Η μεταπολίτευση ξεκίνησε με ένα δίλημμα: Καραμανλής ή τανκς. Την Τετάρτη το βράδυ, η μεταπολίτευση τελείωσε με ένα άλλο, εξίσου τελεσίδικο, δίλημμα: Παπαδήμος ή δραχμή.
Το κομματικό σύστημα των τελευταίων 37 ετών αποσυντίθεται. Η γελοιοποίηση θεσμών και προσώπων, η πρωθυπουργία-ρουλέτα, η εικόνα μιας χώρας-επαίτη που ψάχνει απεγνωσμένα τον ηγέτη που θα της εξασφαλίσει τη δόση της είναι φαινόμενα που δεν πρέπει και δεν πρόκειται να επαναληφθούν, αν μη τι άλλο επειδή η ανοχή των πολιτών έχει τελειώσει οριστικά.
Η Ελλάδα έφτασε ασύλληπτα κοντά στην εθνική τραγωδία (και θα παραμείνει κοντά, μέχρι να σταθεροποιηθεί). Ο ρους της Ιστορίας συχνά αλλάζει από ένα τυχαίο γεγονός – όπως τον πυροβολισμό ενός Σέρβου φοιτητή που το 1914 αποσταθεροποίησε τα Βαλκάνια και οδήγησε στον Μεγάλο Πόλεμο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η καθυστέρηση στην έναρξη μιας σύσκεψης των πολιτικών αρχηγών έδωσε την αφορμή, τη νομιμοποίηση και το χρονικό περιθώριο για την απόρριψη μιας πρωθυπουργίας-παρωδίας που θα είχε οδηγήσει σε βέβαιο χάος.
Ο μεγάλος κερδισμένος της ανατροπής αυτής είναι ο ίδιος ο κοινοβουλευτισμός. Μία μεγάλη ομάδα βουλευτών, μεγάλων και μικρότερων κομμάτων, απέδειξαν ότι διατηρούν την επαφή με την πραγματικότητα και με την κοινωνία, και διασφαλίζουν τα συμφέροντα της απέναντι σε ένα βυζαντινό σύστημα εξουσίας το οποίο ασχολείται κυρίως με την αυτοσυντήρηση του. Σε διάστημα 10 ημερών, βουλευτές και ομάδες πολιτών που εκφράζουν τα πιο δυναμικά και υγιή στρώματα αυτής της κοινωνίας, χειραφετήθηκαν, ανέλαβαν πρωτοβουλίες, συζήτησαν χωρίς κομματικά στεγανά και οδήγησαν σε τρεις ανατροπές: στην παραίτηση του κ. Παπανδρέου, στην αποτροπή της πρωθυπουργοποίησης του κ. Πετσάλνικου και στην επιλογή του κ. Παπαδήμου ως εντολοδόχου πρωθυπουργού.
Το κοινωνικό αίτημα για εξυγίανση, μεταρρυθμίσεις και επιστροφή στον πυρήνα της Ευρώπης είναι ξεκάθαρο. Η αντίδραση σε αυτό το αίτημα από συντεχνίες, ιδεοληψίες και σκοτεινά συμφέροντα είναι επίσης ξεκάθαρη. Προς το παρόν, οι δομές του κομματικού συστήματος (π.χ. διαδικασία εκλογής αρχηγών, λειτουργία οργάνων, κατάρτιση ψηφοδελτίων κλπ) είναι τόσο ανέλικτες ώστε να μην επιτρέπουν την ταύτιση αυτού του δίπολου με συγκεκριμένα κόμματα. Ωστόσο όλοι είδαμε πλέον ότι οι αποστάσεις που χωρίζουν πολιτικούς διαφορετικών κομμάτων είναι πολύ μικρότερες από αυτές που χωρίζουν ομάδες και στελέχη μέσα στα ίδια τα κόμματα. Το μεγάλο όπλο όσων αυτή τη στιγμή ελέγχουν το μεταπολιτευτικό σύστημα και αντιστέκτονται στην πρόοδο δεν είναι καμία ιδιαίτερη ιδεολογική ηγεμονία – αντιθέτως, η ρητορική τους είναι φτηνή και χάρτινη – αλλά η συντήρηση των δομών του συστήματος αυτού.
Η μετάβαση σε ένα νέο πολιτικό σύστημα το οποίο θα αντανακλά τις πραγματικές ιδεολογικές και κοινωνικές διαχωριστικές γραμμές δεν θα είναι εύκολη. Ωστόσο, αυτό που αναδείχθηκε τους τελευταίους μήνες, εβδομάδες και μέρες είναι η απαίτηση της κοινωνίας για τη δημιουργία νέων συλλογικών φορέων έκφρασης και νομιμοποίησης. Οι εξελίξεις των τελευταίων ημερών ίσως αποτελέσουν τον καταλύτη για ζυμώσεις που θα αλλάξουν τον πολιτικό χάρτη της Ελλάδας για δεκαετίες.
Επισήμως, η κυβέρνηση του κ. Παπαδήμου αναλαμβάνει καθήκοντα μεταβατικής κυβέρνησης. Η πραγματικότητα όμως την καταστεί μάρτυρα και αρωγό της μετάβασης στην επόμενη μέρα.
Ο κ. Ρ. Γεροδήμος είναι Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο του Bournemouth και Ιδρυτής του Τομέα Ελληνικής Πολιτικής Επιστήμης της Βρετανικής Εταιρίας Πολιτικών Σπουδών
rgerodimos@bournemouth.ac.uk
