«∆εν µπορείτε να φέρετε πίσω τον γιο µου!» φωνάζει ο Καρλ Μαρξ σε όσους προσπαθούν να τον παρηγορήσουν στην κηδεία του οκτάχρονου γιου του Eντγκαρ. Η αντίδραση είναι εντελώς ανθρώπινη, αλλά πόσοι µπορούµε να φανταστούµε τον θεµελιωτή του σοσιαλισµού ως συντετριµµένο πατέρα σε τέτοια σκηνή; Την ανθρώπινη πλευρά του Καρλ Μαρξ παρουσιάζει η νέα βιογραφία της δηµοσιογράφου του Reuters Μαίρη Γκάµπριελ η οποία µόλις κυκλοφόρησε στην Αµερική και δίνει έµφαση στην οικογενειακή ζωή του Μαρξ.
∆εν µπορεί κάποιος να κατανοήσει πλήρως τα ριζοσπαστικά στοιχεία της σκέψης του Μαρξ αν δεν γνωρίζει λεπτοµέρειες της ζωής του, υποστηρίζει η συγγραφέας. Το ότι, για παράδειγµα, µικρός είδε µέλη της οικογένειάς του να διώκονται για πολιτικούς λόγους συνετέλεσε στην αντίστασή του στην εξουσία του κράτους και στην επίγνωση των ποικίλων τρόπων µε τους οποίους αυτή η εξουσία µπορεί να χρησιµοποιηθεί για να περιορίσει την ανθρώπινη ελευθερία και να διατηρήσει το ισχύον καθεστώς.
∆εν µπορεί κάποιος να συλλάβει, επίσης, το βάθος της οικονοµικής σκέψης του Μαρξ αν δεν γνωρίζει τις οικονοµικές δυσκολίες – στα όρια της απόλυτης ένδειας – που αντιµετώπιζεσε όλη του τη ζωή.
«Ο άνθρωπος που έγραψε το Κεφάλαιο», γράφει η Γκάµπριελ, «ήταν ένας εξαιρετικός φιλόσοφος, οικονοµολόγος, κλασικός φιλόλογος, κοινωνικός επιστήµονας και συγγραφέας, ήταν όµως επίσης κάποιος που είχε γνωρίσει από πρώτο χέρι τον αργό θάνατο του πνεύµατος που υποφέρουν όσοι είναι καταδικασµένοι στη φτώχεια µέσα σε έναν κόσµο πλούτου».
Η Γκάµπριελ ανοίγει την πόρτα του νοικοκυριού των Μαρξ και παρουσιάζει τις εξαιρετικές γυναίκες που υποστήριξαν τον Καρλ όσο εκείνος πολεµούσε κατά του καπιταλισµού. Πρώτη απ’ όλες η σύντροφος της ζωής του, µια καλλιεργηµένη αριστοκράτισσα, η βαρόνη Τζένυ φον Βεστφάλεν (1814-1881), η οποία, απόλυτα συντεταγµένη µε τα «πιστεύω» του Καρλ, τον παντρεύτηκε το 1843 αφήνοντας τις ανέσεις της οικογένειάς της, και έκανε µαζί του επτά παιδιά. Οι διώξεις και οι εξορίες του Μαρξ, που συνεπάγονταν διαρκείς µετακινήσεις της οικογένειας από την Κολονία στο Παρίσι και στις Βρυξέλλες πριν από την οριστική εγκατάσταση στο Λονδίνο το 1849, η φτώχεια, µιας και ο Μαρξ δεν είχε ποτέ µόνιµη δουλειά, και οι άσχηµες συνθήκες διαβίωσης ήταν αιτίες που οδήγησαν στον θάνατο τέσσερα από τα παιδιά της οικογένειας σε µικρή ηλικία.
Η Τζένιτσεν, η Λόρα και η Ελινορ ήταν οι τρεις κόρες του Μαρξ που επεβίωσαν ως την ενηλικίωση (δύο από αυτές αυτοκτόνησαν αργότερα) και συνέδραµαν τον πατέρα τους στο έργο του, βοηθώντας την έρευνά του και µεταφράζοντας. Στη σκιά της επίσηµης οικογένειας βρίσκουµε την Ελεν Ντέµουθ, την υπηρέτρια των Μαρξ, µε την οποία ο Καρλ απέκτησε έναν γιο τον οποίο ποτέ δεν αναγνώρισε – µια πληροφορία την οποία πολλοί µαρξιστές βιογράφοι προτιµούν να αποσιωπούν ή να υποτιµούν.
«Θα ενδιαφέρει κανέναν το έργο µου;» αγωνιούσε ο Καρλ Μαρξ. Εµενε νύχτες άυπνος από το άγχος αλλά και διάφορες ασθένειες που τον ταλαιπωρούσαν από µικρό. Οπως γράφει στον Ενγκελς, δεν µπορούσε να διαβάσει στο αναγνωστήριο του Βρετανικού Μουσείου επειδή οι αιµορροΐδες του τον βασάνιζαν «περισσότερο και από τη Γαλλική Επανάσταση». Παράγοντας αγωνίας ήταν και η συγγραφική δυστοκία του. Τον γοήτευε η γνώση και εξαντλούσε τον εαυτό του στο διάβασµα, σε σηµείο που δεν µπορούσε να σταµατήσει την έρευνα και να αρχίσει να γράφει.
«Οταν λέω ότι δεν µπορώ να γράψω, δεν το εννοώ µεταφορικά» γράφει στον Ενγκελς. Ποτέ δεν κατάφερε να τηρήσει τις προθεσµίες παράδοσης ενός κειµένου. Το Κεφάλαιο, από τις πωλήσεις του οποίου ο Καρλ και η Τζένυ ήλπιζαν να ξεπληρώσουν τα χρέη τους, παραδόθηκε στον εκδότη 16 χρόνια µετά την αρχική προθεσµία και όταν έφτασαν τα πρώτα χρήµατα από τα πνευµατικά δικαιώµατα του έργου, 16 χρόνια µετά την έκδοσή του, ο Καρλ και η Τζένυ είχαν ήδη αποβιώσει.
Ο τίτλος του βιβλίου παραπέµπει σε µια µεγάλη ερωτική ιστορία πριµοδοτώντας τον ρόλο της Τζένυ ως υποστηρικτικής συντρόφου του µεγάλου στοχαστή. Το βιβλίο όµως δεν περιορίζεται εκεί. Αναφέρεται στις προσωπικές σχέσεις του Μαρξ µε τους φίλους του, κυρίως τον εύπορο και γοητευτικό Ενγκελς, ο οποίος δεν ήταν µόνο πνευµατικός συνοδοιπόρος και συνεργάτης του Μαρξ αλλά και µόνιµος χορηγός της οικογένειας στις οικονοµικές δυσκολίες της ακόµη και µετά τον θάνατο του ζεύγους.
Η εικόνα που έχουµε για τη δηµόσια συµπεριφορά του Μαρξ είναι ότι «διαφωνούσε άγρια, ήταν αλαζόνας και δεν είχε υποµονή µε όποιον δεν συµφωνούσε µαζί του. Επινε συχνά και τα επεισόδια µέθης του κατέληγαν πολλές φορές σε λεκτική αν όχι και σωµατική βία» γράφει η συγγραφέας. Στη συντροφιά των οικείων του όµως ήταν «ζεστός, τρυφερός, ευγενικός και γενικά περιγράφεται ως εξαιρετική παρέα όταν δεν τον ταλάνιζαν οι αϋπνίες ή όταν δεν τον βασάνιζε καµιά αρρώστια».
Βιογραφικά έργα για τον Καρλ Μαρξ (1818-1883) έχουμε πολλά και ποικίλα. Στα ελληνικά κυκλοφορούν το απολαυστικό Η ζωή του Καρλ Μαρξ, ο άνθρωπος, ο αγωνιστής (Κέδρος-Ράππα, 1983) των Μπορίς Νικολαϊέβσκι, Οττο ΜάινχενΧέλφεν, η κλασική μελέτη του Ησαΐα Μπερλίν Καρλ Μαρξ, Η ζωή και η εποχή του (Scripta, 1998) και δύο βιογραφίες του βρετανού δημοσιογράφου Φράνσις Γουίν, μία για τη ζωή του ιδρυτή του μαρξισμού ( Κάρολος Μαρξ, η ζωή του, uni03A9κεανίδα, 2001) και μία για τη συγγραφική περιπέτεια του Κεφαλαίου ( Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο: Η βιογραφία ενός ημιτελούς αριστουργήματος, Ελληνικά Γράμματα, 2006).
Παρ’ όλα αυτά, είναι τόση η απήχηση του Μαρξ στη φιλοσοφική, κοινωνική και πολιτική σκέψη (και πράξη) που τείνουμε να αντιλαμβανόμαστε τον μεγάλο γερμανό θεωρητικό περισσότερο ως ιδέα και λιγότερο ως ανθρώπινη ύπαρξη, γεγονός στο οποίο ο ίδιος αντιδρούσε έντονα. Στη βιογραφία της Γκάμπριελ, η οποία χαιρετίστηκε άμα τη εκδόσει της από τον αμερικανικό Τύπο, συναντούμε τον φιλόσοφο και επαναστατικό στοχαστή που γνωρίζουμε απορροφημένο στο έργο του, αλλά και τον σύζυγο και πατέρα που αγαπούσε την οικογένειά του και διακατεχόταν από αγωνία για όσα δεν μπορούσε να τους προσφέρει.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
