Αδίστακτος και αντιφατικός ως το τέλος, αυτόκλητος σωτήρας των Αράβων και της Αφρικής. Τη µια εχθρός της Δύσης, την άλλη πρόθυµος συνεργάτης της. Ο ασυνάρτητος «βασιλεύς των βασιλέων» της Αφρικής, όπως έβλεπε ο ίδιος τον εαυτό του, εκκεντρικός δυνάστης της Λιβύης επί 42 χρόνια, ο Μοαµάρ Καντάφι, είχε τελικά, την περασµένη Πέµπτη, ένα άγριο τέλος. Οι ιδεαλιστές ελπίζουν τώρα σε καλύτερες ηµέρες, χωρίς τον τύραννο. Ενώ οι κυνικοί διαβλέπουν απλώς ότι ανοίγει ο δρόµος για να λεηλατήσουν ανεξέλεγκτα οι ξένες εταιρείες το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τις άλλες πλουτοπαραγωγικές πηγές της πολύπαθης βορειοαφρικανικής χώρας.
Τι να πρωτοθυµηθούµε από τον Καντάφι; Πρώτα από όλα την εµφάνιση: τις απίστευτες στολές που φορούσε, το λίφτινγκ, το περουκίνι που του έπεσε στην πιο τραγική στιγµή, την ώρα που τον λίντσαραν, τις νεαρές ένοπλες καιπανέµορφες σωµατοφύλακες, τις βεδουίνικες σκηνές όπου έµενε µαζί µε την καµήλα του, ακόµη και όταν πήγαινε στο Παρίσι; Γελοιότητα στα όρια της παραφροσύνης – τουλάχιστον για τα µέτρα και τα µάτια των δυτικών –, γκροτέσκα εκκεντρικότητα, ναρκισσισµός και µεγαλοµανία. Και όµως, τα πράγµατα δεν ήταν έτσι από την αρχή. Με το Πράσινο Βιβλίο ο συνταγµατάρχης ανέπτυξε τις ιδέες του µανιφέστου του, που εκείνη την εποχή δεν ακούγονταν καθόλου παράλογες. Μιλούσε για την άµεση δηµοκρατία, για τη συµµετοχή του λαού στην άσκηση της εξουσίας, για µια αυτοδιοικούµενη κοινωνία απέναντι στο κράτος. Είχε αναπτύξει και τη δική του οικονοµική θεωρία, τη λεγόµενη «ατοµική οικονοµική αυτονοµία», εµπνεόµενος ίσως από τη ζωή των βεδουίνων και των φυλάρχων της Λιβύης. Από τον παναραβισµόπέρασε στον παναφρικανισµό. Αρχισε να µιλάει για µία ενιαίαΑφρική, µε δικό της νόµισµα και δική της δύναµη, και τον ίδιο φυσικά σερόλο «βασιλέα των βασιλέων». Στήριζε αντάρτες και επαναστάτες σε όλον τον κόσµο, από την Παλαιστίνη µέχρι το Τσαντ και τη δυτική Σαχάρα. Και θεωρούσε τροµοκράτες τους Αµερικανούς. Ηταν ιδέες που τότε γοήτευσαν πολλούς. Μόνο που τα χρόνια πέρασαν, και η άµεση δηµοκρατία µεταβλήθηκε σε ένα απολυταρχικό καθεστώς µε τον Καντάφι στη θέση του απόλυτου δυνάστη. Πράγµατι, ο νεαρός και δυναµικός λοχαγός που κατέλαβε την εξουσία µε αναίµακτο πραξικόπηµα κατά του βασιλιά Ιντρίς, το 1969, ήταν κάποτε ένας άλλος άνθρωπος. «Το µόνο που είχε µείνει ίδιο από το ‘69 ήταν η αναξιοπιστία του, τα τεχνάσµατα και τα ψέµατα που χρησιµοποιούσε συστηµατικά στις συνοµιλίες µε τη Δύση» λέει βετεράνος διπλωµάτης στις Βρυξέλλες.
Ενα άλλο βιβλίο που έγραψε αργότερα υπό τον τίτλο «Η σκέψη της ερήµου» δεν ενθουσίασε κανέναν.
Μερικοί µάλιστα είπαν ότι θα έπρεπε να λέγεται… «Η ερηµία της σκέψης». Αντιφατικός όπως πάντα, ο πάλαι ποτέ παρίας, και αρχιτροµοκράτης στα µάτια της ∆ύσης, έφτασε να σφίξει το χέρι του Μπαράκ Οµπάµα πριν από δύο χρόνια στη σύνοδο της G20. Πραγµατοποίησε ιστορικές επισκέψεις στη Ρώµη και στη Μόσχα, και προσέγγισε την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες αποκηρύσσοντας την τροµοκρατία και τα όπλα µαζικής καταστροφής. Καταβάλλοντας, το 2001, τις αποζηµιώσεις για τη βοµβιστική επίθεση στο Λόκερµπι, 2,7 δισ. δολάρια, έκλεισε άλλο ένα δύσκολο κεφάλαιο στις σχέσεις µε τη ∆ύση.
Σε αντάλλαγµα, η διεθνής κοινότητα αποκατέστησε τις διπλωµατικές σχέσεις κάνοντας τα στραβά µάτια στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωµάτων µπροστά στον πακτωλό των δισεκατοµµυρίων που φέρνουν οι µπίζνες µε τα πετρέλαια της Λιβύης.
Από την εποµένη της11ης Σεπτεµβρίου 2001 ο Καντάφι άρχισε να δηλώνει αριστερά και δεξιά πόσο ανησυχεί για τους ακραίους ισλαµιστές της Αλ Κάιντα και της Αλγερίας και έφτασε να συνεργαστεί στενά µε τη CIA στο κυνήγι τροµοκρατών στη Βόρεια Αφρική. «Ηταν άλλο ένα κόλπο για να τουςδείξει ότι µπορούν να του έχουν εµπιστοσύνη. Είδε τη διεθνή τροµοκρατία σαν χρυσή ευκαιρία για να προωθήσει τα δικά του συµφέροντα» λέει γάλλος διπλωµάτης.
Και όλα πήγαιναν καλά,µέχρι που ο συνταγµατάρχης έδειξε πάλι το άλλο του πρόσωπο. Μπροστά στο αιµατοκύλισµα της Λιβύης, οι χώρες που διατηρούσαν ποικίλους δεσµούς µε το καθεστώς, από τις ΗΠΑ και τον Καναδά µέχρι την Ιταλία και τη Βρετανία, άρχισαν να ανακοινώνουν η µία µετά την άλλη το πάγωµα των περιουσιακών του στοιχείων.
Η ∆ύση, ο κύριος προµηθευτής του Καντάφι σε οπλισµό, του επέβαλε εµπάργκο όπλων και το ΝΑΤΟ τον βοµβάρδισε, χρηµατοδοτώντας αντικαθεστωτικούς οι οποίοι ανέλαβαν τα περαιτέρω…
Ενας εγγονόςτου Νέλσον Μαντέλα λέγεται Καντάφι, σε ένδειξη ευγνωµοσύνης για την οικονοµική στήριξη του λίβυου ηγέτη στον αγώνατου Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου. Οταν ο Μαντέλαέγινε ο πρώτος µαύρος πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, το 1994, αντιστάθηκε στις πιέσεις του Μπιλ Κλίντον να διακόψει τις σχέσεις µε τον Καντάφι.
Αλλά ο λίβυοςδικτάτορας υποστήριξε επίσης διαβόητες οργανώσεις ανταρτών στη Λιβερία και στη Σιέρα Λεόνε, καθώς και τον αιµοσταγή δικτάτορα της Ουγκάντα Ιντι Αµίν.
Οι ιδέες του Καντάφι για την Αφρική ήταν παράδοξες. Επαιξε πρωταγωνιστικόρόλο στη δηµιουργία της Αφρικανικής Ενωσης (ΑU), ενός σώµατος στο οποίο διέθετε τεράστια επιρροή επειδή ήταν ένας από τους µεγαλύτερους χρηµατοδότες του. Σε µια σύνοδο της AU το 2008 έπεισε πολλούς παραδοσιακούς αφρικανούς ηγέτες να τον ανακηρύξουν «βασιλέα των βασιλέων» της ηπείρου.
Ο Καντάφι οραµατιζόταν τις Ηνωµένες Πολιτείες της Αφρικής υπό την ηγεσία του, ως αντίπαλο δέος στις ΗΠΑ καιστην Ευρωπαϊκή Ενωση. «Θέλουµε έναν αφρικανικό στρατόγια να υπερασπίζεται την Αφρική. Θέλουµε ένα ενιαίο νόµισµα. Θέλουµε ένα κοινό αφρικανικό διαβατήριο» έλεγε.
Ο θάνατός του θα έχει σοβαρές επιπτώσεις για την AU, ίσως να είναι και το τέλος µιας ολόκληρης εποχής. Η Λιβύη ήταν ένας από τους «µεγάλους πέντε» (µαζί µε τη Νότια Αφρική, τη Νιγηρία, την Αίγυπτο και την Αλγερία) χρηµατοδότες. Πλήρωνε το 15% του προϋπολογισµού. Αλλά, όπως είπε ο νοτιοαφρικανός νοµπελίστας Ειρήνης αρχιεπίσκοπος Ντέσµοντ Τούτου, «ο Καντάφι είχε αυτό το υπέροχο όνειρογια τις Ηνωµένες Πολιτείες της Αφρικής, αν και νοµίζω ότι θα τον θυµόµαστεαπό όσα έγιναν στο τέλος, όταν βοµβάρδισε τονλαό του».
Ελέω πετρελαίου η Λιβύη είναι μία από τις πλουσιότερες χώρες της Αφρικής, γεγονός που δεν αφήνει ασυγκίνητους τους ξένους «σωτήρες» της. Το 2010 το ΑΕΠ ήταν 96,1 δισ. δολάρια, το κατά κεφαλήν εισόδημα 14.884 δολάρια και η ανάπτυξη «έτρεχε» με τον ιλιγγιώδη ρυθμό 10,6%.
Στα βήματα του Νάσερ
Η σχεδόν μυστικιστική πεποίθηση ότι το πεπρωμένο του ήταν να γίνει ηγέτης οφειλόταν εν μέρει στην ταπεινή καταγωγή του. Γεννήθηκε σε βεδουίνικη σκηνή, ήταν μέλος της ημινομαδικής φυλής Αλ Καντάφα, πήγε σχολείο σε ηλικία 10 ετών και μπήκε στον στρατό ακολουθώντας τα βήματα του ήρωά του Νάσερ.
Η «Μεγάλη Τζαμαχιρίγια»
Το 1977 ο Καντάφι ονόμασε τη Λιβύη «Μεγάλη Τζαμαχιρίγια». Σύμφωνα με την τρίτη παγκόσμια θεωρία του, αυτή ήταν η απάντηση στη χρεοκοπία του καπιταλισμού και του κομμουνισμού. Η Τζαμαχιρίγια, ή Κράτος των Μαζών, ήταν κατά τον Καντάφι «η πιο προηγμένη μορφή διακυβέρνησης στην ιστορία του ανθρώπου».
Πηγή έμπνευσης
Ο Νέλσον Μαντέλα τον θαύμαζε. Ο άνθρωπος που έριξε το απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική έχει πει πολλές φορές ότι «ο Καντάφι μάς εμπνέει όλους» – εξάλλου έχει βαφτίσει ένα από τα εγγόνια του Καντάφι. Ο συνταγματάρχης οραματιζόταν μια ενιαία Αφρική, με τον ίδιο στον ρόλο του «βασιλέα των βασιλέων».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
