Εξι μίλια νοτιοδυτικά της κοσμοπολίτικης Μυκόνου, ένα μικρό ξερονήσι στην καρδιά του Αιγαίου, η Δήλος, νησί του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος, που αποτέλεσε θρησκευτικό και πολιτιστικό κέντρο της αρχαιότητας, έχει αφήσει το στίγμα του και στην παγκόσμια… οικονομική ιστορία.
Τον 4ο αιώνα π.Χ. εξάλλου, στον ναό του Απόλλωνα στη Δήλο, φυλάσσονταν οι θησαυροί της συνομοσπονδίας των ελληνικών πόλεων-κρατών κάτω από την ηγεσία της Αθήνας. Εκεί φυλασσόταν το τεράστιο ποσό των εισφορών των συμμάχων και εκεί γίνονταν οι συναντήσεις των αντιπροσώπων.
Οι πόλεις-κράτη συνέβαλλαν στο ταμείο με τη μορφή οικονομικών πόρων, στρατευμάτων και πλοίων, ενώ τα μέλη είχαν ισότιμη ψήφο στο συμβούλιο που είχε δημιουργηθεί. Το ποσό της οικονομικής συμβολής καθοριζόταν πάντως από την Αθήνα, η οποία κατάφερε κάποια στιγμή να μεταφερθεί το θησαυροφυλάκιο της Συμμαχίας από τη Δήλο στην Αθήνα, καθώς πολύ σύντομα η Δηλιακή Συμμαχία εξελίχθηκε σε Αθηναϊκή Ηγεμονία.
Στα τέλη του 4ου αιώνα πάντως, και ενώ η περίφημη αθηναϊκή συμμαχία έχει ανασυσταθεί, 13 πόλεις-κράτη προχώρησαν σε δανεισμό από τον ναό της Δήλου. Οι δέκα πόλεις-κράτη όμως δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν τα χρέη τους, προχωρώντας έτσι στην πρώτη… στάση πληρωμών της παγκόσμιας ιστορίας. Δύο από τις δέκα πόλεις-κράτη μάλιστα δεν μπόρεσαν τελικά να αποπληρώσουν τα χρέη τους, ενώ οι υπόλοιπες οκτώ ζήτησαν αυτό που αποκαλείται σήμερα… επαναδιαπραγμάτευση χρέους.
Η στάση πληρωμών στην Αρχαία Ελλάδα δεν ήταν λοιπόν άγνωστο φαινόμενο διότι, όπως λέγεται, οι αρχαίοι Ελληνες ως έμποροι αναγνώριζαν αυτό που αποκαλείται σήμερα… συνυπευθυνότητα χρέους- δηλαδή ότι ο δανειστής πρέπει να αναλαμβάνει μερίδιο του ρίσκου αν κάτι πάει στραβά.
Και το 594 π.Χ. εξάλλου, όταν ο Σόλων ανέλαβε τις τύχες της Αθήνας, οι φτωχοί (η τάξις των θετών) ήταν βουτηγμένοι στα χρέη και ανίκανοι να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους, αυτοί οι εξαθλιωμένοι δανειολήπτες γίνονταν δούλοι στους πιστωτές. Οι φτωχοί Αθηναίοι δανείστηκαν τότε λοιπόν πάνω από τις δυνάμεις τους με τίμημα τη δική τους ελευθερία αλλά και της οικογένειάς τους, καθώς η δυνατότητα υποδούλωσης περιελάμβανε και τους δευτερότοκους γιους, τις ανύπανδρες κόρες, αλλά και τις αδελφές τους.
Το θέμα είναι πάντως ότι πολλά από τα δάνεια, (όπως και πολλά άλλα κατά την εξέλιξη της παγκόσμιας οικονομικής ιστορίας -π.χ. subprime δάνεια στις ΗΠΑ προσφάτως) χορηγήθηκαν τότε με τη σίγουρη πρόβλεψη ότι ο οφειλέτης θα αποδειχθεί τελικά ανίκανος να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του, κάτι που αποτελεί μια υπενθύμιση των ηθικών παραμέτρων στην ανάληψη κινδύνου. Από την εποχή του Σόλωνα λοιπόν ο πλουτισμός του δανειστή μέσα ακόμη και από την εξαθλίωση του δανειολήπτη κυριάρχησε σε πολλά μέρη του κόσμου.
Το 594 π.Χ. από μηχανής θεός αποδείχθηκε ο Σόλων, ο οποίος με τη «σεισάχθειά» του απάλειψε όλα τα συμβόλαια των φτωχών ανθρώπων, που είχαν βάλει ενέχυρο ακόμη και τον ίδιο τους τον εαυτό, απελευθέρωσε τη γη από τα παλαιά χρέη, ενώ με άλλους νόμους βοήθησε τους πλούσιους οφειλέτες αναπροσαρμόζοντας και κατά 27% το νόμισμα, κάτι που ευνόησε το αθηναϊκό εμπόριο.
Στη σύγχρονη Ελλάδα, 2.400 χρόνια μετά, καθώς το κράτος και οι ιδιώτες δαπανούσαν περισσότερα από όσα παρήγαν σε βάρος μάλιστα των μελλοντικών γενεών, ένας συνδυασμός χαμηλής ανταγωνιστικότητας, υψηλής κατανάλωσης και αναποτελεσματικότητας του δημόσιου τομέα εκτόξευσε τα ελλείμματα, με αποτέλεσμα την κατάρρευση του μοντέλου ανάπτυξης της οικονομίας, φέρνοντας την χώρα στο χείλος της χρεοκοπίας.
Τα χρέη, η κοντόφθαλμη και ορισμένες φορές ανίκανη πολιτική ελίτ, μαζί με τις μεγάλες και «σύνθετες» ευθύνες και της οικονομικής ελίτ, που διέβρωσαν την οικονομία και την κοινωνία οδηγώντας και σε κρίση αξιών και έφεραν την αποπομπή της Ελλάδας από τις αγορές, το μνημόνιο και την τρόικα.
Και ενώ όροι όπως «επιλεκτική χρεοκοπία», «ελεγχόμενη χρεοκοπία», «άτακτη χρεοκοπία», « κούρεμα ομολόγων» κτλ, εμφανίζονται στο καθημερινό λεξιλόγιο των αγορών και των εταίρων μας και το μέλλον της χώρας κρέμεται από μία κλωστή, αυτό που αποκαλείται ως πολιτικό προσωπικό, μία εγχώρια ελίτ που δεν θέλει για τους δικούς της λόγους να πετύχουν οι όποιες μεταρρυθμίσεις, αλλά και μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας που δεν γνωρίζουν ή δεν θέλουν να αποδεχτούν τα νέα δεδομένα, εμφανίζονται κατώτερα των περιστάσεων.
Όμως, έστω και αν ένας νέος Σόλων δύσκολα μπορεί να εμφανιστεί, το θέμα είναι, η χώρα να κρατήσει όσο είναι αυτό δυνατόν την τύχη στα χέρια της, ώστε να μπορέσει ακόμη και να επωφεληθεί από τις διεθνείς διεργασίες, γιατί εάν το παιχνίδι ξεφύγει και αρχίσουν άλλη χάνοντας την υπομονή τους να αποφασίζουν «για εμάς χωρίς εμάς», τότε η τραγωδία θα είναι μάλλον αναπόφευκτη.
mantik@tovima.gr
