Τι θα συµβεί αν διαλυθεί η Ευρώπη; Σε όλη την ενήλικη ζωή µου υπήρξα αυτό που στην Αγγλία ονοµάζεται ευρωπαϊστής ή ευρώφιλος. Για τον περισσότερο από αυτόν τον καιρό η ευρωπαϊκή ιστορία πήγαινε µε το µέρος µας. Τώρα µπορεί να αλλάζει κατεύθυνση. Σύντοµα θα µπορούσε να κατευθυνθεί προς το µέρος των ευρωσκεπτικιστών. Και τότε;
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών η θεσµική οργάνωση της Ευρώπης έχει προοδεύσει από µια κοινή αγορά έξι δυτικοευρωπαϊκών κρατών σε µια ευρύτερη και πιο βαθιά ένωση 500 εκατ. Ευρωπαίων και 27 χωρών, από την Πορτογαλία ως την Εσθονία και από τη Φινλανδία ως την Ελλάδα. Από αυτές οι «17» µοιράζονται ένα κοινό νόµισµα, το ευρώ.
∆εν υπάρχουν έλεγχοι στα σύνορα ανάµεσα σε 25 ευρωπαϊκές χώρες, στην περιοχή Σένγκεν. Καλύπτοντάς τα όλα, υπάρχει η εύθραυστη επιδερµίδα της Ευρωπαϊκής Συνθήκης για τα Ανθρώπινα ∆ικαιώµατα, η οποία επιτρέπει σε κάθε κάτοικο από 47 χώρες, συµπεριλαµβανοµένης της Ρωσίας, να προσβάλει µια παραβίαση των αναφαίρετων ανθρωπίνων δικαιωµάτων καταφεύγοντας ως το Ευρωπαϊκό ∆ικαστήριο Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων στο Στρασβούργο.
Η Ευρώπη δεν υπήρξε ποτέ πιο ενωµένη από αυτό. Ποτέ δεν ήταν περισσότερο ελεύθεροι οι περισσότεροι από τους λαούς της. Ποτέ πριν δεν ήταν δηµοκρατίες περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, ενωµένες ως ισότιµα µέλη στην ίδια οικονοµική, πολιτική και αµυντική κοινότητα.
Η ήπειρός µας έχει ακόµη ένα γκροτέσκο ποσό φτώχειας, αδικίας, έλλειψης ανεκτικότητας και διώξεων. (Προσπαθήστε να ζήσετε σαν Ροµά στην Ανατολική Ευρώπη για να πάρετε µια γεύση από όλα αυτά.) ∆εν ωραιοποιώ τίποτε. Αλλά – για να προσαρµόσω µια διάσηµη ρήση για τη δηµοκρατία του µεγάλου ευρωπαϊστή βρετανού συντηρητικού Γουίνστον Τσόρτσιλ – λέω ότι αυτή είναι η χειρότερη δυνατή Ευρώπη, εκτός από όλες τις άλλες Ευρώπες οι οποίες δοκιµάστηκαν από καιρού εις καιρόν.
Τώρα όλο αυτό απειλείται. Μια κακοσχεδιασµένη, υπερδιευρυµένη και απείθαρχη νοµισµατική ένωση κινδυνεύει να καταρρεύσει, φέρνοντας πικρές αλληλοκατηγορίες και µόνιµους διχασµούς. Πιο θεµελιωδώς, δεν υπάρχουν πια τα παλαιά συναισθηµατικά κίνητρα και οι πολιτικές µηχανές της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Οι λαοί της Γερµανίας, της Ολλανδίας και άλλων χωρών του πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι απρόθυµοι να κάνουν βήµατα περαιτέρω ενοποίησης, βήµατα που πολλοί από τους δηµιουργούς της νοµισµατικής ένωσης πίστευαν ότι θα ήταν αναγκαία για να διατηρηθεί αυτή η ένωση.
Μέµφοµαι πολιτικούς όπως η Ανγκελα Μέρκελ επειδή δεν έδειξαν περισσότερη ηγετική ικανότητα από αυτή την άποψη, αλλά µια τέτοια ηγεσία θα χρειαζόταν έναν ηρωικό, ανηφορικό αγώνα για να πειστεί ένα απρόθυµο κοινό σε αυτές που είναι ακόµη (αντιθέτως από ό,τι ισχυρίζονται οι ευρωσκεπτικιστές) κατά µεγάλο µέρος εθνικά κυρίαρχες δηµοκρατίες. Αν αυτές δεν ήταν εθνικά κυρίαρχες δηµοκρατίες, ολόκληρος ο χρηµατοπιστωτικός κόσµος – από την Ουάσιγκτον ως το Πεκίνο – δεν θα περίµενε όλη την περασµένη εβδοµάδα µε κοµµένη την ανάσα την ψήφο ενός µικρού κόµµατος στο κοινοβούλιο της Σλοβακίας.
Αντ’ αυτού, θέλω να ρωτήσω τι συµβαίνει αν η ευρωζώνη πέσει, µε τον έναν ή τον άλλο τρόπο – και αν αυτή η αποτυχία γίνει η αρχή µιας πολύ µεγαλύτερης διαδικασίας βαθµιαίας διάλυσης.
Για εµάς, τους ευρωπαϊστές, αυτό που θα συµβεί τότε θα είναι, πρώτα από όλα, ένα παράδοξο είδος απελευθέρωσης. Σαν τους οπαδούς µιας κυβέρνησης που έχει χρονίσει στην εξουσία, επί δεκαετίες τώρα νιώθουµε κάποια υποχρέωση να υπερασπιστούµε την υπάρχουσα κατάσταση πραγµάτων, µε όλα της τα προφανή ψεγάδια. Οι ευρωσκεπτικιστές, αντίθετα, έχουν απολαύσει την υπέροχη ανευθυνότητα της αντιπολίτευσης – και οι θεσµοί των Βρυξελλών ξεφουρνίζουν ατελείωτους εύκολους στόχους για σκεπτικισµό και σάτιρα.
Τώρα την µπότα θα τη φορέσει το άλλο πόδι. Για κάποια χρόνια, σαν µια νέα κυβέρνηση, οι ευρωσκεπτικιστές θα µπορούν να ρίχνουν το φταίξιµο για τα τρέχοντα προβλήµατα στο προηγούµενο καθεστώς (η υπερταχεία νοµισµατική ένωση οδήγησε στο γερµανοελληνικό µίσος κτλ. κτλ.), αλλά αυτό δεν µπορεί να διαρκέσει πολύ. Αργά ή γρήγορα θα γίνει σαφές ότι ζούµε στο δικό τους είδος Ευρώπης, όχι στο δικό µου. Αντιµέτωποι µε παλαιές και νέες υπερδυνάµεις, εµείς οι Ευρωπαίοι πρέπει να µείνουµε µαζί, αλλιώς θα κρεµαστούµε χώρια. Πάρτε το µονοπάτι του ευρωσκεπτικισµού και οι Κινέζοι θα γελούν σε όλη τη διαδροµή ως την τράπεζα (της οποίας ως τότε µάλλον θα είναι, ούτως ή άλλως, οι ιδιοκτήτες).
Φυσικά, έπειτα από µία-δύο δεκαετίες ζωής στην Ευρώπη των ονείρων των ευρωσκεπτικιστών, µπορεί να αποδειχθεί ότι κάνω λάθος. Αν γίνει αυτό, υπόσχοµαι να το παραδεχθώ. Αν οι Ευρωπαίοι µπορούν να παραµείνουν ελεύθεροι, ευηµερούντες και ασφαλείς χωρίς αυτές τις υποστηρικτικές δοµές, οι οποίες όντως περιλαµβάνουν κάποια απώλεια κυριαρχίας και εκνευριστικής γραφειοκρατίας, θα είµαι εντελώς ευτυχισµένος. Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν είναι αυτοσκοπός. Είναι ένα µέσον προς αυτούς τους σκοπούς. Αν όµως έχω δίκιο, τότε κανένα ανθρώπινο ον δεν θα νιώσει ποτέ µεγαλύτερη θλίψη καθώς θα φωνάζει: «Σας το έλεγα εγώ»…
O κ. Τίμοθι Γκάρτον Ας είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
