Τον τελευταίο καιρό κάποιοι ανατρέχουν στις προηγούµενες ελληνικές χρεοκοπίες ή εθνικές κρίσεις για να δουν διαφορές και αντιστοιχίες µε την τωρινή κατάσταση της χώρας. Ανακαλείται, για παράδειγµα, η διπλωµατική δεξιοτεχνία του Ιωάννη Γενναδίου (1844-1932), που διαπραγµατεύτηκε αποτελεσµατικά το 1878 τα συσσωρευµένα ελληνικά χρέη και αποκατέστησε την ελληνική πιστοληπτική ικανότητα. Αλλοι στρέφονται ιδιαίτερα στα χρόνια 1897-1914, περίοδο εθνικών ταπεινώσεων, πολέµων και αναδιπλώσεων, µε την ελπίδα ότι η Ιστορία µπορεί να φωτίσει το παρόν καθώς τότε ζητήθηκε κάµποσες φορές η γνώµη πνευµατικών ανθρώπων για τα εθνικά ιδεώδη και το µέλλον της φυλής. Το 1901, σε µια έρευνα του Περιοδικού µας του Γ. Βώκου για τα «ελληνικά ιδεώδη και για τη Μεγάλη Ιδέα», ο Παλαµάς απαντά ρητορικά ότι των εθνών τα ιδανικά «τα γεννάν και ταναθρέφουν και τα µεστώνουν και τα γιγαντεύουν οι εθνικοί ήρωες, του χεριού οι πολεµιστάδες και του νου».
Μερικά χρόνια αργότερα, το 1914, το περιοδικό Γράµµατα της Αλεξάνδρειας, µε αφορµή τους Βαλκανικούς πολέµους, ξεκινά µια «έρευνα για τις µελλοντικές κατευθύνσεις της φυλής». Σε αυτή την έρευνα, που κυκλοφόρησε σε ξεχωριστό βιβλίο το 1919, απάντησαν 20 Ελληνες και ξένοι. Θα ήθελα να σταθώ εδώ στις εκ διαµέτρου αντίθετες απαντήσεις που έδωσαν ο Πέτρος Βλαστός και ο παππούς του σηµερινού έλληνα πρωθυπουργού, η απάντηση του οποίου κυκλοφόρησε το 1914 αυτοτελώς και σε φυλλάδιο µε τίτλο «Ελληνικόν Μέλλον».
Ο Βλαστός, ήταν οπαδός των φυλετικών θεωριών του Houston Stewart Chamberlain και αυτές εκφράζει στις ακόλουθες απόψεις του για το µέλλον της φυλής: «Ενα πράµα πρέπει να καταλάβουµε καθαρά. Ο σηµερινός πολιτισµός της Εβρώπης είναι σκεδόν ολάκερος τεφτονικός. Βασίζεται στην Αγγλία, στην Ολλάντα, στη Γερµανία και στη Γαλλία – όχι την τωρινή Γαλλία µα κείνη που ξεψύχησε στα 1789. Τον πολιτισµό αφτό είµαστε αναγκασµένοι να τον έχουµε γύρω µας γιατί είναι κυρίαρχος. (…) Η δική µας ελπίδα σωτηρίας είναι πως έχουµε ακόµα αρκετές φυλές µέσα µας που δεν τις πείραξε βαθιά το λατινικό (ή ουροσηµιτικό) φαρµάκι καθώς τους Ρουµελιώτες, τους Αρβανίτες, τους κάπως γνήσιους Ελληνες, Σλάβους ή άλλους Αριους. (…) Οι φυλές αφτές πολεµήσανε στο 21 – και όχι οι λογής λογής Γραικύλοι. Κι αν οι φυλές αφτές γίνουν η αποκλειστική βάση του ελληνισµού τότε θα φτιάσουµε δικό µας πολιτισµό που θα συγγενέβει όχι µόνο µε τον τεφτονικό µα και µε τον αρχαίο ελληνικό». Ο Βλαστός αναζητεί το ελληνικό µέλλον στον ρατσισµό και στο τευτονικό ιδεώδες.
Αντίθετα στη δική του απάντηση ο Γεώργιος Παπανδρέου κρατάει αποστάσεις και από τον ηρωολατρικό ιδεαλισµό του Παλαµά αλλά και τον φανατικό ρατσισµό του Βλαστού. Αξίζει, νοµίζω, να παραθέσω επιλεκτικά κάποια αποσπάσµατα από το πώς βλέπει ο Γ. Παπανδρέου έναν σχεδόν αιώνα πριν το «ελληνικόν µέλλον»:
«Νοµίζω λοιπόν ότι το Μέλλον δεν είναι αυθαίρετος δηµιουργία των “Ηρώων” αλλά ιστορική αναγκαιότης αναπόφευκτος, η οποία κατά πολύ εγκυµονείται εις το Παρόν. (…) Η διάγνωσις όµως του Ελληνικού Μέλλοντος είναι ευχερεστέρα. ∆ια τα προηγµένα Ευρωπαϊκά Κράτη το Μέλλον είναι πράγµατι Novum, ανάλογος κατάστασις δεν υπήρξεν έως τώρα ποτέ, θα είναι η άγνωστος σύνθεσις προς την οποίαν οδηγεί η αρνητική εποχή µας. Ηµείς όµως έχοµεν καθυστερήσει. Εχοµεν εµπρός µας Κράτη περισσότερον εξειλιγµένα· ο δρόµος των θα είναι δρόµος µας. (…) Με το µειονέκτηµα να είµεθα καθυστερήσαν Κράτος δευτέρας τάξεως, έχοµεν κερδίσει τουλάχιστον το προνόµιον, να µη σκοτιζώµεθα – ως Κράτος – δια την λύσιν προβληµάτων, την οποίαν θα έχη ετοιµάσει η εξέλιξις των µεγάλων πολιτισµένων Κρατών. Επί του παρόντος µας ενδιαφέρει µόνον η γνώσις του δρόµου, τον οποίον ηκολούθησαν έως σήµερον τα Ευρωπαϊκά Κράτη, επειδή τον ίδιον δρόµον – µε µερικάς παραλλαγάς – θα βαδίσωµεν και ηµείς. ∆ια να µαντεύσωµεν όµως το τέµπο της ιδικής µας εξελίξεως, πρέπει να εξετάσωµεν τας ειδικάς Ελληνικάς συνθήκας. (…) Αφού λοιπόν έλειπον κοινωνικαί τάξεις µε αντίθετα οικονοµικά συµφέροντα, δεν ήτο δυνατόν να υπάρξουν και κόµµατα διαφόρων «αρχών»· η οικονοµική «οµοιοµορφία» – εν συνδυασµώ και προς την έλλειψιν πολιτικής αγωγής και το αίσθηµα της «προσωρινότητας» του Κράτους – ωδήγησεν αναγκαίως εις τα προσωπικά κόµµατα, τα οποία επηγγέλλοντο τας ιδίας πολιτικάς αρχάς. Και τα προσωπικά αυτά κόµµατα, επειδή έλειπε πολιτική πείρα και πολιτική αρετή – δια τους γνωστούς ιστορικούς λόγους – ενέδωσαν εις την Συναλλαγήν, διέφθειραν τας πολιτειακάς εξουσίας και τον Λαόν, εδηµιούργησαν τον φαύλον κύκλον – ο οποίος χαρακτηρίζει τον περίφηµον αιώνα των «Θεσµών» – της εξαρτήσεως της ∆ιοικήσεως και ∆ικαιοσύνης από την Κυβέρνησιν, της Κυβερνήσεως από τους Βουλευτάς, των Βουλευτών από τον λαόν, και του λαού από τας ανηθίκους συνηθείας του».
∆εν ξέρω αν ο Πρωθυπουργός έχει διαβάσει τις απόψεις του παππού του για το πώς έβλεπε έναν αιώνα πριν το «ελληνικόν µέλλον», θα άξιζε όµως να τις δει καθώς σχεδιάζει να αλλάξει µεσοπρόθεσµα και µακροπρόθεσµα το µέλλον της χώρας, ενώ η κρίση καλλιεργεί την αίσθηση ότι η ελληνική µελλοντολογία και παρελθοντολογία συναιρούνται σε ένα εξακολουθητικά αδιόρθωτο παρόν.
O κ. Δημήτρης Tζιόβας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Birmingham της Aγγλίας.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
