Την Τετάρτη, 28 Σεπτεμβρίου, πραγματοποιείται στο Χονγκ Κονγκ η απονομή των βραβείων Shaw, τα οποία από το 2004 απονέμονται κάθε χρόνο σε επιστήμονες από ολόκληρο τον κόσμο που το έργο τους έχει ξεχωρίσει στους τομείς της αστρονομίας, της ιατρικής και των μαθηματικών. Πρόκειται για μια διάκριση που πολλοί χαρακτηρίζουν ως «το ασιατικό Νόμπελ».

Ανάμεσα στους εφετινούς βραβευθέντες είναι και ο Δημήτρης Χριστοδούλου, ένας από τους πλέον σημαντικούς μαθηματικούς της εποχής μας, ο οποίος μοιράζεται το εφετινό βραβείο Shaw για τις μαθηματικές επιστήμες μαζί με ένα άλλο ιερό τέρας των σύγχρονων μαθηματικών, τον αμερικανό Ρίτσαρντ Χάμιλτον.

Ο κ. Χριστοδούλου έχει τιμηθεί με μερικά από τα μεγαλύτερα βραβεία στον χώρο του και θεωρείται από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα ως ο κορυφαίος έλληνας μαθηματικός της σύγχρονης περιόδου. Εχει λάβει μέρος σε πολλά ερευνητικά προγράμματα και έχει διατελέσει καθηγητής σε αρκετά ξένα πανεπιστήμια, μεταξύ των οποίων και το πανεπιστήμιο του Πρίνστον, που τα τελευταία 70 χρόνια είναι το κέντρο της μαθηματικής πρωτοπορίας. Σήμερα διδάσκει στο πανεπιστήμιο ΕΤΗ της Ζυρίχης.

Τον συναντήσαμε πριν από λίγο καιρό στην Κηφισιά. Είχε μόλις επιστρέψει από ολιγοήμερες διακοπές στη Ζάκυνθο. Ο λόγος του ελλειπτικός, γεμάτος παρενθέσεις, αγκύλες και παραπομπές, όπως, ίσως, είναι η σκέψη των μαθηματικών.

Με χιούμορ και καλή διάθεση αρχίζει την κουβέντα μας λέγοντας πόσο χαρούμενος ένιωσε όταν έμαθε ότι τιμήθηκε με το βραβείο Shaw. «Ομως πρέπει να σας πω ότι χάρηκα ακόμα περισσότερο επειδή το μοιράστηκα με τον Χάμιλτον, τον οποίο θεωρώ αδελφή ψυχή» εξηγεί. «Εχουμε την ίδια νοοτροπία, την ίδια φιλοσοφία. Είναι ένας άνθρωπος σαν κι εμένα, κάπως μονήρης. Αφοσιώνεται σε κάτι και ακολουθεί το δικό του όραμα χωρίς να δίνει σημασία στο τι λένε οι άλλοι».

Στη δεκαετία του 1960 ο κ. Χριστοδούλου υπήρξε παιδί-θαύμα στη Φυσική. Εφυγε από την Ελλάδα το 1968 σε ηλικία 16 ετών για να παρακολουθήσει μαθήματα στο Πρίνστον ως φοιτητής «υπό δοκιμασία». Επτά μήνες αργότερα γινόταν δεκτός στο μεταπτυχιακό τμήμα του φημισμένου πανεπιστημίου.

Το πάθος του και η στροφή του προς τα μαθηματικά εκδηλώθηκαν μερικά χρόνια αργότερα το 1977. Το έργο για το οποίο είναι παγκόσμια γνωστός έχει να κάνει με τις εξισώσεις της γενικής θεωρίας της σχετικότητας του Αϊνστάιν. «Σε αυτό το κομμάτι του έργου μου αναφέρεται και το βραβείο Shaw» παρατηρεί. «Και τονίζει περισσότερο απ’ όλα το έργο που έκανα τελευταία, πριν από τρία χρόνια, το οποίο έχει να κάνει με τον σχηματισμό των μελανών οπών στην γενική θεωρία της σχετικότητας. Αυτό το γεγονός με χαροποιεί ιδιαίτερα γιατί αυτό το θεωρώ κι εγώ το πιο σημαντικό έργο μου».


Τα μυστικά του κόσμου
Ρωτάμε τι ήταν εκείνο που τον ώθησε να ασχοληθεί με το θέμα αυτό. «Οταν ήμουν teenager, ήταν η εποχή του διαστήματος. Ολος ο κόσμος είχε τα μάτια στραμμένα στο διάστημα και την κατάκτησή του» εξηγεί. Περιγράφει το όνειρο ενός εφήβου να κατακτήσει τα μυστικά του σύμπαντος. «Η γενική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν είναι τόσο θεμελιώδης επειδή είναι η θεωρία του χωροχρόνου. Μετά όταν απέκτησα μεγαλύτερη οικειότητα με την επιστήμη των μαθηματικών κατάλαβα εκτός των άλλων ότι η θεωρία αυτή γεωμετροποίησε ένα κομμάτι της φυσικής».


Οι αρχαίοι Ελληνες μαθηματικοί

Τα μάτια του αστράφτουν καθώς περνάμε στο δεύτερο μεγάλο του πάθος που είναι τα μαθηματικά των αρχαίων Ελλήνων.

«Η γεωμετροποίηση της φυσικής είναι μια επιστροφή στις απόψεις των αρχαίων Ελλήνων. Οι αρχαίοι Ελληνες γεωμέτρες ήσαν ασυναγώνιστοι. Να σκεφτείτε ότι ακόμα και σημερινά πράγματα, ο τρόπος της σκέψης και το αρχέτυπο της γεωμετρικής σκέψης βρίσκεται στα αρχαία κείμενα, όπως για παράδειγμα το θεώρημα του Φερμά επιλύθηκε μέσω των ελλειπτικών καμπυλών. Οι ελλειπτικές καμπύλες εμφανίζονται για πρώτη φορά στο έργο του Απολλώνιου», λέει.

Ο κ. Χριστοδούλου επισημαίνει ότι η συμβολή των αρχαίων Ελλήνων στα σύγχρονα μαθηματικά δεν διδάσκεται όσο θα έπρεπε στη χώρα μας. «Στην Αμερική, στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, με κάλεσαν να τους κάνω μια ομιλία σχετικά με το θέμα αυτό. Ηταν την ημέρα της εορτής των Ευχαριστιών και περίμενα ότι θα μιλούσα σε άδειες καρέκλες. Εκανα λάθος. Η αίθουσα ήταν κατάμεστη, υπήρχαν ακόμα και όρθιοι. Η ομιλία αυτή μεταφράζεται και στα κινέζικα από το υπουργείο Παιδείας της Κίνας. Βλέπετε λοιπόν ότι υπάρχει ένα τεράστιο παγκόσμιο ενδιαφέρον. Στη χώρα μας όμως όχι και τόσο. Εχω προσπαθήσει να κάνω ό,τι μπορώ για να αφυπνίσω το ενδιαφέρον για το θέμα αυτό, αλλά χωρίς πολλά αποτελέσματα» υπογραμμίζει.

Η κουβέντα μας από τις μαθηματικές εξισώσεις περνάει στις στρεβλώσεις της ακαδημαϊκής κοινότητας στην Ελλάδα. «Εδώ και δέκα χρόνια βρίσκομαι στην Ελλάδα ένα μεγάλο μέρος του χρόνου, περίπου επτά μήνες» λέει.

«Φανταστείτε: ενώ έχω τιμηθεί από όλα τα ιδρύματα της χώρας, δεν με έχουν καλέσει να κάνω ούτε μία διάλεξη. Επί δέκα ολόκληρα χρόνια. Ενώ είχα πολλές φορές εκδηλώσει τέτοιο ενδιαφέρον, χωρίς μάλιστα ποτέ να ζητήσω την οποιαδήποτε αμοιβή. Εχω μια συνεργασία με το πανεπιστήμιο Κρήτης, αλλά στην Αθήνα δεν είχα ποτέ ούτε μία πρόσκληση».


Η υποβάθμιση των ελληνικών πανεπιστημίων

Ο κ. Χριστοδούλου δηλώνει αδύναμος να λύσει το μυστήριο αυτό. «Δεν ξέρω σε τι οφείλεται αυτή η συμπεριφορά. Eνα πράγμα είναι η άγνοια. Είναι γεγονός ότι τα τελευταία τριάντα χρόνια το ελληνικό πανεπιστήμιο έχει υποβαθμιστεί. Το μόνο που έχει μια διεθνή παρουσία είναι το πανεπιστήμιο Κρήτης. Και αυτό το βλέπεις γιατί όταν πας εκεί υπάρχουν μεταδιδακτορικοί φοιτητές από τη Γερμανία, την Αγγλία, την Αμερική, διάφορες χώρες.

»Στο πανεπιστήμιο Αθηνών κάτι τέτοιο δεν υφίσταται. Φαίνεται καθαρά ότι τα ελληνικά πανεπιστήμια έχουν παραμείνει σε ό,τι ίσχυε πριν από τριάντα χρόνια. Δεν παρακολουθούν τις εξελίξεις. Πριν ήμασταν περισσότερο εναρμονισμένοι με το διεθνές επιστημονικό γίγνεσθαι. Επίσης έχει μειωθεί σε τρομακτικό βαθμό ο αριθμός των ελλήνων μεταπτυχιακών φοιτητών σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Καμία σχέση με την εποχή που εγώ ήμουν μεταδιδακτορικός φοιτητής. Ο σύλλογος των Ελλήνων φοιτητών στο Πρίνστον ήταν μεγάλος σύλλογος. Σήμερα είναι τρεις κι ο κούκος».


Η ελληνική κρίση
Στην παρατήρησή μας ότι η κρίση δεν είναι μόνο στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, η κουβέντα μας στρέφεται στην κοινωνική κρίση. «Θυμάμαι την εποχή που ήμουν μικρό παιδί η Ελλάδα είχε ένα βιοτικό επίπεδο πολύ χαμηλό, αλλά ένα πνευματικό επίπεδο πολύ υψηλό. Είναι γεγονός ότι η εικόνα που εκπέμπει η χώρα μας στο εξωτερικό δεν είναι και η καλύτερη. Εχει περάσει η εποχή που υπήρχαν έλληνες με διεθνή ακτινοβολία. Δίχνουμε την εικόνα ενός κράτους, όπου δυστυχώς οι θρασύτατοι και οι επιπόλαιοι είναι αυτοί που προβάλλονται και επιπλέουν», σημειώνει.

Ρωτάμε αν είναι αισιόδοξος για το μέλλον. «Βραχυπρόθεσμα είμαι πολύ απαισιόδοξος» λέει. «Αλλά μακροπρόθεσμα είμαι πολύ αισιόδοξος. Θα μπορούσε η κρίση να είναι μια ευκαιρία να κάνουμε μια ενδοσκόπηση. Να ανακαλύψουμε ξανά τι είναι αυτό που μας κάνει ευτυχισμένους. Είναι αδύνατον να είναι κανείς ευτυχής όταν ο κόσμος γύρω του δυστυχεί».