Ποια είναι τα όρια της κανονικότητας σε µια κοινωνία όπου τα πάντα είναι διαθέσιµα προς πώληση; Το παραπάνω ερώτηµα απασχόλησε τον Γιαν Φαµπρ στο «Οργιο της ανεκτικότητας», που παρουσίασε το καλοκαίρι του 2009 στην Αθήνα, σε έναν ακόµη σταθµό της διεθνούς πορείας της παράστασης.
Τώρα ο «αιρετικός» βέλγος καλλιτέχνης επιστρέφει στη σκηνή του Παλλάς µε την πιο πρόσφατη παραγωγή του, η οποία µάλιστα εµπνέεται από την ελληνική µυθολογία: υπό τον τίτλο «Προµηθέας Τοπίο ΙΙ», ο 53χρονος Φαµπρ – γνωστός για την πολυσυλλεκτικότητά του, αφού συνδυάζει τις ιδιότητες του θεατρικού συγγραφέα, του σκηνοθέτη, του χορογράφου και του εικαστικού – αναζητεί την τραγική διάσταση του «ελέους και του φόβου, των βασικών συναισθηµάτων της αρχαίας τραγωδίας».«Ο προβληµατισµός µου σχετικά µε τον Προµηθέα µετρά πολλά χρόνια: ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ’70, συνεχίστηκε γύρω στα τέλη της δεκαετίας του ’90 και τώρα παίρνει µια πιο ολοκληρωµένη µορφή» λέει ο Φαµπρ από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραµµής. «Στη συγκεκριµένη περίπτωση», συνεχίζει, «το βασικό ερώτηµα που τίθεται για µένα έχει να κάνει µε το τι είναι στην εποχή µας ο ήρωας. Γεννήθηκα και ζω σε µια χώρα η οποία σήµερα έχει αρκετούς “κακούς” ήρωες: ακροδεξιούς πολιτικούς, για παράδειγµα, µε επικίνδυνες πεποιθήσεις και διαθέσεις. Βασικός άξονας της δουλειάς µου, λοιπόν, είναι ο Προµηθέας του Αισχύλου, ένας µυθολογικός επαναστάτης χωρίς αιτία. Αντιτάσσεται στον ∆ία, κλέβει τη φωτιά από τον ουρανό και την παραδίδει στους ανθρώπους. Για µένα ο Προµηθέας είναι το σύµβολο της υπερηφάνειας και της ανεξαρτησίας, ένα είδος φάρου για την ανθρωπότητα: ένας φορέας ακραίου πάθους, αστείρευτης δηµιουργικότητας και ρίσκου». Ο Φαµπρ υποστηρίζει ότι ο Προµηθέας είναι εξαιρετικά επίκαιρος και ιδιαίτερα αναγκαίος σε µια κοινωνία η οποία «µε τους κανόνες και τους νόµους της έχει εξορίσει τη φωτιά και τη φαντασία. Αντιστέκεται σε κάθε σπίθα, σε κάθε αναλαµπή, που µπορεί να γεννήσει κάτι τολµηρό, καινούργιο και επικίνδυνο για το κατεστηµένο». Μέσα απ’ αυτό το πρίσµα, λέει ο καλλιτέχνης, «χρειαζόµαστε απεγνωσµένα έναν ήρωα: έναν ήρωα που θα µας εµπνεύσει, θα µας κινητοποιήσει και θα µπορέσει να παρακάµψει τις απαγορεύσεις µε τις οποίες είναι γεµάτη η ζωή µας».
Η νέα παραγωγή του Γιαν Φαµπρ είναι ένα µεγάλο οπτικοακουστικό θέαµα µε πρωτότυπη µουσική, που αντικατοπτρίζει την αισθητική του. Ο ίδιος εµπνέεται και ταυτόχρονα προβληµατίζεται από την κατάσταση που επικρατεί στην πατρίδα του: «Στο Βέλγιο συνήθως οι πολιτικοί παραπονούνται ότι θέλουν να αλλάξουν την κοινωνία, αλλά δεν µπορούν, δεν τους αφήνουν. Στην παράσταση το µεγάλο ερώτηµα προέρχεται στο τέλος, από την Πανδώρα, η οποία υποστηρίζει πως η µεγαλύτερη και πιο σηµαντική “φωτιά” είναι η επιλογή µας ως προς το αν θα είµαστε ήρωες ή θύµατα. Και δίνεται απάντηση, νοµίζω. ∆εν µπορείς να είσαι µονίµως θύµα». Τι σε κάνει όµως να επιλέγεις κάποιες φορές την κατάσταση του θύµατος; «Για µένα θύµα αποφασίζει – ή καταλήγει – να είναι κάποιος όταν ζει υπό το καθεστώς του φόβου που καλλιεργούν οι πολιτικοί. Στη χώρα µου η άκρα ∆εξιά καλλιεργεί τον φόβο στους ανθρώπους. Υπάρχει πρόβληµα εθνικισµού ο οποίος, ως γνωστόν, όταν φτάνει στα άκρα οδηγεί στον φασισµό. Κατ’ επέκταση, λοιπόν, αντιτίθεται στην οµορφιά, στην ατοµικότητα. Και εδώ βρίσκεται ο βασικός προβληµατισµός που έχω ως καλλιτέχνης: θέλω να υπερασπιστώ την οµορφιά η οποία εί ναι ευπαθής όπως ακριβώς και το ίδιο το ανθρώπινο είδος. Από την άλλη, η ίδια της η ευπάθεια είναι και η ισχύς της οµορφιάς. Οταν ο κόσµος βρίσκεται στο σηµερινό σηµείο έκπτωσης, όταν η Ευρώπη κινείται µε τόσο κυνισµό, ο καθένας καταλαβαίνει, νοµίζω, πόσο σηµαντικό είναι να καταφέρουµε να προστατέψουµε την οµορφιά. Οταν τα θεµέλια της κοινωνίας τρίζουν, όταν σχέσεις δεκαετιών καταστρέφονται, η οµορφιά είναι εκείνη που µπορεί να τις αποκαταστήσει ξανά». Πιστεύει άραγε πως η κρίση – οικονοµική και γενικότερη – έχει κάνει τους ανθρώπους περισσότερο συντηρητικούς; «Σίγουρα… Πριν από δέκα χρόνια συµµετείχα σε ένα φεστιβάλ και αν κάποιος έφευγε στη µέση της παράστασης οι υπεύθυνοι έλεγαν “α, κάτι σηµαντικό γίνεται εδώ, κάτι καινούργιο, υπάρχει έκπληξη”. Τώρα τρέµουν αυτού του είδους τις αντιδράσεις του κόσµου. Φοβούνται τις κακές κριτικές, τον αντίκτυπο που µπορεί να έχει αυτό στις επιχορηγήσεις ή στις ιδιωτικές χορηγίες. Γενικώς τώρα οι πολιτιστικές διοργανώσεις επιζητούν την ασφάλεια».
Εχουν περάσει περισσότερα από 30 χρόνια από τότε που, νεαρός καλλιτέχνης ακόμη, ο Γιαν Φαμπρ είχε ήδη αρχίσει να προκαλεί συζητήσεις. Οι «παραστάσεις των χρημάτων» που παρουσίασε στα τέλη της δεκαετίας του ’70 περιλάμβαναν το κάψιμο δεσμίδων χαρτονομισμάτων που συγκεντρώνονταν από το κοινό προκειμένου ο ίδιος να ζωγραφίζει με τις στάχτες. Εκτοτε καταγράφηκε σταθερά ως μια προσωπικότητα που σπάει τις συμβάσεις του σύγχρονου θεάτρου εισάγοντας τη λογική της «ζωντανής εγκατάστασης» και εξερευνά ριζοσπαστικές χορογραφικές δυνατότητες με σκοπό να ανανεώσει τον κλασικό χορό. Τι νόημα δίνει ο ίδιος στις λέξεις πρόκληση και σκάνδαλο;
«Θεωρώ πως η πρόκληση συχνά χρησιμοποιείται με λάθος τρόπο, με αρνητικό νόημα. Για μένα η πρόκληση δεν είναι τίποτε άλλο από το ζωντάνεμα του μυαλού. Ωστόσο εγώ ουδέποτε είχα την πρόθεση να προκαλέσω, να δημιουργήσω σκάνδαλο. Απλώς, μιλώ για πράγματα που με ενδιαφέρουν και τυχαίνει κάποιοι να προκαλούνται. Δεν είναι όμως αυτό το σημείο εκκίνησής μου. Είμαι καλλιτέχνης, αναζητώ πράγματα, οι άλλοι τα κρίνουν. Συχνά οι άνθρωποι βιάζονται να χαρακτηρίσουν προκλητικό ό,τι δεν καταλαβαίνουν, ό,τι δεν μπορούν να κατατάξουν σε μια κατηγορία ή κάτι με το οποίο δεν θέλουν να ασχοληθούν σοβαρά ώστε να επικοινωνήσουν μαζί του. Κανένα σοβαρό έργο τέχνης όμως δεν ξεκινά με σκοπό να προκαλέσει ».
Η παράσταση «Προμηθέας Τοπίο ΙΙ» θα παρουσιαστεί στις 18 και 19 Νοεμβρίου στο Παλλάς (Βουκουρεστίου 5). Ωρα έναρξης: 21.00.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
