Ενας δημοσιογράφος αναλύει γιατί το 1989 ήταν έτος επαναστατικό

Μέσα στο 1989, σ’ έναν μόνο χρόνο δηλαδή, έξι ευρωπαϊκά έθνη αποτίναξαν από πάνω τους τα σοβιετικά καθεστώτα που τους είχαν επιβληθεί. Το ένα μετά το άλλο, σαν ένα νομοτελειακό ντόμινο, άρχισαν να ανακηρύσσουν την ανεξαρτησία τους και να εξεγείρονται κατά του κομμουνισμού. Το παράδειγμα των άλλων χωρών, που απολάμβαναν τις δημοκρατικές ελευθερίες στη μεταπολεμική περίοδο, ήταν το παράδειγμα που συνιστούσε τη μεγάλη «απειλή», όπως θα έλεγε ο Κορνήλιος Καστοριάδης.

Τι συνέβη λοιπόν και η φαινομενικά κραταιά Σοβιετική Αυτοκρατορία κατέρρευσε εν μία νυκτί, τσαλακώθηκε μέσα σε έναν σύντομο ιστορικά χρονικό διάστημα πιο εύκολα κι απ’ ένα τσιγαρόχαρτο; Με ποιόν τρόπο σβήστηκε τόσο γρήγορα ο σοβιετικός «μύθος» και μάλιστα σχεδόν αναίμακτα;

Ο Βίκτορ Σεμπέστιεν (1955), που εργάστηκε σε πολλές βρετανικές εφημερίδες και βρέθηκε στην «καρδιά» των γεγονότων ως βασικός ανταποκριτής στην Ανατολική Ευρώπη κατά το «επαναστατικό» για τον ίδιο έτος 1989, έρχεται με το εμπεριστατωμένο βιβλίο του «Η πτώση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας: Η επανάσταση του 1989» (Ψυχογιός) να συμβάλλει στην κατανόηση της αποσύνθεσης της πιο «σύντομης αυτοκρατορίας» στην Ιστορία, ενός καταπιεστικού συστήματος εξουσίας που άντεξε λιγότερο από μισό αιώνα.

Ο συγγραφέας υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας του τρόπου με τον οποίο έξι χώρες του «Συμφώνου της Βαρσοβίας» κέρδισαν την ελευθερία τους κι από σοβιετικές «αποικίες» έγιναν ανεξάρτητα κράτη. Το πρώτο και πλέον γνωστό βιβλίο του «Δώδεκα ημέρες» (Twelve days), ένα φοβερό χρονικό της Ουγγρικής Επανάστασης του 1956, σημείωσε μεγάλη επιτυχία συνδυάζοντας το ρεπορτάζ με την ιστορική τεκμηρίωση.

Ο Σεμπέστιεν αφηγείται, όντας βέβαιος ότι η Ιστορία στην περίπτωση των κομμουνιστικών καθεστώτων ακολούθησε μ’ έναν τρόπο μεταφυσικό την τακτική του «ώριμου φρούτου», ότι η κατάρρευση επήλθε ως δίκαιη τιμωρία για τα καθεστώτα που χρησιμοποίησαν ευγενείς ιδέες για να επιβάλλουν καθαρές δικτατορίες στους λαούς τους. Επιπλέον, ο συγγραφέας μας βοηθά να διακρίνουμε τις επιμέρους διαφορές που είχαμε από χώρα σε χώρα, με βάση το κοινωνικό και πολιτισμικό της υπόβαθρο της καθεμιάς. Αλλο πράγμα ήταν η Ουγγαρία του Γιάνος Καντάρ και άλλο το παρανοϊκό καθεστώς του μεγαλομανούς Νικολάε Τσαουσέσκου στη Ρουμανία ή η Πολωνία, στην οποία η επίδραση της Καθολικής Εκκλησίας υπήρξε καταλυτική στην εξέλιξη των πραγμάτων.

Τα πιο δυνατά σημεία του βιβλίου είναι η ανάλυση των αστυνομικών μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν για να ελέγχονται οι συνειδήσεις (με το πιο ακραίο παράδειγμα την οργάνωση της «Στάζι» στην Ανατολική Γερμανία που είχε «φακελώσει» ακόμα και τον ίδιο τον Εριχ Χόνεκερ) αλλά κυρίως τα πορτρέτα των δικτατόρων της εποχής, απ’ τον Τοντόρ Ζίβκοφ στη Βουλγαρία μέχρι τον Βόιτσεκ Γιαρουζέλσκι στην Πολωνία.

Μεταξύ των άλλων, ο συγγραφέας σημειώνει ότι ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο «μοιραίος άνθρωπους» για όσους πιστεύουν ακόμα στον σταλινισμό, δεν ήθελε τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης ούτε την κατάρρευση του συστήματος. Ηθελε, διαισθανόμενος το απόλυτο αδιέξοδο στο εσωτερικό της Ρωσίας, να απαλλαγεί απ’ τα προβλήματα των δορυφορικών χωρών που για χρόνια υπήρξαν δυσβάστακτα για τη «μητρόπολη». Με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου όμως τα πράγματα απέκτησαν μια δυναμική που δε μπορούσε με τίποτα να αναχαιτιστεί.