίτες το σκέφτονται να κατέβουν στην «Αθήνα». Οι έμποροι που δραστηριοποιούνταν στο κέντρο αναζητούν στέγη αλλού, αλλά ο Ίκαρος μένει αμετακίνητος στο σημείο όπου άνοιξε πριν από 67 χρόνια, στο ίδιο κτίριο, με την ίδια ταμπέλα, στριμωγμένος ανάμεσα σε μια αγορά υαλικών και στο παλιό κατάστημα έργων τέχνης «Eρμιτάζ», με τα θαυμάσια γύψινα ταβάνια, που κλειστό καταρρέει στη γωνία Βουλής και Κολοκοτρώνη.
Αμετακίνητος όχι από ανάγκη αλλά από επιλογή. Έτσι κι αλλιώς, ενοικιαστής είναι ο Ίκαρος στο κατάστημα της Βουλής 4. Το κτίριο ανήκει στο Βοστάνειο Νοσοκομείο Μυτιλήνης. Ρωτώ τη Χρυσή Καρύδη γιατί, αφού δεν υπήρχε ιδιοκτησία που να τους δεσμεύει, δεν ακολούθησαν το παράδειγμα πολλών εκδοτών που -άλλοι μετά τη μεταπολίτευση, πολλοί στη δεκαετία του 1990- μεταστεγάστηκαν σε κτίρια νεόδμητα, πιο εντυπωσιακά, πιο λειτουργικά. «
Δεν θέλαμε να φύγουμε», μου απαντά. Έτσι, ο Ίκαρος έμεινε στη θέση του, προσαρμοζόμενος όμως στις απαιτήσεις της εποχής,
«Χρειάστηκε πλέον να αντικαταστήσουμε τα καταπληκτικά παλιά σιδερένια ρολά με πυράντοχα, όταν έχεις βιβλία δεν το διακινδυνεύεις με τις μολότοφ τριγύρω». Δεν ήθελαν να φύγουν γιατί ο χώρος
«έχει τη δική του προσωπικότητα, τη δική του αύρα», δεν ήταν εύκολο να τον αφήσουν.
Γεννημένος μέσα στην Κατοχή, ο Ίκαρος ήταν το στέκι της Μαρώς και του Γιώργου Σεφέρη, του Γιώργου και της Ασπασίας Κατσίμπαλη, του Αλέκου και της Αμαλίας Πατσιφά, του Οδυσσέα Ελύτη, του Ντίνου Δοξιάδη. Είναι ο χώρος που έχει ταυτιστεί με τους δύο νομπελίστες μας, με τη γενιά του 1930, με την ποίηση. Η παρουσία τους στον χώρο έχει αφήσει τα ίχνη της, ίχνη στην ατμόσφαιρα αλλά και ίχνη φυσικά: η καρέκλα που είχε διαλυθεί κάποτε από το βάρος του Γιώργου Σεφέρη παραμένει στο θρυλικό πατάρι. «Συνέχεια την επισκευάζουμε, την έχουμε στην άκρη μη τυχόν καθίσει και πέσει κανείς, είναι όμως ακόμη εκεί», λέει η Χρυσή Καρύδη.
Απαραίτητος θαμώνας στις συναντήσεις του Σαββάτου στη δεκαετία του 1990 -«που δεν είχαν καμιά σοβαροφάνεια», τονίζει η κυρία Καρύδη- ήταν ο
Γιάννης Μόραλης, πάντοτε με ένα νέο ανέκδοτο. Πηγαινοέρχονταν ο
Άγγελος Βλάχος ο νεότερος, ο
Νίκος Πολίτης, γιος του
Φώτου Πολίτη, ο
Χρίστος Ζουράρις, η
Ελένη Βαροπούλου, ο
Νίκος Δήμου.
Ήταν η εποχή που η σαββατιάτικη βόλτα στο κέντρο για τα ψώνια της εβδομάδας ήταν αγαπημένη συνήθεια των Αθηναίων και το πέρασμα από τον Ίκαρο ένα άτυπο ραντεβού για τσίπουρο και μεζέδες που τους προμήθευε ο κύριος Βασίλης, ο καφετζής του μεγάρου. «Λουκάνικα και πιπεριές καυτερές, που μας άναβαν φωτιές», θυμάται η κυρία Καρύδη, «επίτιμη» εκδότρια πλέον, όπως σχολιάζει χαριτολογώντας. Άνθρωποι που δεν ανήκαν απαραίτητα στους ίδιους κύκλους, που δεν ήταν φίλοι μεταξύ τους, που ασπάζονταν διαφορετικές ιδεολογίες, που ανήκαν σε διαφορετικά ρεύματα βρίσκονταν εκεί «για τη χαρά της παρέας, για τη χαρά της ζωής».
Παλιότερα ακόμη, στην εποχή του Νίκου Καρύδη, από το 1943 ως το 1958, στο πατάρι του Ίκαρου μαζεύονταν τα Σάββατα ο Κατσίμπαλης, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Πατσιφάς, ο Μάριος Πλωρίτης, ο Σαββίδης, η Άλκη Ζέη. Έστρωναν λαδόκολλες επάνω στα βιβλία και άπλωναν ελιές, σαρδέλες, ό,τι έβρισκαν εκείνα τα δύσκολα χρόνια. Συναντιόντουσαν, συζητούσαν, αστειεύονταν και άρχιζαν τους φιλολογικούς διαξιφισμούς που τελείωναν με γέλια. Το 1997 το ισόγειο της Βουλής 4, αναπόσπαστα συνδεδεμένο με τη νεοελληνική λογοτεχνία, χαρακτηρίστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
«Υπάρχουν πελάτες που μας λένε «Eδώ πρωτοήρθα με τους γονείς μου» ή «Eδώ πρωτοδιάβασα ποίηση»», λέει η εκδότρια του Σεφέρη και του Ελύτη, του Σικελιανού, του Εγγονόπουλου, του Καρούζου, της Δημουλά, αλλά και του Σολωμού, του Κάλβου και του Καβάφη. «Όσο μπορέσει ο Ίκαρος να μείνει στη Βουλής, θα είναι πολύ καλό. Ελπίζω να αναστηθεί το κέντρο», εύχεται. Όσο για τις συναντήσεις του Σαββάτου; «Θα προσπαθήσουμε να αναβιώσουμε αυτή την παλιά συνήθεια», λέει η Μαριλένα Πανουργιά, «τον Δεκέμβριο δοκιμαστικά, και ευχόμαστε να διαρκέσει».
Που και πότε:
Στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Ίκαρος (Βουλής 4, τηλ. 210 3225152)
Σάββατο 3 Δεκεμβρίου, 12:00-14:00: Κική Δημουλά
Σάββατο 10 Δεκεμβρίου, 12:00-14:00: Χρήστος Γιανναράς
Σάββατο 17 Δεκεμβρίου, 12:00-14:00: Απόστολος Δοξιάδης
