Στην Ιερουσαλήµ, στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια του Β΄ Παγκοσµίου Πολέµου κατά Στρατή Τσίρκα µυεί τους ισπανόφωνους αναγνώστες η µετάφραση της τριλογίας του Ακυβέρνητες πολιτείες, η οποία µόλις κυκλοφόρησε στην Ισπανία. Πρωτοµεταφρασµένη στα ισπανικά από τον χιλιανό νεοελληνιστή Μιγκέλ Καστίγιο Ντιντιέ, η τριλογία του Τσίρκα τυπώθηκε στο Μπουένος Αϊρες στα τέλη της δεκαετίας του 1970, είχε όµως µικρή επιτυχία, δεν επανεκδόθηκε και δεν κυκλοφόρησε ποτέ στην Ισπανία.
∆εν είµαστε λοιπόν ανακριβείς αν πούµε ότι η νέα µετάφραση, την οποία υπογράφει οµάδα γνωστών νεοελληνιστών και µεταφραστών της Ισπανίας και η οποία κυκλοφορεί από τον έγκυρο εκδοτικό οίκο Catedra, αποτελεί την πανηγυρική γνωριµία του Τσίρκα µε το ισπανόφωνο κοινό της Ευρώπης κατ’ αρχάς και του κόσµου στη συνέχεια.
Οι τέσσερις µεταφραστές, η Ιωάννα Νικολαΐδου, ο Μπιθέντε Φερνάντεθ Γκονζάλεθ, η Μαρία Λόπεθ Βιγιάλµπα (διδάσκοντες στον Νεοελληνικό Τοµέα του Τµήµατος Μετάφρασης και ∆ιερµηνείας του Πανεπιστηµίου της Μάλαγα) και ο Λεάντρο Γκαρθία Ραµίρεθ, από τη Σχολή Ξένων Γλωσσών του Πανεπιστηµίου της Μαδρίτης, µοίρασαν µεταξύ τους τις σελίδες των τριών µυθιστορηµάτων του Τσίρκα µε πρωτότυπο τρόπο και δοκίµασαν να τα µεταφράσουν βάσει των φωνών της αφήγησης. «Ευθύς εξαρχής το εγχείρηµα τέθηκε ως συλλογική προσπάθεια, όχι µόνο λόγω του όγκου του έργου αλλά, κυρίως, χάριν της πολυφωνικότητάς του» εξηγεί στο «Βήµα» η Ιωάννα Νικολαΐδου, η οποία συνέταξε την εισαγωγή και είχε την επιστηµονική επιµέλεια του τόµου. «Οπως είναι γνωστό, στο καθένα από τα µυθιστορήµατα που απαρτίζουν την τριλογία εναλλάσσονται τα τρία αφηγηµατικά πρόσωπα που χρησιµοποιεί ο συγγραφέας, οι εστιάσεις και φωνές τους και καθεµιά διατηρεί τις ιδιαιτερότητές της. Για τον λόγο αυτόν η συλλογική µετάφραση ήταν εξαιρετικά ενδεδειγµένη εφόσον από τη φύση της θα εξυπηρετούσε και θα προέβαλλε την πολυφωνικότητα του έργου, ένα από τα σηµαντικότερα υφολογικά χαρακτηριστικά του».
Πέντε χρόνια διήρκεσε η διαδικασία της µετάφρασης. Σε πρώτο στάδιο, καθένας από τους µεταφραστές παρέδωσε µια πρώτη εκδοχή των κεφαλαίων που αντιστοιχούσαν στο δικό του αφηγηµατικό πρόσωπο. Σε δεύτερο στάδιο, δύο από τα µέλη της οµάδας διόρθωσαν και αναθεώρησαν αυτές τις πρώτες µεταφραστικές εκδοχές. Σε τρίτο στάδιο, και τα τέσσερα µέλη της οµάδας υπέβαλαν ο καθένας προτάσεις και εναλλακτικές λύσεις για αµφιλεγόµενα σηµεία της µετάφρασης και στο τέταρτο και τελευταίο στάδιο της επιµέλειας συζητήθηκαν από κοινού και λήφθηκαν οριστικές αποφάσεις για τα πλέον επίµαχα ζητήµατα.
«Ο τρόπος εργασίας που ακολουθήσαµε υπήρξε σίγουρα επίπονος και βραδύς» οµολογεί η αιγυπτιώτισσα µελετήτρια του Τσίρκα Ιωάννα Νικολαΐδου. «Πλην όµως, αυτή ακριβώς η διαδικασία µάς οδήγησε σε ένα καλύτερο αποτέλεσµα, ενώ ταυτόχρονα έδωσε την ευκαιρία να εµπλουτίσουµε όλοι τις γνώσεις µας και να εντρυφήσουµε στην πολύτιµη εµπειρία της στενής συνεργασίας, της πειθούς και της συλλογικής απόφασης» εξηγεί, περιγράφοντας µια µεταφραστική µέθοδο η οποία µπορεί να µας υποδείξει τρόπους συλλογικής µετάφρασης και άλλων σηµαντικών έργων της µεταπολεµικής λογοτεχνίας µας που παραµένουν άγνωστα στο παγκόσµιο κοινό.
Η µετάφραση συνοδεύεται από πολυσέλιδη εισαγωγή για τον συγγραφέα και το έργο του και πλούσιες υποσηµειώσεις και, «δεδοµένης της εντελώς συλλογικής µεθόδου που ακολουθήσαµε, µπορούµε κάλλιστα να πούµε ότι και η επιµέλεια του τόµου ήταν συλλογική, αποτέλεσµα της συµβολής όλων των µελών της οµάδας» τονίζει η κυρία Νικολαΐδου.
Αξίζει να σηµειωθεί όµως και το εκδοτικό παρακείµενο στο οποίο εµφανίζεται η συγκεκριµένη έκδοση: µε τον αριθµό 441 η τριλογία του αιγυπτιώτη συγγραφέως αποτελεί το πρώτο έργο έλληνα λογοτέχνη που εντάσσεται στην περίζηλη σειρά Letras Universales των Εκδόσεων Catedra, η οποία κυκλοφορεί από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και περιλαµβάνει έργα µεγάλων συγγραφέων της παγκόσµιας λογοτεχνίας. Μολονότι αναρωτιόµαστε γιατί ο Καβάφης δεν βρίσκεται ήδη ανάµεσα στους συγγραφείς της σειράς, η πρωτιά του Τσίρκα δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητη.
Κλείνοντας το Ετος Τσίρκα 2011, όπου τιμήθηκαν τα 100 χρόνια από τη γέννηση του αλεξανδρινού πεζογράφου, το Megaron Plus οργανώνει την Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου συζήτηση με θέμα «Ο Στρατής Τσίρκας στον κόσμο των ιδεών» με στόχο να προσεγγίσει τη λογοτεχνική προσωπικότητά του, την κίνησή του μέσα στον κόσμο των ιδεών, τις αποδοχές και τις αντιστάσεις του στα μηνύματα των καιρών, τα ιδεολογικά εμπόδια και τις προκαταλήψεις που συνάντησε, τη θέση του απέναντι στις αισθητικές και μορφοπλαστικές τάσεις της εποχής του, την πορεία του μέσα στις αγκυλώσεις που επέβαλε το κατεστημένο, το πώς αντιλαμβανόταν τη νεολαία, τη θέση του απέναντι στον οριενταλισμό κτλ.
Θα μιλήσουν οι Αλέξης Ζήρας, κριτικός λογοτεχνίας, Αγγέλα Καστρινάκη, καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Λίζυ Τσιριμώκου, καθηγήτρια Θεωρίας της Λογοτεχνίας και Συγκριτικής Γραμματολογίας στο ΑΠΘ, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, κριτικός λογοτεχνίας.
Στη συζήτηση θα παρέμβουν δίνοντας ένα προσωπικό χρώμα δύο παλιοί φίλοι του Στρατή Τσίρκα, ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος και ο κριτικός Δημήτρης Ραυτόπουλος.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
